Decrecimiento
'A Substancia': unha lectura decrecentista

'The Substance', de Coralie Fargeat, unha das películas merecidamente de moda, ten entre outras moitas unha lectura moi necesaria a prol da solidariedade interxeracional como única ferramenta para a supervivencia da nosa especie.
Remember you are one
Fotograma da película 'The Substance'

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

30 oct 2024 05:30

A substancia, o marabilloso conto de terror que Coralie Fargeat acaba de estrear no cinema, ten varias interpretacións interesantes dende as reivindicacións igualitarias (feminismos e idadismo, mormente) mais tamén algunhas desde a supervivencia da nosa especie e o camiño do decrecemento.

Intentarei facer un breve resumen do argumento, destripando o menos posíbel a película (unha obra que recomendo ver só a aquelas persoas que teñan un estómago forte e unha certa resistencia ao noxo): Elisabeth, unha presentadora de éxito dun deses programas de porno suave disfrazados de ximnasia que botan nalgunhas televisións, é despedida do seu posto tras cumprir 50 anos, porque o seu corpo xa non atrae o público e non sirve o mercado. Sen traballo, sempre viviu de vender a súa imaxe normativa, e cunha vida baleira de sentido pretende recuperar o seu espazo grazas a un produto innovador (a substancia do título) que lle permitirá recuperar “a mellor versión dela propia” e volver ao reinado da televisión. Nace así Sue, a quintaesencia da mocidade de Elisabeth, que ocupa o oco que deixou a súa “matriz” nos desexos dos telespectadores. Pero a substancia, como todos os feitizos dos contos, ten as súas regras que non se poden quebrantar sen castigo. Trátase dun produto limitado: pode utilizarse unha soa vez. Cada unha das faces da protagonista só pode vivir 7 días seguidos, mentres a outra se alimenta e descansa para a seguinte quenda semanal, e cada minuto que calquera das versións supera ese prazo págao a outra face en saúde porque, outra das normas é clara: “Vos sodes unha”. Por suposto, a que incumpre é a moza Sue que apura, xoga e quebra os prazos para vivir na súa vida de éxito materialista á costa da saúde de Elisabeth que axiña comprende que a súa supervivencia vai ser imposíbel, aínda que entende que o seu sufrimento é un prezo que paga a pena para que Sue poida manter unha vida “epicúrea”.

A metáfora para o decrecentismo é clara: coma Elisabeth e Sue, todos os seres vivos “somos un” e os nosos recursos ao noso dispor son limitados polo que calquera abuso ou malversación dos materiais finitos pagarémolo (pagarano) os seres vivos do futuro. Os seres humanos do norte global do presente, as Sues, somos futurívoros: estamos a alimentar as nosas vidas excesivas cos bens precisos para a mera supervivencia das nosas fillas e de gran parte da vida futura do planeta.

Non podemos repetir máis dende este blog que os recursos do planeta son finitos. Xa en 1980, William Catton armou para describir a situación na que nos atopamos o concepto “extralimitación” e estabeleceu que os seres humanos somos unha especie que sobrepasou os límites que o ecosistema ten para nos albergar, o que está provocando que o planeta se degrade, co cal estamos a cavar a tumba da especie. Isto é, que se a civilización humana está consumindo recursos e producindo lixo coma se tivese 1,7 planetas, está a provocar que o único planeta que en realidade temos perda capacidade para nos albergar pasadomañá.

Os seres humanos do norte global do presente, as Sues, somos futurívoros pois estamos a alimentar as nosas vidas excesivas cos bens precisos para a mera supervivencia das nosas fillas e de gran parte da vida futura do planeta.

Polo tanto, de seguir co actual sistema económico devoto do dogma do crecemento sen fin estamos a condenar o noso futuro. A vida hedonista de Sue é a nosa vida: unha existencia de voos comerciais baratos, comida rápida, obsolescencia programada, moda de usar e tirar, dixitalizacións absurdas, etc. Nos nosos 7 días estamos zugando os recursos das nosas fillas e netas, as Elisabeths que han de vir.

As Sues malgastamos a enerxía e os materiais cunha vida rexida por un epicureísmo malentendido (unha procura do pracer materialista e consumista fomentado polo sistema socioeconómico hexemónico) pero Epicuro de Samos dicía cousas tan pouco aceptábeis polo statu quo como “[r]evento de satisfacción no meu pequeno corpo cando vivo de auga e pan, rexeito os praceres luxosos [...] Mándame queixo envasado para que, cando eu queira, poida darme un festín”. Ese hedonismo en sentido estrito pode ser o que precisamos para lograr a supervivencia das Elisabeths. Porque, coma n'A substancia, temos que lembrar que “somos unha” e é preciso ter en conta as xeracións do futuro: a frugalidade, a contención, a austeridade son as únicas saídas desta trampa que nos puxemos a nós mesmas.

En 1987, cando as Nacións Unidas formalizaron o concepto “desenvolvemento sustentábel” no chamado relatorio Brundtlant, definírono como “o desenvolvemento que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das xeracións futuras de satisfacer as súas propias necesidades”. En 2013, o secretario xeral da ONU presentou o seu informe A solidariedade interxeracional e as necesidades das xeracións futuras, no que lembra: “En todo o mundo e en todas as culturas observamos unha dedicación ás xeracións futuras. Trátase dun valor partillado de xeito universal por toda a humanidade. É un valor que se atopa na base de todas as constitucións e os tratados internacionais; é unha forza motriz da economía; e maniféstase nas crenzas relixiosas, nas tradicións e na cultura. Os membros vivos dunha comunidade benefícianse dos sacrificios e as inversións que as xeracións anteriores fixeron. Poucos cuestionarán a responsabilidade que o mundo ten para cos seus fillos e netos [...]”. Ban Ki-Moon defendía as ideas máis asentadas nas “sociedades tradicionais”, certamente esquecidas polos modos de vida creados polo industrialismo. Estas tradicións semella que son as que quixo recuperar o Cumio Mundial sobre o Desenvolvemento Social de 1995: no seu documento final os países comprometéronse a crear un marco de acción que lles permitira cumprir as súas obrigas coa xeración presente mais tamén coas futuras, garantindo a equidade entre xeracións e protexendo a integridade do medio ambiente e a posibilidade de usalo de xeito sustentábel. Ban Ki-Moon conclúe, en 2013, que, de acordo con estes principios, a humanidade toda “forma unha comunidade interxeracional na que todos os membros se respectan mutuamente e coidan os uns dos outros, para alcanzar o obxectivo da supervivencia da especie humana”. Unha filosofía moi real, necesaria pero que bate de fronte coas nosas sociedades, gobernadas por Sues.

En 1987, cando as Nacións Unidas formalizaron o concepto “desenvolvemento sustentábel” no chamado relatorio Brundtlant, o definiron como “o desenvolvemento que satisfai as necesidades do presente sen comprometer a capacidade das xeracións futuras de satisfacer as súas propias necesidades”.

Destes cumios e documentos xorden os tan cacarexados Obxectivos do Desenvolvemento Sustentábel (ODS) que a Asemblea Xeral da ONU aprobou no 2015 e que os Estados non rematan de asumir en serio apostando na práctica por políticas cosméticas (de “verdeo” dos sistemas socioeconómicos) que en moitas ocasións aceleran máis que frean o colapso.

Pero algúns países fixeron esforzos por levar estes principios aos seus ordenamentos xurídicos. Gales aprobou en 2015 unha Lei para o benestar das xeracións futuras que, seguindo as recomendacións das Nacións Unidas, crea a figura dunha Comisaria para as xeracións futuras con facultades para supervisar que as políticas públicas de Gales teñen en conta as súas consecuencias ao longo prazo e evitar o “curtopracismo electoralista” que sempre criticamos os nosos mandatarios. No Reino de España e grazas a unha iniciativa lexislativa popular, as Illes Balears aprobaron en 2023 a Lei para o benestar das xeracións presentes e futuras que crea unha Comisión dun máximo de 15 membros que serán os encargados de avaliar o impacto nas xeracións futuras da actividade normativa e as políticas públicas da administración autonómica. Polo momento a aplicación da lei mediterránea está paralizada aínda que as súas impulsoras seguen a loitar para que os seus tímidos logros (quizais os únicos que pode asumir o sistema) comecen a se aplicar.

As Sues, así o marca o guión, estamos a ser creativas e moi hipócritas e mentres proclamamos a nosa absoluta defensa das Elisabeths que virán, seguimos a incumprir as regras da substancia con unhas consecuencias que Fargeat vén de plasmar dun xeito nauseabundo e lúcido na súa última película.

Archivado en: Decrecimiento
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Decrecimiento
Decrecer para sobrevivir De la recesión inevitable al decrecimiento justo y solidario
Frente a los cantos de sirena de un crecimiento ilimitado, de “eco-capitalistas” y Green New Dealers, pasos radicales para salvar un planeta y a quienes lo poblamos.
Decrecimiento
Sustentabilidade Des-nomear o caos climático
O 19 de setembro celebrouse na sede da coruñesa agrupación Alexandre Bóveda un faladoiro que amosou as dificultades que mesmo as persoas concienciadas temos para asumir a magnitude do colapso e as súas posíbeis solucións.
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Barcelona
Derecho a la vivienda El hartazgo por la vivienda impagable se da cita este 23 de noviembre en Barcelona
El amplio movimiento por la vivienda catalán, sindicatos y organizaciones vecinales, sociales y soberanistas demandan soluciones urgentes ante una crisis de vivienda sin solución a la vista
Tribuna
Tribuna Vivienda: es hora de organizarnos
La situación de crisis inmobiliaria nos exige leer el momento para acertar en las batallas que debemos dar ahora, reflexionar sobre los modos de acción colectiva y lograr articular una respuesta política amplia.
Turismo
Opinión Abolir el turismo
VV.AA.
Lleguemos a donde lleguemos, no puede ser que sea más fácil imaginar el fin del capitalismo que el fin del turismo.
Racismo
Racismo institucional Diallo Sissoko, una víctima más del sistema de acogida a migrantes
La muerte de este ciudadano maliense durante su encierro en el Centro de Acogida, Emergencia y Derivación (CAED) de Alcalá de Henares ha puesto de manifiesto algunas de las deficiencias del sistema de acogida a migrantes en el estado español.
Unión Europea
Unión Europea La ultraderecha europea, ante la victoria de Trump
El triunfo de Donald Trump da alas a todas las formaciones ultraderechistas de Europa y del resto del mundo, que han visto cómo el millonario republicano ha conseguido volver a ganar las elecciones sin moderar un ápice su discurso.
Uruguay
Uruguay La izquierda parte como favorita en la segunda vuelta de las elecciones en Uruguay
El candidato del Frente Amplio, Yamandú Orsi, parte con ventaja en las encuestas. El alto número de indecisos, y la ausencia de mayorías en parlamento y senado, marcan estos comicios.
Comunidad de Madrid
Paro del profesorado Nueva jornada de huelga en la educación pública madrileña
Este jueves 21 de noviembre el profesorado se vuelve a levantar contra las políticas del gobierno de Díaz Ayuso, que mantiene paralizadas las negociaciones para mejorar sus condiciones laborales.

Últimas

Palabras contra el Abismo
Palabras contra el Abismo Lee un capítulo de ‘Café Abismo’, la primera novela de Sarah Babiker
El barrio es el espacio físico y social en los que transcurre ‘Café Abismo’, la primera novela de la responsable de Migraciones y Antirracismo de El Salto, Sarah Babiker.
València
dana A las 20:11, era tarde
Todavía conservamos el horror de cientos de coches amontonados y arrastrados por la riada. Es por esos millones de turismos y sus emisiones ─aunque no solo─ que vivimos en un planeta que se está calentando demasiado rápido.
Dana
Encuesta Tres de cada cuatro personas en España ligan la virulencia de la dana con el cambio climático
Una encuesta realizada por More in Common señala que una amplia mayoría de la población considera que el país está mal preparado para adaptarse a los fenómenos extremos que trae la crisis climática y debe hacer más esfuerzos al respecto.
Opinión
Opinión La eclosión del autoritarismo reaccionario y otras nueve tesis sobre la victoria de Trump
La victoria del candidato republicano nos ha demostrado que estamos en una nueva era: la del neoliberalismo autoritario, en donde el camino del mal menor propuesto por los Demócratas ha sido la fórmula más rápida para llegar al mal mayor.
Más noticias
Memoria histórica
Memoria histórica Museo del franquismo, ¿eso dónde está?
España sigue ajena a la proliferación mundial de espacios museísticos dedicados a dictaduras y resistencias democráticas.

Recomendadas

València
Dana y vivienda “La crisis de vivienda multiplicada por mil”: la dana evidencia el fracaso de las políticas del PP en València
La dana ha dejado a miles de familias sin hogar. Ante la inacción de las instituciones, han sido las redes familiares las que han asumido el peso de la ayuda. La Generalitat, tras décadas de mala gestión, solo ha podido ofrecer 314 pisos públicos.
Redes sociales
Redes sociales Bluesky, la red social donde se libra la batalla por el futuro de internet
Ni es descentralizada ni está fuera de la influencia de los ‘criptobros’ que han aupado a Trump a la Casa Blanca, pero ofrece funcionalidades útiles para recuperar el interés por participar en redes sociales.