Juventud
Audiovisual para rachar estigmas e concienciar da exclusión xuvenil

Se algo caracteriza a vida política e social destes últimos anos é a sensación de vivir nun xogo continuo de debates estériles onde a dialéctica partidaria agocha os problemas reais das migrantes, das maiores e, en definitiva, dos colectivos máis estigmatizados da sociedade, ignorados pola clase política e grandes medios de comunicación. 

A EXCLUSIÓN, MÁIS COMÚN DO QUE CREMOS

Un de moitos exemplos é exclusión social dos menores, tamén en Galiza. En decembro de 2018, un informe de UNICEF revelaba que 1 de cada 4 menores galegos (uns 100.000) están en risco de exclusión e padecen a diario as consecuencias da falta de recursos, conflitos familiares, problemas emocionais ou mesmo violencia. Unha das variantes que pode causar esta exclusión é a pobreza: segundo o informe AROPE de 2018 da EAPN, a porcentaxe de menores pobres en pobreza extrema ascendeu desde o 23% en 2008 ata un 38,2% en 2017. O informe recolle que “a pobreza infantil é moito máis intensa e a súa evolución tamen é máis drástica.” Malia esta realidade coñecida desde hai anos, non foi sinxelo escoitar medidas concretas ao respecto durante a última voráxine electoral. 

A porcentaxe de menores pobres en pobreza extrema no estado español ascendeu desde o 23% en 2008 ata un 38,2% en 2017.

Outra variante que afecta á exclusión son os conflitos sociais ou familiares, que afectan ao 90% dos nenos e nenas que sofren fracaso escolar. Ademais, segundo a web de IGAXES, o 70% do alumnado desfavorecido abandona a escola prematuramente. Esta organización traballa para reverter esa situación e que os mozos e mozas non teñan que renunciar ao seu futuro por pobreza ou exclusión social. Desde IGAXES denuncian que “aínda que a taxa global de fracaso escolar diminúe, non sucede así entre o alumnado máis desfavorecido”. Os problemas socioeconómicos acostuman derivar en desvantaxe educativa e en consecuencia, en dificultades para conseguir emprego e un desenvolvemento persoal, nun contexto onde un tercio da mocidade está en risco de pobreza e a precariedade estrutural e os contratos lixo son a única saída para entrar no mundo laboral. Unha dobre discriminación que no caso das mulleres é aínda maior. 

IGAXES: “Aínda que a taxa global de fracaso escolar diminúe, non sucede así entre o alumnado máis desfavorecido.”

Non mellora o conto no caso das persoas tuteladas. O 47% emancípase en situación precaria e é continuamente esquecida pola administración. Por exemplo, en 2018, a Consellería de Infraestruturas e Vivienda da Xunta de Galicia obviaba á xuventude ex tutelada na convocatoria de axudas ao alugueiro. Dentro do seu traballo de incidencia política, IGAXES reclamou -sen éxito- reservar un número de vivendas para ese colectivo por un mínimo de dous anos. 

O VÍDEO COMO MEDIO DE EXPRESIÓN 

Estes son algúns dos problemas aos que se enfrontan os rapaces en risco de exclusión (tutelados, pre-tutelados, con problemas familiares ou sociais) que conforman A Tribo, unha intervención integral deseñadas polas ONGD galegas Agareso e IGAXES. Un dos seus obxectivos é eliminar estigmas cara a mocidade tutelada estendidas na sociedade, como que non queren estudar ou como que o feito de estar nun centro de protección implique que queiran facer algo malo: “A Tribo quere reverter ese estigma e mostrar as enormes capacidades destas mozas e mozos, o seu talento, a súa creatividade e a súa capacidade de esforzo e de análise da realidade.” Ademais dun reforzo escolar, a intervención incluiu un obradoiro de vídeo participativo, onde os mozos e mozas en risco de exclusión tiveron a oportunidade de se expresar. 

Un dos proxectos audiovisuais foi un documental onde as persoas en risco de exclusión explican as súas circunstancias, o seu contexto e como ven a sociedade na que lles tocou vivir, dun xeito sincero e sen mediacións. Por exemplo, para Julia “a sociedade é unha merda porque hai moita discriminación” e conta que resolve os seus problemas “pegándolle a parede... ou falando; depende.” Mariana ten 14 anos e denuncia que vive nunha sociedade “patriarcal, machista e homófoba” e di sentirse “insegura e ameazada”.

En xeral, todas comparten unha visión do mundo moi complexa e sobre todo, moi madura, máis aínda se temos en conta a súa idade. Irene e Emma son dúas das educadoras do grupo, polo que tamén forman parte da Tribo e foron entrevistadas polos rapaces e rapazas. Irene conta que quería facer xornalismo pero non lle deu a nota: “Acabei facendo educación social e foi o mellor que me podía ter pasado.” Irene cre que “a sociedade é inxusta, pero está en constante evolución e iso é algo positivo.” 

Tamén se fixeron dous formatos de ficción: Empezar de cero, onde “o protagonista é un menor que chegou de Marrocos sen saber falar español e sen ningún apoio familiar. A historia comeza coa súa chegada ao centro de protección de menores, a súas primeiras amizades e os seus primeiros pasos para aprender a comunicarse noutro idioma e noutra cultura.” O outro chámase Vidas paralelas, onde se aborda “a experiencia de dous irmás adolescentes con problemas coa súa familia, que chegan a un punto sen retorno cando o seu pai morre.” 

Na estrea dos audiovisuais o pasado 7 de xuño, Ihara Aglione e Gabriela Sánchez, parte da Tribo, denunciaban: “Parece que a xuventude está durmida, apagada, que non podemos pensar por nós mesmos, pero quizais non é así, igual se nos dan a ferramenta para expresarnos, podemos demostrar que a xuventude non é tan baleira e banal, que hai partes do sistema no que vivimos que non nos gusta e que temos ganas de cambialo, que podemos cambialo.” Nesta liña, terse enfrontado na súa infancia e adolescencia a conflitos sociais e emocionais ou á falta de recursos apórtalles unha sabedoría e experiencia que moitas persoas do común, xa adultas, nin temos nin somos quen de valorar. 

Ihara Aglione e Gabriela Sánchez: “Igual se nos dan a ferramenta para expresarnos, podemos demostrar que a xuventude non é tan baleira e banal, que hai partes do sistema no que vivimos que non nos gusta e que temos ganas de cambialo, que podemos cambialo.

Como tantas outras cousas nas que non se repara, dar coa solución a problemas complexos pode partir de actividades anecdóticas. Unha sinxela folla en branco pode ser un espazo de liberdade onde plasmar aquilo que te atormenta, un micrófono onde contalo e a cámara un aparello estraño onde ‘fuchicar’, botar unhas risas e reflexionar. O único que precisan é un espazo de confort —unha tribo— onde non sentirse xulgados e onde poder expresar quen son, simples persoas que queren ser parte dunha sociedade que non lles gusta, pero que queren cambiar co seu esforzo e madurez. As curtas son unha chamada para seren escoitadas. Persoeiros do público, cidadanía: escoitemos.