Literatura
Todas as guerras son iguais

Cunha prosa concisa e afiada, Agota Kristof mergúllanos nun mundo desamparado, no linde da humanidade. Un retrato vívido da guerra e o que esta fai de nós.
3 ene 2023 19:27

Hai certas experiencias que son o suficientemente crúas que só por si mesmas, sen ningunha intención estética de por medio, envorcállanos o corazón. A realidade basta. Só precisa unha man que a transcriba, que nola faga chegar. De alí as poderosas narracións da obra enteira de Svetlana Aleksiévich ou todas esas voces do periodismo literario que apareceron a partir do estalido da guerra en México, como Daniela Rea, Diana del Ángel ou Lydiette Carrión. A súa narrativa fai que nos preguntemos: que papel podería cumprir a ficción nestes escenarios?, como podería servir de ferramenta para a denuncia? Agota Kristoff resolve as dúbidas con mestría e, sen apartar as outras experiencias, logra facer un retrato vívido da guerra e o que fai de nós.

Agota Kristoff (1925- 2011) comeza a súa carreira literaria publicando poemas nun par de revistas húngaras. Con todo, aos 21 anos abandonou o seu país pola entrada do exército soviético en Budapest. Tras varios asentamentos en distintos países en calidade de refuxiados, Kristof e a súa familia ficaron en Suíza. Traballou durante cinco anos nunha fábrica de reloxos onde comezou a aprender francés. O Gran Caderno é a súa primeira obra literaria escrita en lingua francesa. A pesar de ser rexeitada por dúas editoriais, en canto foi publicada, a novela considerouse unha obra mestra e foi galardoada co Premio Libro Europeo e traducida a máis de vinte idiomas. O Gran Caderno é a primeira parte dunha triloxía. Foi traducida ao galego por Moisés Barcia e publicada baixo o selo Rinoceronte Editora.

A novela comeza cando os xemelgos Claus e Lucas chegan ao campo desde a cidade para refuxiarse da guerra na casa da súa avoa, a quen nunca viran antes. A partir de alí, as lectoras seguimos os breves episodios dos nenos no seu proceso de adaptación e descubrimento dun entorno que semella outro universo daquel do que proceden. A cidade e o mundo da cultura se desvanecen para dar paso a un entorno rural desmoralizado.

O cambio do contexto ao que se enfrontan os nenos –da cidade potencialmente en ruínas ao rural brutal- podería estar representado pola casa onde  chegan a vivir.  A casa está nunha zona fronteiriza, conta cunha horta e animais. Non hai nada nela que non cumpra unha función, que non sexa útil para a reprodución da vida; non hai espazo para o lecer. Chea de zonas restrinxidas, pechadas con chave pola avoa, os xemelgos interveñen o espazo, e constitúen lugares secretos coma unha forma de resistencia a abandonar certa orde de vida que os vencella con aquilo e aqueles ausentes.

“Debaixo da casa hai unha bodega chea de cousas para comer e, debaixo do tellado, un faiado ao que a Avoa xa non sobe dende que cortamos a escaleira cunha serra e se mancou ao caer. A entrada do faiado está xusto encima da porta do oficial, e nós subimos coa axuda dunha corda. É alí onde gardamos o caderno das redaccións, o dicionario do noso Pai e os demais obxectos que nos vemos obrigados a esconder.
Non tardamos en fabricar unha chave que abre todas as portas e en facer uns buracos no chan do faiado.”

Ao narrarse en primeira persoa do plural, lógrase salientar a complicidade que hai entre ambos. Non hai diferenza entre un e outro, non hai distinción de voces. Dá a sensación de que son unha soa persoa. Máis tarde saberemos que son os nenos mesmos que están a escribir o que estamos a ler, que forma parte dun exercicio, e que este tipo de exercicios intelectuais e físicos forman parte da súa cotiandade na procura de adaptarse ao seu novo ambiente. E é que Agota Kristof deixa claro desde o comezo que estamos ante dous nenos excepcionais, cunha intelixencia e cunha orde de valores que destacan no seu novo entorno.

Por exemplo, ao chegaren coa avoa, esta lles advirte que están obrigados a traballar en orde de poder comer e durmir dentro da casa. Nun principio resístense a obedecela. Comen verduras crúas da horta e dormen na intemperie. Con todo, pasan os días e miran a avoa traballar. Até que toman a decisión de comezar a axudarlle.

“Durante o xantar, a Avoa di:
–Xa o entendestes. O teito e a comida hai que gañalos.
Nós dicimos:
–Non é iso. O traballo é penoso, pero mirar a quen traballa sen facer nada é aínda máis penoso, sobre todo se se trata dun vello.
A Avoa ri, burlona:
–Fillos de cadela! Queredes dicir que vos dou pena?
–Non, Avoa. Só nos avergoñamos de nós mesmos.”

A orde de valores dos nenos destaca entre unha comunidade que semella perder toda a pegada de humanidade. O interesante da obra é que as situacións ás que se enfrontan nos desvelan o sistema moral dos nenos. Isto último se complexiza até o punto de semellar que son eles quen carecen de compaixón.

Por outra banda, o libro relátase como nun espazo temporal liminal. Mentres se len os capítulos, o tempo avanza, as estacións mudan, os xemelgos medran. Pero, ao mesmo tempo, percíbese que o mundo fica inmóbil. A guerra somete a humanidade nun estado de inmobilidade do que ninguén pode saír. Alóngase o tempo, estarricase indefinidamente.

Nese mesmo senso, Agota Kristof nunca determina a rexión en que se atopa a casa da avoa. Sabemos que está nunha zona fronteiriza, pero non sabemos con que país linda. Tampouco sabemos as linguas que falan, nin cal é a lingua estranxeira á que fan referencia. Claro: poderíamos mergullar na biografía da autora e sacar as nosas conclusións. Pero, no fondo, non importa. Paradoxicamente, a guerra entre nacións dilúe a identidade nacional. A miseria, o medo e a violencia rachan a identidade de calquera poboación.

A crúa representación da sociedade en O gran caderno lembra a obra literaria de Bertolt Brecht.  En ambos casos hai un retrato da miseria humana; de comunidades nihilistas que comezan a rexerse só polas necesidades básicas; dun mundo desvalorizado que non pode senón perpetuar a violencia. Así, conforme avanza o libro e os xemelgos relaciónanse coa poboación, a narración alcanza un carácter expresionista a tal grao, que semella que o texto muda de xénero á literatura de terror. 

Agota Krisfof ten unha prosa á altura de Herta Müller. Ambas escritoras describen o horror sen facer xuízos, déixanos a nós esa tarefa. Non adornan, preséntanos a realidade tal coma a perciben. Cunha prosa concisa e afiada, O Gran caderno adéntranos nun mundo desamparado, ao límite da humanidade.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Galego
Manifestación Miles de persoas enchen Compostela cun berro único en defensa da lingua galega
A plataforma Queremos Galego conseguiu aglutinar voces diversas da Galiza social, política e cultural para “parar a emerxencia lingüística” que sofre a lingua propia e así esixir á Xunta “un cambio de actitude”.
Galicia
Galicia Exámenes en castellano en la CRTVG: un retroceso histórico tras 40 años de consenso
La cadena que dirige Alfonso Sánchez-Izquierdo permite por primera vez elegir entre gallego y castellano en los exámenes de acceso, generando dudas sobre el futuro de la lengua gallega en los medios públicos de Galicia.
Residencias de mayores
Residencias Fondos de inversión y residencias: la mano invisible que retuerce los cuidados
Mientras DomusVi, en manos del fondo de inversión ICG, ya es la empresa con más residencias privadas del Estado, residentes, familiares y trabajadoras explican lo que supone que las prácticas especulativas acunen la vejez de las personas.
Argentina
Estela de Carlotto “Faltan todavía muchos nietos por encontrar”
Al cumplirse 49 años del golpe cívico-militar, la presidenta de Abuelas de Plaza de Mayo dialogó con El Salto y apuntó contra el Gobierno de Milei y su ministra de Seguridad, Patricia Bullrich, que encabeza la represión de la protesta social.
Residencias de mayores
Residencias de mayores Naces, creces, te reproduces, envejeces y sigues generando beneficios
El capitalismo extractivista emplea un ‘fracking’ similar sobre la última etapa de nuestras vidas: exprimir nuestra capacidad de producir beneficios hasta el último aliento.
Ni hablar
Ni hablar La clase obrera no va al paraíso
La explotación se aligera con el relato torticero de la explotación y de los héroes del capital, y con la asunción íntima de que capitalismo y democracia son conceptos sinonímicos.
Palestina
Genocidio Salah al Bardauil, miembro del comité político de Hamás, entre los 23 asesinados por Israel el 23 de marzo
Israel ha matado a 634 personas desde la ruptura del alto el fuego el pasado martes. Un ataque del Estado sionista hacia suelo libanés este sábado ha dejado siete muertos.
Opinión
Rearme Los eufemismos y el gasto militar
Los profesionales en la confección de los mensajes políticos y manipulación de la opinión pública han debido apreciar que el termino “rearme” era demasiado explícito y contundente y que podría provocar cierto rechazo.
México
Hallazgo en Teuchitlán Crisis de desaparecidos en México: los buscadores, entre el narco y las omisiones del Estado
El hallazgo del cementerio clandestino en Teuchitlán, Jalisco, ha conmocionado a todo México. El país que vive una crisis por la desaparición de más de 120 mil personas, que en 18 años solo han aumentado frente a una pasmosa impunidad.
Comunidad de Madrid
Fin a la privatización Un tsunami marcha por Madrid por la gestión totalmente pública de los servicios a la ciudadanía
La plataforma Tsunami por los Servicios Públicos nace este domingo para aglutinar a decenas de organizaciones sociales que quieren hacer frente al “modelo neoliberal de destrucción masiva de los derechos humanos y sociales”.
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Un rayo de esperanza tras cinco años de los protocolos de la vergüenza
A punto de prescribir los posibles delitos, un avance judicial abre la puerta a conocer quién decidió no derivar a hospitales a ancianos en residencias en la Comunidad de Madrid.

Últimas

Gobierno de coalición
Consejo de Ministros Ángel Víctor Torres anuncia que tiene cáncer, pero seguirá al frente del Ministerio de Política Territorial
Reducirá su agenda como titular de Política Territorial en las semanas previas a una operación a finales de abril. Fuentes ministeriales dicen que la enfermedad “va bien” y “tiene solución”.
Contigo empezó todo
Contigo empezó todo El comunismo libertario de Hildegart Rodríguez
La joven madrileña, a quien se recuerda por morir a manos de su madre, contribuyó con sus ideas a la política revolucionaria durante la II República.
Opinión
Opinión La berlusconización de Mazón
Es evidente que el presidente de la Generalitat no ha asumido la agenda de la ultraderecha por convicción, sino por supervivencia política y judicial, en una estrategia no muy diferente a la que empleó Silvio Berlusconi.
Más noticias
Tribuna
Tribuna Carta abierta a José Soares de Pina, CEO de Altri: “Paren este proyecto que Galicia ni quiere ni necesita”
Los argumentos para apoyar lo que decimos son muchos. Se situaría en un terreno en el borde de la ZEC Serra do Careón; provocaría un nuevo ciclo de plantación masiva de eucalipto o de importación desde países del Sur; y no tiene licencia social.

Recomendadas

Siria
Siria Siria, de la euforia por el fin del régimen al examen de la transición
Las matanzas en el litoral sirio y las dudas acerca de las nuevas autoridades dejan atrás la alegría por la caída de al Asad y enfrían el aniversario de la revolución, el primero tras la huida del dictador.
Medio ambiente
Oliver Franklin-Wallis “La industria de los residuos deja una cicatriz enorme en nuestro planeta”
El periodista británico Oliver Franklin-Wallis recorre en ‘Vertedero’ (Capitán Swing, 2024) las prácticas ocultas de la industria de residuos, exponiendo el papel de las grandes corporaciones, en connivencia con autoridades e instituciones públicas.
México
EZLN Genealogía del “común” zapatista, política de la liberación
El EZLN celebró junto a sus bases de apoyo unas jornadas conmemorando el 31 aniversario del levantamiento en Chiapas, en el que se hizo reflexión sobre los retos que vive el movimiento. En abril, preparan el encuentro (Rebel y revel), de arte.