Literatura
Diario da dor: a pasividade ante a morte e o odio

Kopano Matlwa reflexiona sobre a culpa pola inacción nos conflitos sociais de Suráfrica na era post-apartheid.
16 oct 2022 09:37

A culpa e o sangue. Xa Shakespeare crearía unha relación entre ámbalas dúas na escena en que vemos a Lady Macbeth fregar desesperadamente unha mancha de sangue que non pode quitar. En Dor menstrual, Kopano Matlwa retoma a relación e recrea o sangue como símbolo daquelas dores que tentamos soterrar e que, finalmente, volven como manchas que ficaron en nós, que nunca remataron de se limpar. 

Kopano Matlwa (Pretoria, 1985) é médica e escritora. Considérase unha das voces literarias máis importantes da born free generation, é dicir, aquelas persoas nadas nos anos post-apartheid. Durante os seus estudos en medicina, escribiu Coconut (2007), novela que recibiu o Premio Literario da Unión Europea e o Wole Soyinka de literatura africana. 

Ao rematar o mestrado e o doutoramento en Saúde Pública na Universidade de Oxford, instalouse en Johannesburgo onde fundou a campaña Grow Great para paliar a mal nutrición infantil en Suráfrica. Tamén fundou o Ona Mtoto Wako, un proxecto premiado que se adica a dar atención médica prenatal ás mulleres embarazadas que viven en zonas rurais. 

A súa obra literaria, ao igual ca súa carreira médica, xira arredor do racismo, o sexismo e a desigualdade no seu país natal. A súa penúltima novela, Dor menstrual, foi traducida este ano por Moisés Barcia para o selo Rinoceronte.  

As páxinas deste libro son as páxinas do diario persoal de Masechaba, unha muller surafricana que desde principios da adolescencia sufriu de menorraxia até que se someteu a unha ablación endometrial. Con todo, ao desaparecer o fluxo do sangue e paliar o seu ciclo menstrual, parece que a protagonista se escinde do mundo. O ton distante con que escribe no diario, reflicte o seu desexo de vivir fóra do seu corpo, fóra da realidade.  

Así, de xeito periférico, a autora aborda o tema da falta de sensibilidade e de empatía no coidado do corpo médico cara ás persoas doentes. As longas xornadas e a precariedade laboral, así como as faltas de recursos do sistema sanitario teñen unha implicación directa no trato ás pacientes. 

“Facemos  o que podemos. Unha e outra vez recito esas palabras. (...) Mamá di que teño que deixar os pacientes alí. Que me teño que poñer no seu lugar, pero non traelos para a casa. Así que os deixo alí, atrapados entre as sabas sucias, entre retretes enzoufados de merda e o dispensador de xabón que só funcionou unha vez, o día que veu de visita o ministro.”  

Ao igual cas grandes escritoras surafricanas como Doris Lessing ou Nadine Gordimer, Kopano Matlwa constrúe unha diéxese con dúas protagonistas: a personaxe e o seu contexto sociopolítico. As breves entradas no diario de Masechaba logran que fagamos un retrato da Suráfrica actual.  

Nese sentido, o hospital en que traballa a narradora de Dor menstrual representa un microcosmos, unha micro-representación do estado económico, social e político do país. Así, o libro transcende a anécdota da personaxe central para falarnos dos rastros do colonialismo histórico surafricano na actualidade. 

“Por suposto que estou avergoñada. Pero non é culpa nosa. É culpa dos brancos, Señor. Todos é culpa deles. Ensináronnos a odiarnos. Convertéronnos nisto. Antes de que eles chegasen, non eramos así. Se non viñesen e o estragasen todo, non seriamos así”.  

En termos xerais, como se mencionara, a obra literaria de Kopano Matlwa caracterízase por abordar o racismo e a xenofobia en Suráfrica. As presións políticas internacionais de Occidente permitiron que os movementos sociais internos lograsen poñer fin á era do apartheid para pasar a unha democracia representativa. Mais, como sucedeu tamén en Europa co fin das ditaduras fascistas, semella que todo aquel movemento anti-dereitos, que atentou contra a o groso da poboación, quedou apenas soterrado debaixo da alfombra do pasado. Pouco se fala das estruturas de poder que se mantiveron intactas, das crenzas e dos sistemas de opresión que seguiron actuando na cotiandade. É alí onde pon o acento Matlwa.  

 A mellor amiga de Masechaba, Nyasha é estranxeira. Masechaba dá fe, no seu diario, dos comentarios racistas que a súa compañeira sofre todos os días no hospital, malia ser ela tamén parte do persoal médico. Segundo avanza a novela, o clima político comeza a ser cada vez máis complicado e a xenofobia xeral da poboación surafricana convértese en delitos de odio.  

“Durante todo o día a televisión mostrou casoupas ardendo, tendas ardendo e persoas queimadas. As rúas estaban inzadas de homes sedentos de sangue que piden que os estranxeiros marchen do país”. 

O carácter fragmentario do libro, marcado por cada unha das entradas no diario, deixa á lectora percibir o imperceptible: o paso do tempo e as sutís, mais contundentes mudanzas que experimenta Masechaba ao longo da novela. A autora logra dotar a Dor menstrual dun ritmo compasado que se contrapón ao descrito: unha cadea de sucesos e cambios vertixinosos que presaxian a traxedia. É entón que o sangue volve e a protagonista é chimpada de volta á realidade.  

“Que hai no noso interior que nos fai tan malvados? E como podemos mellorar? Por que somos capaces de tanto dano e tanta maldade? Como facemos para cambiar? E como facemos que o cambio perdure?” 

A lectura de Dor menstrual feita desde Europa exixe que nos fagamos unha serie de preguntas para non quedar á marxe dunha lectura superficial e branca da realidade sociopolítica de Suráfrica; dános a posibilidade de reflexionar sobre aquilo que sabemos e non sabemos do país, aprender e derrubar tópicos aprehendidos nunha educación que aínda non consegue afastarse do seu cariz colonial cando do Sur global se trata. 

A tradución desta novela ao galego corresponde a unha importante iniciativa por coñecer a literatura que se produce nos distintos países do continente africano. Paga a pena preguntarnos: que imaxe nos proxectan estas traducións deses territorios? E mesmo: como nos relacionamos desde Europa con esas realidades descritas? Alén da empatía, que papel xogou Europa co seu proxecto colonial e continúa a xogar coas políticas neoliberais nas ex-colonias?  

Após a lectura desta novela, fico co degoiro de ler máis literatura africana na que impere a vida e a ledicia, pensando que o que lemos ten impacto na nosa construción desas ‘outras’ realidades. Todo isto baixo a hipótese persoal de que, así como América Latina é moito máis que a etiqueta do “realismo máxico”, África está composta por relatos que non sempre teñen que ver coa guerra e a violencia. Non porque estes non sexan imprescindibles, senón porque é importante amosar todos os lados do prisma da realidade. 

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Países emergentes
Análisis Los BRICS acentúan en Kazán su perfil como alternativa
El bloque de los países emergentes, que integra a casi la mitad de la población mundial, llama en su última cumbre a una reforma del sistema de Naciones Unidas y de las estructuras financieras globales.
Sudáfrica
Sudáfrica Prostitutas y madres sudafricanas: “La gente se cree que no tenemos hijos, que sólo somos nuestro trabajo”
En 2013, tras más de dos décadas dedicada a la prostitución, Duduzile Dlamini decidió impulsar un programa que velara por los derechos de mujeres que, como ella, estaban obligadas a conciliar el trabajo sexual con la crianza de sus niños.
Justicia
Derecho internacional Qué implica y qué no la participación de España en el juicio que conduce Sudáfrica contra Israel
El Ministerio de Exteriores no ha especificado qué elementos concretos contendrá su solicitud de intervención en el proceso de la Corte Internacional de Justicia de La Haya.
Residencias de mayores
Residencias Fondos de inversión y residencias: la mano invisible que retuerce los cuidados
Mientras DomusVi, en manos del fondo de inversión ICG, ya es la empresa con más residencias privadas del Estado, residentes, familiares y trabajadoras explican lo que supone que las prácticas especulativas acunen la vejez de las personas.
Argentina
Estela de Carlotto “Faltan todavía muchos nietos por encontrar”
Al cumplirse 49 años del golpe cívico-militar, la presidenta de Abuelas de Plaza de Mayo dialogó con El Salto y apuntó contra el Gobierno de Milei y su ministra de Seguridad, Patricia Bullrich, que encabeza la represión de la protesta social.
Residencias de mayores
Residencias de mayores Naces, creces, te reproduces, envejeces y sigues generando beneficios
El capitalismo extractivista emplea un ‘fracking’ similar sobre la última etapa de nuestras vidas: exprimir nuestra capacidad de producir beneficios hasta el último aliento.
Ni hablar
Ni hablar La clase obrera no va al paraíso
La explotación se aligera con el relato torticero de la explotación y de los héroes del capital, y con la asunción íntima de que capitalismo y democracia son conceptos sinonímicos.
Palestina
Genocidio Salah al Bardauil, miembro del comité político de Hamás, entre los 23 asesinados por Israel el 23 de marzo
Israel ha matado a 634 personas desde la ruptura del alto el fuego el pasado martes. Un ataque del Estado sionista hacia suelo libanés este sábado ha dejado siete muertos.
Opinión
Opinión Los eufemismos y el gasto militar
Los profesionales en la confección de los mensajes políticos y manipulación de la opinión pública han debido apreciar que el termino “rearme” era demasiado explícito y contundente y que podría provocar cierto rechazo.
México
Hallazgo en Teuchitlán Crisis de desaparecidos en México: los buscadores, entre el narco y las omisiones del Estado
El hallazgo del cementerio clandestino en Teuchitlán, Jalisco, ha conmocionado a todo México. El país que vive una crisis por la desaparición de más de 120 mil personas, que en 18 años solo han aumentado frente a una pasmosa impunidad.
Comunidad de Madrid
Fin a la privatización Un tsunami marcha por Madrid por la gestión totalmente pública de los servicios a la ciudadanía
La plataforma Tsunami por los Servicios Públicos nace este domingo para aglutinar a decenas de organizaciones sociales que quieren hacer frente al “modelo neoliberal de destrucción masiva de los derechos humanos y sociales”.
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Un rayo de esperanza tras cinco años de los protocolos de la vergüenza
A punto de prescribir los posibles delitos, un avance judicial abre la puerta a conocer quién decidió no derivar a hospitales a ancianos en residencias en la Comunidad de Madrid.

Últimas

Gobierno de coalición
Consejo de Ministros Ángel Víctor Torres anuncia que tiene cáncer, pero seguirá al frente del Ministerio de Política Territorial
Reducirá su agenda como titular de Política Territorial en las semanas previas a una operación a finales de abril. Fuentes ministeriales dicen que la enfermedad “va bien” y “tiene solución”.
Contigo empezó todo
Contigo empezó todo El comunismo libertario de Hildegart Rodríguez
La joven madrileña, a quien se recuerda por morir a manos de su madre, contribuyó con sus ideas a la política revolucionaria durante la II República.
Opinión
Opinión La berlusconización de Mazón
Es evidente que el presidente de la Generalitat no ha asumido la agenda de la ultraderecha por convicción, sino por supervivencia política y judicial, en una estrategia no muy diferente a la que empleó Silvio Berlusconi.
Más noticias
Tribuna
Tribuna Carta abierta a José Soares de Pina, CEO de Altri: “Paren este proyecto que Galicia ni quiere ni necesita”
Los argumentos para apoyar lo que decimos son muchos. Se situaría en un terreno en el borde de la ZEC Serra do Careón; provocaría un nuevo ciclo de plantación masiva de eucalipto o de importación desde países del Sur; y no tiene licencia social.

Recomendadas

Siria
Siria Siria, de la euforia por el fin del régimen al examen de la transición
Las matanzas en el litoral sirio y las dudas acerca de las nuevas autoridades dejan atrás la alegría por la caída de al Asad y enfrían el aniversario de la revolución, el primero tras la huida del dictador.
Medio ambiente
Oliver Franklin-Wallis “La industria de los residuos deja una cicatriz enorme en nuestro planeta”
El periodista británico Oliver Franklin-Wallis recorre en ‘Vertedero’ (Capitán Swing, 2024) las prácticas ocultas de la industria de residuos, exponiendo el papel de las grandes corporaciones, en connivencia con autoridades e instituciones públicas.
México
EZLN Genealogía del “común” zapatista, política de la liberación
El EZLN celebró junto a sus bases de apoyo unas jornadas conmemorando el 31 aniversario del levantamiento en Chiapas, en el que se hizo reflexión sobre los retos que vive el movimiento. En abril, preparan el encuentro (Rebel y revel), de arte.