Opinión
Quen coidará das mulleres migrantes maiores que dedicaron a súa vida aos traballos do fogar e aos coidados?

Tras unha pandemia que deixou en evidencia a importancia dos labores que realizan as persoas migrantes no Estado español, deberiamos preguntarnos quen coidará das mulleres maiores migrantes cando o sistema laboral, que as inclúe de maneira perversa, as refuga ao non poder seguir explotándoas.

Unha vez que as mulleres migrantes toman a decisión de abandonar o seu país de orixe ou se ven forzadas a facelo, no país destino dedican a maior parte do seu tempo ao traballo. Traballo precario, centrado maioritariamente en labores de coidados, porque a experiencia profesional que poden traer poucas veces se lles recoñece como válida para inserirse no mercado laboral.

Esa dedicación ao traballo, case exclusiva, unida a diversos factores asociados ás persoas migrantes —cambio cultural, situación administrativa, recursos económicos— complica que creen redes de apoio estables durante a etapa da súa vida en que son empregables para a sociedade.

De todas as traballadoras do fogar e dos coidados, segundo os datos solicitados por OXFAM-Intermón en 2021, o 56% son de nacionalidade estranxeira

De todas as traballadoras do fogar e dos coidados, segundo os datos solicitados por OXFAM-Intermón en 2021, o 56% son de nacionalidade estranxeira. A partir dos 50 anos, a posibilidade de empregabilidade no sector doméstico e dos coidados resulta difícil, por tratarse dun traballo que require de axilidade e destreza corporal; e porque a esta idade as mulleres que se dedicaron ao sector dos coidados durante anos presentan enfermidades ou lesións polo prolongado esforzo físico.

Unha vez que chegaron á idade na que non son empregables pola sociedade á que emigraron, quedan relegadas á soidade e exclusión social, sen unha rede de contacto sólida na que apoiarse.

A soidade non desexada e exclusión social forzada, ademais de afectar as relacións interpersoais e as futuras redes de apoio destas mulleres, tamén afectan a súa saúde física e emocional. A lista de problemas derivados da soidade non desexada inclúe ansiedade, depresión, abandono da hixiene persoal, malnutrición ou condutas aditivas e incluso trastornos do sono.

Convenio 189: consenso histórico en el Congreso

Gessamí Forner Pablo Elorduy

Laboral

Laboral Convenio 189: consenso histórico en el Congreso

Gessamí Forner ,  Pablo Elorduy

El Convenio 189 de la Organización Internacional de los Trabajadores une a todos los partidos para ratificar que las trabajadoras del hogar y de los cuidados tienen derechos laborales equivalentes a los de cualquier otra trabajadora asalariada.

Laboral Qué incluye el borrador para las trabajadoras del hogar: desempleo, despido regulado y prevención del acoso sexual

Sumado aos trastornos na saúde, a intersección de desigualdades e discriminacións en relación ao xénero, clase, orixe, status laboral e administrativo e étnico-racial incrementan a vulnerabilidade das mulleres migrantes maiores no Estado español.

O traballo dos coidados e do fogar e a migración gardan unha relación histórica perversa. A cadea global de coidados visibiliza de forma clara e contundente como o mantemento da economía se sustenta no traballo invisible e non remunerado ou moi precario de mulleres da diáspora que viaxan do seu país a outros en busca de mellores condicións de vida, e para iso deixan aos seus fillos e fillas ao coidado doutras mulleres, mentres elas coidan no país destino dos fillos e as fillas da nova sociedade.

Esta relación perversa onde a muller migrante se atopa en desvantaxe viuse reforzada polos instrumentos xurídicos e as políticas migratorias do Estado español

Esta relación perversa onde a muller migrante se atopa en desvantaxe viuse reforzada polos instrumentos xurídicos e as políticas migratorias do Estado español, que vulneran a vida e os dereitos de quen na procura dunha vida digna terminan expostas a diferentes tipos de explotacións.

Os recortes dos servizos públicos teñen unha clara incidencia no desequilibrio nas relacións de xénero. Nunha gran porcentaxe as familias españolas que requiren unha persoa para o traballo dos coidados e do fogar terminan transferindo este labor a unha muller migrante; o que antes facían as nais, as avoas, as esposas ou as fillas maiores agora fano as migrantes. Un fracaso total do Estado, que transfire a unha terceira persoa, en situación de vulnerabilidade, a responsabilidade dos coidados e a través desta acción segue perpetuando os roles de xénero e de clase.

Pero esta non foi a única incompetencia do Estado español ante a situación de inseguridade laboral que viven as mulleres migrantes que se dedican ao traballo do fogar e os coidados. A lei de estranxeiría dificulta ás persoas estranxeiras obter permisos de traballo e residencia legal en España, mentres que as lexislacións que regulan o traballo doméstico resultan insuficientes, e en moitas ocasións laxas, ante as situacións de explotación laboral á que se ven sometidas as traballadoras do fogar e os coidados.

Isto significa que moitas mulleres que se dedican ao labor dos coidados e do fogar en España se atopan dentro dun mercado laboral malicioso que se desenvolve en condicións de desprotección e inestabilidade, á marxe das administracións e de maneira informal; sen contrato de traballo e reforzando a vulneración dos seus dereitos.

En moitos casos, traballar de interna, en réxime de escravitude e sen contrato resulta o único camiño para lograr regularizar a súa situación administrativa

En moitos casos, traballar de interna, en réxime de escravitude e sen contrato resulta o único camiño para lograr regularizar a súa situación administrativa. A lei de decembro de 2021 que regula o traballo das empregadas do fogar e os coidados en España establece medidas específicas para mellorar as condicións laborais e de seguridade social das empregadas do fogar e os coidados, recoñecéndoas como traballadoras cos mesmos dereitos e obrigacións que o resto dos traballadores e traballadoras do Estado español.

Estas medidas para moitas chegan tarde e resultan insuficientes. As mulleres migrantes maiores que hoxe están en idade de xubilación e que traballaron nos labores do fogar e os coidados fixérono en empregos precarios e mal remunerados durante gran parte da súa vida laboral, sen seguridade social e en condicións de desprotección, o que dificultou que puideran  cotizar o suficiente para unha pensión de xubilación.

As modificacións ou ampliacións na lei que regula o traballo das empregadas do fogar e os coidados en España non teñen en consideración as circunstancias anteriormente mencionadas, deixando fóra a estas mulleres, sen a posibilidade dunha prestación que lles axude a vivir unha vida digna, agora que son maiores e non poden valerse do seu corpo para seguir dentro da cadea de produción que lles esixe unha sociedade capitalista e individualista, que prioriza a produción por encima do coidado dos corpos das mulleres maiores que un día coidaron de nós.

Ante a imposibilidade de seguir traballando e véndose abocadas a unha vida de miseria, algunhas mulleres deciden volver ao seu país, pero outras prefiren vivir unha vida menos digna e en soidade en España, ante a vergoña de volver ao seu país de orixe sen diñeiro suficiente para manterse durante o que lles resta de vida.

A realidade é que hoxe ás mulleres migrantes maiores en España que se atopan sen unha rede de apoio sólida, enfermas ou en situación de dependencia o Estado deulles as costas no momento que deixaron de ser útiles ao sistema e produtivas para o mercado de traballo.

Esta situación non resulta nova para un gran número de mulleres, quen leva anos sufrindo as consecuencias dun Estado incapaz, e loitando por saír dun sector que está sumido na inestabilidade e a desprotección. Pero o problema está tan lonxe de ser un tema de debate que na actualidade en España non existen asociacións que aborden esta problemática, de maneira específica.

Ao longo do territorio español podemos enumerar diferentes organizacións que teñen como obxectivo apoiar a mulleres migrantes en situación de vulnerabilidade, e abordan a través dos seus programas a intersección de factores como a idade, a orixe étnica, a raza e o xénero, pero ningunha responde á pregunta que abre este artigo Quen coidará das mulleres migrantes maiores que se dedicaron aos labores dos coidados e o fogar? Sempre queda fóra a condición do traballo.

Existen organizacións que se achegaron á problemática atendendo ao tema da orixe, o xénero e a idade, pero non especificamente no sector doméstico, como é o caso de Casa Bibi.  Un proxecto da Asociación Karibu que brinda un espazo de encontro e apoio a mulleres maiores de orixe africana que viven en España. Desde a súa apertura en outubro de 2022, este proxecto ten como obxectivo abordar os desafíos e oportunidades que xorden do envellecemento e os movementos migratorios, dous fenómenos sociodemográficos significativos na actualidade.

As participantes de Casa Bibi inclúen tanto mulleres de orixe africana que envelleceron en España como aquelas que emigraron recentemente desde África. Aínda que existen asociacións como Casa Bibi e outras que traballan por brindar unha vida digna ás mulleres migrantes, seguimos sen obter unha resposta á pregunta que abre este artigo.

Con case tres millóns de mulleres migrantes oficialmente rexistradas no país, segundo datos proporcionados polo Instituto Nacional de Estatística (INE), resulta crucial que poñamos fin á invisibilidade destas mulleres que dedicaron as súas vidas ao traballo do fogar e os coidados. A pandemia destacou a esencialidade do seu labor, pero tamén expuxo a falta de apoio e recoñecemento que reciben. A pregunta persiste: Quen coidará das mulleres migrantes maiores que dedicaron a súa vida aos traballos do fogar e os coidados? As respostas a esta pregunta deben ser múltiples e efectivas. 

Recoñecemento e valoración da contribución

Primeiro e ante todo, debemos recoñecer e valorar a inmensa contribución que estas mulleres realizaron na sociedade ao longo das súas vidas. Os seus esforzos incansables no ámbito do coidado permitiron que moitas familias españolas prosperen e que a economía nacional se fortaleza. Isto implica, non só un recoñecemento simbólico, senón tamén medidas concretas que impacten no seu benestar.

Investigación e recompilación de datos precisos

Ao escribir este artigo quedou en evidencia a falta de datos precisos e de referencias sobre a situación das mulleres migrantes maiores. Para abordar as súas necesidades de maneira efectiva, é necesario levar a cabo investigacións exhaustivas que proporcionen unha visión clara das súas condicións de vida, os seus desafíos e os seus recursos dispoñibles. Estes datos son esenciais para a formulación de políticas efectivas.

Desenvolvemento de políticas inclusivas

Finalmente, a implementación de políticas inclusivas e adecuadas é fundamental. Estas políticas deben ser sensibles á diversidade cultural e considerar as necesidades específicas das mulleres migrantes maiores en termos de coidado, saúde e benestar. A inclusión destas mulleres no deseño de políticas é esencial para garantir que as súas voces e experiencias sexan tidas en conta.

En última instancia, a resposta á pregunta exposta neste artigo non debe ser incerta nin ignorada. Debemos comprometernos a coidar das mulleres migrantes maiores que dedicaron as súas vidas aos traballos do fogar e os coidados. Só entón estaremos a construír unha sociedade verdadeiramente inclusiva, feminista e  diversa, onde todas as mulleres, sen importar a súa orixe ou idade, poidan envellecer coa dignidade e o respecto que merecen.