Feminismos
A fenda de xénero nos estudos universitarios técnicos de Galicia

A fenda de xénero é un fenómeno persistente en diversos ámbitos profesionais e académicos, os estudos técnicos como arquitectura e enxeñería non son unha excepción. A pesar dos avances na igualdade de xénero, a desigual representación de homes e mulleres nas disciplinas máis vinculadas a tecnoloxía segue a ser un desafío.

Aínda que puidera parecer que a fenda está descendendo, segundo datos do Instituto Galego de Estatística, dende o 2001 ao 2022 hai unha tendencia clara á diminución da porcentaxe de mulleres matriculadas en enxeñería e arquitectura en Galicia. En 2002 un 33% das matrículas nestes estudos foron de mulleres. Pero veuse dando un descenso paulatino nestes anos, até apenas superar o 27% no 2022 (chegando a porcertaxe máis baixa no 2019, cun 26,5%).

Pero esta tendencia iníciase xa dende a infancia. Segundo datos dun estudo de Enxeñería Sen Fronteiras realizado no ensino secundario, as rapazas continúan sen percibir o eido tecnolóxico como propio, sen optar por el como futuro profesional. Neste caso, nunha escala do 0 ao 10, os rapaces situaban a probabilidade dun posible futuro laboral vinculado á tecnoloxía no 6,5, fronte ao 3,8 de media das rapazas.

Isto pode provocar unha falta de representación diversa na toma de decisións e na creación de solucións innovadoras. A falta de perspectivas diversas pode limitar a calidade e a sustentabilidade dos deseños, xa que se exclúen experiencias e enfoques diferentes, por non falar do nesgo de xénero específico que contamina e seguirá a contaminar a funcionalidade de moitas solucións tecnolóxicas.

Os prexuízos inconscientes e a discriminación na educación e no lugar de traballo tamén xogan un papel crucial

Os estereotipos arraigados na sociedade xogan un papel importante. As nenas son influídas dende pequenas con ideas sobre as habilidades e os roles que se consideran axeitados ao seu xénero, o que pode provocar unha falta de interese polos campos técnicos e científicos. Ademais, as expectativas sociais e as barreiras culturais poden disuadir as mulleres de entrar e persistir nestes campos. A falta de modelos femininos tamén é un grande obstáculo. A baixa presenza de mulleres en postos de liderado e recoñecemento en arquitectura e enxeñería limita as oportunidades de inspiración e mentoría para aspirantes a profesionais. Os prexuízos inconscientes e a discriminación na educación e no lugar de traballo tamén xogan un papel crucial, xa que poden afectar á contratación, á promoción e ás tarefas de proxectos.

No eido tecnolóxico e das enxeñerías veuse manifestando con especial intensidade a cultura patriarcal. Máis alto, máis grande, máis forte. O tecnolóxico foi o epítome da eficiencia, unha eficiencia que non é neutral, senón que se pon ao servizo da xeración de cartos para quen manexa esa tecnoloxía. Carreiras polas patentes, espionaxe industrial, competencia brutal coas de fóra e as de dentro, para que despois homes brancos conten os seus logros e innovacións ovacionados en palestras ante aprendices de gurús (e talvez tamén para ir á lúa nos seus foguetes fálicos). Non falamos dunha eficiencia para unha vida mellor para todas, ou para aumentar a igualdade de oportunidades de todas as persoas, ou para coidar mellor do planeta. A tecnoloxía está lonxe de servir o ben común.

Fomentar o interese e a participación das nenas nos campos técnicos e científicos dende a infancia é fundamental. Isto pódese conseguir a través de programas educativos que promovan referentes femininos e ofrezan oportunidades para explorar estas disciplinas de forma inclusiva, así como abordar os prexuízos inconscientes e establecer políticas institucionais que promovan a igualdade de oportunidades e a diversidade. As iniciativas de mentoría e apoio académico, tratando de amosar modelos de aplicación da tecnoloxía para o ben común, tamén xogan un papel fundamental para proporcionar ás estudantes o apoio que necesitan para superar os desafíos e acadar os seus obxectivos profesionais.

Precisamos programas educativos que promovan referentes femininos e ofrezan oportunidades para explorar estas disciplinas de forma inclusiva

O foco clave é a promoción de modelos femininos na tecnoloxía, entendendo tecnoloxía de xeito amplo. Ao destacar os logros de mulleres nestes campos, que non teñen por que ser “de éxito” no sentido habitual da palabra (poder, cartos, etc., senón de estar aliñado cos valores e cunha posibilidade de pór os coñecementos ao servizo dun fin motivador e inclusivo) pódese rachar cos estereotipos e inspirar a próxima xeración de profesionais. Tamén no propio material didáctico é importante rachar cos roles de xénero a respecto da tecnoloxía. Por exemplo, evitar a asociación das nenas con actividades socialmente atribuídas a un rol feminino, como os labores. Nos resultados previos dun estudo de Enxeñería Sen Fronteiras realizado en libros de texto de Tecnoloxía de 1º e 2º da ESO parece que se está conseguindo dar unha visión máis inclusiva neste sentido. Sería interesante ver o que ocorre noutras materias e no traballo na aula.

Por outra banda, é importante a influencia da contorna familiar e informal. Neste caso, é clave regular a publicidade infantil coa que se ven bombardeadas as crianzas, así como o resto de contidos dirixidos á infancia, que perpetúan os roles de xénero. Sería interesante aplicar medidas de acción positiva, como a creación de series, libros, banda deseñada e máis produtos culturais en que aparezan mulleres ligadas ao ámbito tecnolóxico.

Ao promover e aproveitar todo o talento dispoñible, achegámonos a un futuro onde a creatividade, a innovación e a autorrealización profesional non teñan barreiras de xénero. Ademais, deste xeito, os avances que se apoien na tecnoloxía serán máis sustentables e con menos risco de deixar persoas e grupos atrás. Pero, sobre todo, racharase cos marcos construídos a partir de roles patriarcais para que haxa para todas verdadeira liberdade de elexir o camiño.