Cárceles
Confinamento solitario: unha tortura (i)legal

“As penas privativas de liberdade e as medidas de seguridade estarán orientadas cara á reeducación e reinserción social”
Artículo 25.2 da Constitución Española

Que é o confinamento solitario?

“Dentro do noso réxime penitenciario, hai un réxime, que é o réxime pechado e que se asocia normalmente á clasificación primeiro grao”, explica Fernando Blanco, avogado e membro de Esculca. “E se xa de por si o réxime de vida nos cárceres é duro, este réxime aínda máis restritivo determina que os presos e presas estean 21 horas nunha cela, en solitario, podendo pasear só unhas 3 horas ao día—no caso de Galiza— nun patio pequeno e normalmente enreixado”.

Esculca explica na súa web o resto de características do “réxime de isolamento prisional”. Este implica “limitación dos contactos con outras persoas presas, inspeccións e revistas diarias, mudanzas continuas de cela, limitación dos obxectos permitidos na cela, comidas en solitario, restrición do contacto cos funcionarios, negación das licenzas de saída, restrición das comunicacións con persoas do exterior —limitación a dúas cartas semanais—, e recusa ou limitación de actividades culturais, deportivas e espirituais”.

Se a vida nos cárceres xa é dura, este réxime aínda máis restritivo determina que os presos e presas estean 21 horas nunha cela en solitario

Aquelas persoas clasificadas no primeiro grao, que son as susceptibles de sufrir o confinamento solitario, adoitan entra dentro da clasificación coñecida como FIES. O ficheiro FIES (Ficheiros de Internos de Especial Seguimento), é un tipo de control sobre as presas e presos “conflitivos e/ou inadaptados” que foi establecido pola Dirección General de Instituciones Penitenciarias no ano 1991, e que se ven aplicado desde o ano 1996. En marzo de 2009, foi anulado e considerado ilegal polo Tribunal Supremo —grazas á loita xudicial levada ao cabo por Madres contra la droga—, ao considerar que non correspondía á xurisdición das institucións penitenciarias o seu uso. Con todo, no ano 2011, reformouse o Reglamento de xeito que, segundo a publicación anarquista Todo por Hacer, volvía establecer á Administración Penitenciaria a “facultade de crear ficheiros de internos para garantizar a seguridade do centro”. Polo que os FIES seguen realizándose a día de hoxe. Ademais —continúan explicando desde Punto de Fuga— aínda que neste regulamento se recolle que estes ficheiros “non poden determinar un réxime de vida diferenciado” para os presos incluídos neles, a nova redacción do art. 65 “deixou a porta aberta á continuidade do maltrato sistemático que permitía a regulación anterior anulada polo Tribunal Supremo”.

“O fenómeno FIES supón que ti tes un perfil psicolóxico totalmente transparente para eles porque están escoitando as túas chamadas, lendo as túas cartas, gravando as túas visitas, estudando con quen camiñas no patio...”, explica Antom Santos, antigo preso político que sufriu o réxime do confinamento solitario durante diversos períodos de tempo. “En función do perfil que eles fagan de ti, apertan nun sentido ou noutro. Tamén lles interesa moitas veces establecer tratos diferentes entre presos dun mesmo colectivo para que se comparen e se xere división. A filosofía de fondo é sempre desgastarte para que te rendas, é cada un o intenta á súa maneira”, conta Santos.

Un réxime con moitas irregularidades

Os organismos internacionais teñen determinado que os illamentos en soidade, alén de 15 días, poden ser considerados trato deshumano e degradante

“No réxime fechado, únense tres circunstancias moi graves”, explica Fernando Blanco. “A primeira ten que ver, precisamente, con que os organismos internacionais teñen determinado que os illamentos en soidade, alén de 15 días, poden ser considerados trato deshumano e degradante, e, porén, hai presos e presas que pasan en primeiro grao anos e mesmo lustros. E isto, loxicamente, ten un efecto na psique gravísimo. E fisicamente tamén”, di este avogado.

A segunda destas circunstancias é que “o illamento favorece a falta de control en relación á aplicación do que chaman en prisión os medios coercitivos. Isto determina que as denuncias que se producen por malos tratos, nunha porcentaxe moi elevada, veñen do illamento”, comenta o avogado. Blanco advirte que “é moito máis fácil que eu reciba unha malleira se estou nunha cela fechado, ou non vou pasar a un comedor ou unha zona común onde vexan as secuelas outros presos, se o único recoñecemento médico que se me fai moitas veces é a través do cangrexo, da reixa interior”. Precisamente, en relación aos “medios coercitivos” no dossier Campaña contra los malos tratos y la tortura en prisión —do ano 2011— recóllense moitas testemuñas de presos e presas que sufriron algún tipo de violencia no sistema penitenciario. Segundo elas, os castigos van desde “non permitir a entrada de calzado”, “rexistros continuados sen avisar”, “negar chamadas de urxencia” ou impedir “un vis a vis porque a familia chegou 5 minutos tarde”; ata “ataduras en pés e mans”, “inmobilizacións á cama” e “malleiras”.

Por último, Blanco fala dun terceiro factor, a dispersión e afastamento dos lugares onde as persoas presas normalmente teñen os seus vínculos familiares.  “É un factor degradante e non regulado, que para nós é moi importante. Os módulos de illamento van rotando en diversas prisións, e isto fai que, unido a que teñen menos actividade, a falta de contacto coa sociedade exterior facilite procesos de ‘prisonización’”, denuncia.

Confinamento solitario (II): punitivismo que destrúe

Elena Martín

Cárceles

Confinamento solitario (II): punitivismo que destrúe

Elena Martín

Que efectos ten nas persoas presas o cárcere dentro do cárcere?

Quen pode rematar en confinamento solitario?

Outras das denuncias de asociacións como Esculca, é o feito de considerar que “hai subxectividade á hora de considerar que un preso ou presa non se adapta ao réxime ordinario” e acabe en primeiro grao. “Moitas veces nós dicimos, aínda que pareza un exceso verbal, que moitos presos están en primeiro grao —e polo tanto en réxime fechado— tanto pola motivación pola que cometeron o delito, como por se presos que non aceptan determinadas imposicións da institución penitenciaria non regulamentarias”, continúa Blanco. Un exemplo, explica o avogado de Esculca, pode ser “negarse a aceptar que no reconto hai que poñerse en pé”. “Ese concepto tan xenérico determina que poidas acabar en primeiro grao sen realmente ter participado en incidente de ningún tipo por esta suposta inadaptación”, explica Blanco.

“Hai subxectividade á hora de considerar que un preso ou presa non se adapta ao réxime ordinario e acabe en primeiro grao”, din desde Esculca

Antom Santos di que hai “unha frase comodín” para “cando poñen unha persoa a vivir baixo este réxime”. “Di algo así como que «manifesta unha permanente incapacidade para adaptarse á vida ordinaria do centro»”, comenta Santos. “E aí cabe practicamente todo. Pode querer dicir que hai problemas disciplinarios reais como que a persoa participa en pelexas ou trafica con drogas, ou que desobedece ordes, mais tamén pode ter que ver unha conduta política dun preso que se nega a facer determinados servizos á prisión ou por negarse a compartir cela”.

Santos denuncia que a cuestión é que “realmente non deixa de ser como unha especie de depósito de persoas”. Un depósito, onde segundo Santos “a xestión é moi cómoda porque son persoas que pasan aproximadamente 20 horas ao día na cela, que non supoñen ningún problema nin á hora de comer nin de cear —porque simplemente hai que meterlle unha bandexa por unha ranura para que tomen as súas racións— e que no patio xa te comentaba que non se xuntan con máis de 2 ou 3 persoas ao sumo. Entón claro, calquera efecto nese réxime de vida que vaia alén do puro castigo non existe. Quero dicir, non hai ningún tipo de pedagoxía rehabilitadora. E xa che digo que dentro dese comodín que eles utilizan para meter xente en illamento hai unha infinidade de casos e de perfís”.