O prelo
Faino ti mesmx: guía práctica para mudar o sistema

Podemos supoñer que os exercicios de desobediencia civil xurdiron en tódalas xeografías cando houbo algunha estrutura sociopolítica xa constituída. A máis antiga da que se ten rexistros no continente europeo remóntase ao 494 a.n.e., na República romana. A manifestación organizada polo extracto plebeo é considerada unha forma temperá da folga xeral e tivo como finalidade mudar as leis que os mantiñan á marxe da participación cidadá e ao borde da condición de escravitude.

Porén, até principios do século XX, os colonizadores ingleses, fronte ás prácticas de resistencia guiadas por Mahatma Gandhi tanto na India, como en Sudáfrica, propoñen o termo ‘non-violencia’ para diferencialas das prácticas de resistencia armada.  

*** 

A Internacional de Resistentes á Guerra (IRG) é unha organización internacional integrada por unha rede de colectivos antimilitaristas e pacifistas. Desde o seu establecemento en 1921, tras a devastacións da Primeira Guerra Mundial, a IRG dedícase a axudar no proceso de rescate e acollida de persoas perseguidas por gobernos totalitarios. Asemade, esta rede desenvolve procesos colaboración  internacional e iniciativas de acción non-violentas para protexer os dereitos humanos en diferentes latitudes. 

Como parte destas iniciativas, en 2009 a IRG edita o Manual para campañas non-violentas, un texto didáctico que ofrece estratexias, referentes e exercicios de desobediencia civil ás persoas e colectivos comprometidos coa transformación social. O manual foi traducido ao galego por 13 editora, un proxecto de formación política, cultural, económica e social dedicado a promover o pensamento crítico a través de libros que poidan servir como ferramenta de acción social.  

Sen dúbida, un dos valores máis importantes do manual é a súa confección colaborativa. O texto responde á herdanza do pensamento sobre a desobediencia civil e continúa a labor de difundir saberes e experiencias cultivadas dun xeito común. Esta tradución a lingua galega, nese sentido, contribúe a manter viva esa tradición de construción comunitaria do coñecemento. 

O Manual para campañas non-violentas, propón tanto unha historiografía das principais expoñentes e campañas de desobediencia civil pacífica, como unha contextualización teórica da causalidade das prácticas non-violentas. É dicir, a que responden, como responden e como poden afectar o funcionamento do sistema? 

É importante salientar o capítulo dedicado á relación de non-violencia coa perspectiva de xénero. O manual non só deixa clara a relación que existe entre a guerra e o sistema patriarcal, senón que tamén sinala a necesidade ineludible de que as persoas e colectivos  non asuman de antemán que están libres de prexuízos. Xa que logo, os colectivos deben levar a cabo dinámicas internas nas que se traballe e priorice a desmantelación das violencias dentro do equipo.   

“(...) non é suficiente só a oposición a un/ha adversarix, senón que a xente debe asumir as súas responsabilidades e examinar o seu comportamento. A liberdade e a xustiza non poden só esixirse, senón que tamén teñen que practicarse e ser a base sobre a que se constrúe o movemento”. 

O Manual, nas diferentes dinámicas que se propoñen para traballar e acordar as distintas directrices e cuestións éticas que atravesan cada plan de acción, propón a idea de que a organización deste tipo de grupos require que se asuman as respectivas responsabilidades. No activismo que se propón, non son suficientes –porque nunca o son- as boas intencións. Pola contra, a IRG avoga por colectivos comprometidos con facilitar condicións de solidariedade e xustiza social.   

As mobilizacións non-violentas non só teñen a opción de traballar en accións confrontativas como folgas, boicots, bloqueos, manifestos e peticións. O libro dá conta dunha longa listaxe de accións construtivas nun plano cotiá que axudan a promover o cambio a través da intervención, o diálogo e de proxectos formativos e accesibles para a sociedade.  

O Manual para campañas non-violentas pode ser unha ferramenta de gran utilidade para a planeación de accións de resistencia civil pacífica.  Mais tamén é un material útil para calquera organización colectiva ou iniciativa individual que procure construír desde o coidado e o respecto, procesos de transformación.  

A toma de consciencia social ven dá man da accesibilidade á información e ao coñecemento. O pensamento crítico, nese sentido, é imprescindible. Identificar as bases que sustentan as estruturas do poder e comprender de que xeito nos afectan, delimitan ou constrinxen os nosos dereitos é o primeiro paso para comprender que as estruturas non son estables e que, polo tanto, existe a posibilidade de mudar as nosas propias condicións.  

“Sacar a xente da resignación sobre o que pasa (ou puidese pasar), atraer aliadxs, ou tomar a palabra en decisións que afectan ás súas/nosas vidas... Unha das nocións centrais nas campañas non-violentas é a distribución do poder: como podemos facer que ‘sucedan cousas’, sobre todo, se nos unimos a outras persoas”.  

A publicación deste Manual nunha editora sen fins de lucro é un xeito de resistencia, de acción non-violenta, que promove espazos formativos e participativos a través da edición e da lectura. Ter nas mans o produto do esforzo de xeracións e xeracións de persoas que pensaron e  elaboraron estratexias para defender a vida é, sen dúbida, a mellor maneira de loitar contra a resignación, contra o individualismo e contra a idea de que as cousas non poden mudar. Porque, ler sobre como a Comunidade de Paz de San José de Apartadó desenvolveu un proxecto de abastecemento sustentable en terreos comunitario nunha zona de guerra en Colombia ou sobre a campaña que logrou derrotar un plebiscito designado para ratificar o goberno de Pinochet, entre outros varios exemplos documentados no Manual, dá conta de que as cousas si poden mudar, se nos xuntamos para mudalas.