Literatura
Diario da dor: a pasividade ante a morte e o odio

Kopano Matlwa reflexiona sobre a culpa pola inacción nos conflitos sociais de Suráfrica na era post-apartheid.
16 oct 2022 09:37

A culpa e o sangue. Xa Shakespeare crearía unha relación entre ámbalas dúas na escena en que vemos a Lady Macbeth fregar desesperadamente unha mancha de sangue que non pode quitar. En Dor menstrual, Kopano Matlwa retoma a relación e recrea o sangue como símbolo daquelas dores que tentamos soterrar e que, finalmente, volven como manchas que ficaron en nós, que nunca remataron de se limpar. 

Kopano Matlwa (Pretoria, 1985) é médica e escritora. Considérase unha das voces literarias máis importantes da born free generation, é dicir, aquelas persoas nadas nos anos post-apartheid. Durante os seus estudos en medicina, escribiu Coconut (2007), novela que recibiu o Premio Literario da Unión Europea e o Wole Soyinka de literatura africana. 

Ao rematar o mestrado e o doutoramento en Saúde Pública na Universidade de Oxford, instalouse en Johannesburgo onde fundou a campaña Grow Great para paliar a mal nutrición infantil en Suráfrica. Tamén fundou o Ona Mtoto Wako, un proxecto premiado que se adica a dar atención médica prenatal ás mulleres embarazadas que viven en zonas rurais. 

A súa obra literaria, ao igual ca súa carreira médica, xira arredor do racismo, o sexismo e a desigualdade no seu país natal. A súa penúltima novela, Dor menstrual, foi traducida este ano por Moisés Barcia para o selo Rinoceronte.  

As páxinas deste libro son as páxinas do diario persoal de Masechaba, unha muller surafricana que desde principios da adolescencia sufriu de menorraxia até que se someteu a unha ablación endometrial. Con todo, ao desaparecer o fluxo do sangue e paliar o seu ciclo menstrual, parece que a protagonista se escinde do mundo. O ton distante con que escribe no diario, reflicte o seu desexo de vivir fóra do seu corpo, fóra da realidade.  

Así, de xeito periférico, a autora aborda o tema da falta de sensibilidade e de empatía no coidado do corpo médico cara ás persoas doentes. As longas xornadas e a precariedade laboral, así como as faltas de recursos do sistema sanitario teñen unha implicación directa no trato ás pacientes. 

“Facemos  o que podemos. Unha e outra vez recito esas palabras. (...) Mamá di que teño que deixar os pacientes alí. Que me teño que poñer no seu lugar, pero non traelos para a casa. Así que os deixo alí, atrapados entre as sabas sucias, entre retretes enzoufados de merda e o dispensador de xabón que só funcionou unha vez, o día que veu de visita o ministro.”  

Ao igual cas grandes escritoras surafricanas como Doris Lessing ou Nadine Gordimer, Kopano Matlwa constrúe unha diéxese con dúas protagonistas: a personaxe e o seu contexto sociopolítico. As breves entradas no diario de Masechaba logran que fagamos un retrato da Suráfrica actual.  

Nese sentido, o hospital en que traballa a narradora de Dor menstrual representa un microcosmos, unha micro-representación do estado económico, social e político do país. Así, o libro transcende a anécdota da personaxe central para falarnos dos rastros do colonialismo histórico surafricano na actualidade. 

“Por suposto que estou avergoñada. Pero non é culpa nosa. É culpa dos brancos, Señor. Todos é culpa deles. Ensináronnos a odiarnos. Convertéronnos nisto. Antes de que eles chegasen, non eramos así. Se non viñesen e o estragasen todo, non seriamos así”.  

En termos xerais, como se mencionara, a obra literaria de Kopano Matlwa caracterízase por abordar o racismo e a xenofobia en Suráfrica. As presións políticas internacionais de Occidente permitiron que os movementos sociais internos lograsen poñer fin á era do apartheid para pasar a unha democracia representativa. Mais, como sucedeu tamén en Europa co fin das ditaduras fascistas, semella que todo aquel movemento anti-dereitos, que atentou contra a o groso da poboación, quedou apenas soterrado debaixo da alfombra do pasado. Pouco se fala das estruturas de poder que se mantiveron intactas, das crenzas e dos sistemas de opresión que seguiron actuando na cotiandade. É alí onde pon o acento Matlwa.  

 A mellor amiga de Masechaba, Nyasha é estranxeira. Masechaba dá fe, no seu diario, dos comentarios racistas que a súa compañeira sofre todos os días no hospital, malia ser ela tamén parte do persoal médico. Segundo avanza a novela, o clima político comeza a ser cada vez máis complicado e a xenofobia xeral da poboación surafricana convértese en delitos de odio.  

“Durante todo o día a televisión mostrou casoupas ardendo, tendas ardendo e persoas queimadas. As rúas estaban inzadas de homes sedentos de sangue que piden que os estranxeiros marchen do país”. 

O carácter fragmentario do libro, marcado por cada unha das entradas no diario, deixa á lectora percibir o imperceptible: o paso do tempo e as sutís, mais contundentes mudanzas que experimenta Masechaba ao longo da novela. A autora logra dotar a Dor menstrual dun ritmo compasado que se contrapón ao descrito: unha cadea de sucesos e cambios vertixinosos que presaxian a traxedia. É entón que o sangue volve e a protagonista é chimpada de volta á realidade.  

“Que hai no noso interior que nos fai tan malvados? E como podemos mellorar? Por que somos capaces de tanto dano e tanta maldade? Como facemos para cambiar? E como facemos que o cambio perdure?” 

A lectura de Dor menstrual feita desde Europa exixe que nos fagamos unha serie de preguntas para non quedar á marxe dunha lectura superficial e branca da realidade sociopolítica de Suráfrica; dános a posibilidade de reflexionar sobre aquilo que sabemos e non sabemos do país, aprender e derrubar tópicos aprehendidos nunha educación que aínda non consegue afastarse do seu cariz colonial cando do Sur global se trata. 

A tradución desta novela ao galego corresponde a unha importante iniciativa por coñecer a literatura que se produce nos distintos países do continente africano. Paga a pena preguntarnos: que imaxe nos proxectan estas traducións deses territorios? E mesmo: como nos relacionamos desde Europa con esas realidades descritas? Alén da empatía, que papel xogou Europa co seu proxecto colonial e continúa a xogar coas políticas neoliberais nas ex-colonias?  

Após a lectura desta novela, fico co degoiro de ler máis literatura africana na que impere a vida e a ledicia, pensando que o que lemos ten impacto na nosa construción desas ‘outras’ realidades. Todo isto baixo a hipótese persoal de que, así como América Latina é moito máis que a etiqueta do “realismo máxico”, África está composta por relatos que non sempre teñen que ver coa guerra e a violencia. Non porque estes non sexan imprescindibles, senón porque é importante amosar todos os lados do prisma da realidade. 

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Países emergentes
Análisis Los BRICS acentúan en Kazán su perfil como alternativa
El bloque de los países emergentes, que integra a casi la mitad de la población mundial, llama en su última cumbre a una reforma del sistema de Naciones Unidas y de las estructuras financieras globales.
Sudáfrica
Sudáfrica Prostitutas y madres sudafricanas: “La gente se cree que no tenemos hijos, que sólo somos nuestro trabajo”
En 2013, tras más de dos décadas dedicada a la prostitución, Duduzile Dlamini decidió impulsar un programa que velara por los derechos de mujeres que, como ella, estaban obligadas a conciliar el trabajo sexual con la crianza de sus niños.
Justicia
Derecho internacional Qué implica y qué no la participación de España en el juicio que conduce Sudáfrica contra Israel
El Ministerio de Exteriores no ha especificado qué elementos concretos contendrá su solicitud de intervención en el proceso de la Corte Internacional de Justicia de La Haya.
Madrid
La burbuja del alquiler Sumar, Podemos y sindicatos de inquilinos presionan para convertir en indefinidos los contratos de alquiler
Sumar lanza una propuesta legislativa para transformar en indefinidos los contratos de alquiler, una de las principales demandas de la manifestación por la vivienda del 5 de abril. Una moción de Podemos, rechazada en el Congreso, pedía lo mismo.
Líbano
Ocupación israelí Israel incumple el acuerdo de paz y mantiene tropas en el sur de Líbano para “vigilar” a Hezbollah
El Ejército sostiene la ocupación de cinco colinas a lo largo de la frontera tras evacuar sus soldados de decenas de municipios. Miles de civiles regresan a sus casas para descubrir que lo han perdido todo.
Galicia
Galicia La Xunta de Feijóo, condenada por negar visitas a una mujer que murió de cáncer por tener covid-19
La jueza dice que la situación exigía “flexibilizar” las medidas de prevención. Falleció a inicios de 2022 en el Hospital Álvaro Cunqueiro durante los últimos meses de la administración del jefe del PP con Julio García Comesaña de conselleiro.
Egipto
Egipto Ashraf Omar continúa en prisión provisional por dibujar
Ashraf Omar, caricaturista político del medio digital AlManassa, sigue en prisión preventiva indefinida tras ser arrestado violentamente en su domicilio el 22 de julio de 2024.

Últimas

Justicia
Justicia Rubiales, condenado por agresión sexual y absuelto del delito de coacciones
18 meses de multa con cuota de 20 euros al día por un delito de agresión sexual. Es la condena al expresidente de la RFEF Luis Rubiales por los hechos ocurrido en la ceremonia de entrega e medallas del pasado mundial celebrado en agosto en Sidney.
Tribuna
Tribuna Verde de ecosocial, verde de educación pública
En nuestras aulas se ha colado una prisa ansiosa, que juzga al alumnado como un gasto, que lo dirige, poco a poco, a un mundo laboral tecnoptimista y completamente atomizador.
Más noticias
El Salto Radio
El Salto Radio Humedales necesarios
Damos un paseo radiofónico por algunos de los humedales de Andalucía, espacios fronterizos entre el mar y la tierra, tan necesarios para nuestra supervivencia. Lo hacemos con Juan Martín Bermúdez, de SALARTE y algunos oyentes.
Fascismo
Memoria antifascista Allí donde hay humo, hay fuego
A unos días de las elecciones alemanas, donde la ultraderecha acude fortalecida, un repaso sobre el proceso de desnazificación posterior a la Segunda Guerra Mundial y sus medias verdades.

Recomendadas

Feminismos
Ana Bueriberi “El activismo tiene que ser colectivo: para contribuir al cambio es imprescindible despersonalizar la causa”
La periodista madrileña Ana Bueriberi reconoce que no sintió la discriminación hasta que llegó a la Universidad. Hoy, desde el proyecto Afrocolectiva reivindica una comunicación antirracista, afrofeminista y panafricanista.
Inteligencia artificial
Militarismo La máquina de los asesinatos en masa: Silicon Valley abraza la guerra
Las fantasías distópicas sobre los futuros usos de las máquinas en la guerra están más extendidas que el relato de lo que ya está pasando en los campos de batalla.
América Latina
Extrema derecha Los soldados de Donald Trump en América Latina
Mientras algunos presidentes latinoamericanos, con mayor o menor ímpetu, intentan ponerle freno, otros tantos se arrodillan y le rinden pleitesía sin recibir nada a cambio. ¿Quiénes son los súbditos latinoamericanos de Trump?