Desahucios
Impunidade urbanística na Zapateira

Era outubro do ano 2008 cando grazas a un estudo da Escola Técnica Superior de Arquitectura (ETSAC), coordinado polos profesores Xosé Lois Martínez, José Manuel Vázquez e Plácido Lizancos da Universidade de Coruña (UDC), se coñecía unha realidade durante anos soterrada: as chamadas “infravivendas universitarias”. Trátase de galpóns de entre 12 e 18 metros cadrados de superficie útil, construídos de xeito ilegal dentro de predios con vivendas unifamiliares, situados xunto dos elevados muros medianeiros ou ocultas tras grandes tullas, para que sexan difíciles de detectar dende fóra. Nesa altura, as persoas propietarias alugaban eses espazos a estudantes da UDC ante a falta dunha residencia pública universitaria —finalmente inaugurada no ano 2019.

Un deses estudantes era o noso entrevistado, ao que chamaremos Vicente González. Chegou a esa zona de predios, da contorna das rúas Burdeos, Nueva York, Torino, Mónaco, Roma e Ana Mogas —moi perto do Campus da Zapateira—, no ano 1996 a través do seu irmán que estudaba arquitectura. “Ao inicio cheguei a unha infravivenda da rúa Ana María Mogas Fontcuberta, porque meu irmán comezara a estudar aquí uns anos antes ca min e atopara este sitio. Nós somos de Monforte. Daquela aínda non estaba construído onde estou residindo agora... Aos catro anos construíron isto todo”, comenta sinalando no plano os dous predios contiguos nos que reside agora. “Entón mudeime para onde estou agora. Todo isto xestionábao o caseiro que teño agora, que xa faleceu. Agora é a viúva, a filla e a súa parella os que o levan; ben... porque o irmán do caseiro está en Suíza. Logo chegou de Suíza a filla do irmán do caseiro, que comezou a facernos a vida imposible xa daquela. Entón marchei a onde estou agora —propiedade do mesmo caseiro— no ano 2003. Moita xente cambia comigo de predio, o meu irmán tamén. Posteriormente constrúen outras catro chabolas neste outro predio do lado que tamén é deles, da mesma familia. En total levo onde estou agora case 17 anos residindo”, conclúe.

No barrio da Zapateira é a lei da selva, non hai nada de control en palabras dun vello funcionario de urbanismo do Concello xa retirado

Convén destacar que o barrio da Zapateira é un dos de maior poder adquisitivo da cidade herculina. Con numerosas vivendas unifamiliares de varios pisos e con extensos predios, un exclusivo clube de golf é produto dunha planificación urbanística que, en palabras dun vello funcionario do Concello xa retirado, “é a lei da selva, non hai nada de control.” Pois ben, unha década despois de ser presentado o informe universitario, con bastante rebumbio na prensa, nada sucedeu. Pese a que o Concello —no momento rexido polo PSOE e sendo concelleira de urbanismo Mar Barcón— falase de sancións e do derrubamento inmediato destas precarias construcións, logo dunha disputa coa Xunta para ver que administración tiña competencias sobre esta situación, todo segue igual.

MÁIS DUNHA DÉCADA DE IMPUNIDADE URBANÍSTICA

Na investigación da ETSAC realizada en 2008 identificáronse 97 módulos de infravivenda repartidos en 10 parcelas na área da Zapateira. Na actualidade noutro estudo recente da arquitecta Cristina Botana, tamén membro da ETSAC, realizouse unha comprobación da situación daquelas 97 construcións, verificando a súa continuidade e a súa ocupación. A pesar dos expedientes abertos e a prohibición de utilizalas como residencia por non cumpriren coas condicións mínimas de habitabilidade e salubridade, conclúese que o feito de permitir a existencia desas infravivendas ten lexitimado non só a consolidación do negocio ilegal, senón a aparición de novos conxuntos noutras parcelas próximas da zona.

Deste xeito, na actualidade identificáronse 104 chabolas da mesma tipoloxía na área da Zapateira. É dicir, non só non se derrubaron os módulos como anunciara o Concello hai xa máis de 10 anos, senón que aumentaron. O que si mudou é o perfil das persoas que alugan estas infravivendas. Xa non hai universitarios. “Agora maioritariamente somos traballadores, antes eramos todos estudantes. Ben, fican dous estudantes, o demais somos traballadores pobres, camareiros, repartidores de pizza, traballadores por horas, persoas adultas solteiras que non temos ganas de compartir un piso con descoñecidos. Hai ata un policía, pero ven de cando en vez, non está sempre”, comenta Vicente.

En todos estes anos non lle fixeron un contrato. Pasan todos os meses a cobrarlle en man o que paga por mes. “Agora estou pagando 130€ (antes pagaba 120). Date conta que estas chabolas non teñen cédula de habitabilidade, nin a poden ter, polo que non poderían ser alugadas. Calquera tipo de contrato, sexa verbal ou escrito, é ilegal. Eu sempre o fixen todo verbal coa caseira actual, que é a muller do primeiro caseiro que tiven”, continúa Vicente González. “Agora manteño relación con ela pero quen leva todo é a parella da súa filla, un garda civil en excedencia que chegou no 2016. Esta familia en total ten 4 fincas con máis de 40 módulos, porque incluso algunha das vivendas unifamiliares tamén as teñen chabolizadas por dentro”, finaliza.

AS PRECARIAS CONDICIÓNS CHEGAN ATA A EXTORSIÓN

Falamos con Cristina Botana, arquitecta que está seguindo este caso e autora do último estudo realizado —financiado pola Deputación da Coruña e feito público o pasado mes de outubro—. Segundo os seus cálculos, os ingresos que obten esa familia polo aluguer dos alomenos 38 módulos repartidos nas distintas parcelas da súa propiedade, xira en torno aos 130.000€ anuais aproximadamente. Na actualidade os módulos pequenos, como nos que vive a nosa testemuña, son alugados por 220€ ao mes e os que son un pouco máis grandes —18 metros cadrados— por 320€ ao mes coa auga incluída. Nese sentido Vicente González comenta: “A luz cóbrana á parte e, ademais, revéndena a 0,2€ quilovatio-hora”. No mesmo sentido afirma que “a conexión wifi é nosa, a instalación fixémola nós antes de que morrera o caseiro, co seu permiso. Pero cando chegou a súa filla co seu marido cortounos a conexión por fibra que pagaramos nós e ofreceunos outra, gratis ao inicio. Pero faille un filtrado MAC e estou sen conexión dende hai tempo. Logo tamén me deixou sen conxelador, pois nos módulos temos soamente neveira e hai unha zona común coa lavadora e o conxelador, pero o ten pechado con chave e non o podo usar.”

Deste xeito os propietarios o que pretenden é que este inquilino marche, pois está pagando pouco para o que na actualidade lle poden sacar a un módulo como no que el reside. Ademais disto tamén o denunciaron por unha suposta agresión pola que foi condenado. Todos os meses ten que pagar unha multa tras chegar a un acordo co xulgado, pois está case sen ingresos. “É o terceiro xuízo que teño con eles en base a mentiras, están empregando as denuncias no xulgado como unha forma de acoso para botarme. Ogallá me puidera ir, pero sen emprego non teño a onde ir. Estou bastante fodido”, afirma o inquilino.

Dende o Salto Galiza tentamos contactar coa caseira, ou ben coa súa familia, pero non quixeron facer ningún tipo de declaracións e non nos deixaron visitar as parcelas. Novamente, segundo o testemuño deste inquilino, está familia foi ampliando ao longo dos últimos 20 anos as fincas e os módulos para alugar, pouco a pouco e ao calor da necesidade dunha residencia universitaria que non chegaba.

POSIBLES SOLUCIÓNS ANTE TANTO ABUSO

En todos estes anos Vicente non viu que ninguén do Concello se achegase a realizar unha inspección, nin sequera hai 10 anos cando todo isto saíu na prensa e a Administración Local prometera tomar medidas, incluso derrubar estas construcións. Segundo nos comenta esta persoa, o resto de inquilinos que alí residen non queren falar porque “non queren que isto se saiba, pero eu levo moitos anos aquí, aturando os abusos desta xente e nunhas condicións sen salubridade, hai moita humidade na chabola, non temos servizos, nin supermercado, etc. Dende o 2016 que chega este home á familia —un garda civil en excedencia— están facendo contratos aos novos inquilinos, penso que están tentando cubrirse as costas no tema legal.”

En todos estes anos Vicente non viu que ninguén do Concello se achegase a realizar unha inspección

Na actualidade, Gónzalez ten un xuízo pendente por falta de pagamento, que o mais seguro é que remate nun desafiuzamento a finais do mes de febreiro. Segundo os arrendadores non paga dende hai 9 meses. “Eu si que lles paguei o aluguer, pero claro non teño como demostralo, porque no seu momento cando comezaron os problemas si lle pedía á caseira que me dese un recibí, pero dende xuño de 2018 non me dan nada.... Entre o meu irmán e eu poderiamos ter pagado un piso, de feito ese sería o meu soño, poder pagar o aluguer dun piso na cidade, conseguir un traballo”, comenta.

Para Cristina Botana a situación de impunidade urbanística ten que rematar na Zapateira e se ten que declarar esa zona de predios como unha máis das que existen como asentamentos precarios na cidade, pois “se ti sacas de alí a todas estas persoas que están residindo sen unha alternativa de habitabilidade e sen tomar medidas, a situación vaise reproducir como xa vimos durante os últimos anos. Esta situación persiste porque o Concello non garante o dereito a unha vivenda asequible e xorden aquelas persoas que se aproveitan. Por iso marcharon universitarios, pero apareceron traballadores precarizados”, afirma a arquitecta.

Faise cada vez máis preciso un banco de vivendas públicas que poidan garantir alugueres a prezos asequibles

Deste xeito, continúa Botana, “se conseguimos que se declare como un asentamento precario, como pasou no Portiño, nas Rañas ou na Pasaxe, as persoas afectadas poderían entrar dentro do Plan de Hábitat Digno que deixou en vigor o goberno na Marea Atlántica e que garante unha serie de dereitos despois de tantos anos que leva alí pagando un aluguer. É dicir, as políticas públicas de vivenda son bastante ineficaces e non son capaces de atender situacións coma a desta persoa, que non ten ingresos, nin traballo, etc. Por exemplo se entrara dentro dese plan, os servizos sociais poderían parar o desafiuzamento, para que esta persoa puidese organizar a súa saída, buscar unha alternativa e non quedar na rúa dun día para outro. Tamén se lle daría seguimento e entraría dentro dun programa de acompañamento que lle permitise saír desa situación de precariedade na que vive.”

Este caso está sendo investigado de xeito multidisciplinar dende diversas institucións e colectivos da cidade, entre eles Stop Desafiuzamentos, coa intención de clausurar estas infravivendas da forma menos prexudicial para as persoas que viven nelas. Trátase dun problema que podería ir a máis tendo en conta a dificultade de acceso á vivenda na cidade e a precariedade laboral dos contratos na actualidade, que fai cada vez máis preciso un banco de vivendas públicas que poidan garantir alugueres a prezos asequibles na cidade de A Coruña.