Amazonía
Vázquez Pumariño, sobre a soia nas macrogranxas españolas: “Somos nós quen estamos impulsando a queima da Amazonía”

Xabier Vázquez Pumariño é biólogo, ornitólogo e consultor ambiental. Ademais, coñece especialmente o contexto brasileiro, polo que conversamos dos lumes na Amazonía e da taiga siberiana. Critica que as políticas en materia de incendios de Bolsonaro son “case homologables” ás de Evo Morales ou as do Partido dos Trabalhadores e sinala a responsabilidade de Europa nos lumes na Amazonía: “Somos nós quen estamos impulsando a queima da Amazonía de xeito clarísimo”, referíndose aos intereses das macrogranxas europeas.

Por que arde a Amazonía?
A razón pola que se incendia a selva do Amazonas nas últimas décadas é a apertura de terreo agrícola sobre todo para un cultivo masivo de soia, algo que acontece en toda Sudamérica. Esa soia expórtase practicamente na súa totalidade a Estados Unidos e Europa. Outra das razóns para as que se abre terreo é a cría de gando vacún, para exportar carne a prezos moi baixos.

Entendo que detrás dos gandeiros hai empresas que exportan esa soia?
Si, empresas de todo tipo. Son empresas gandeiras, pero alí o concepto é diferente ao de Galicia, onde hai empresarios gandeiros pequenos ou medianos. Alí son señores que acaparan terras enormes e comezan o que chaman ‘desmatamento’ (deforestación): entran por unha pista ata a selva e comezan a cortar vexetación e en ocasións o que cortan non ten valor madeireiro se non que se deixa secar no chan e unha vez seca préndese lume. A partir de aí, no terreo xa se pode poñer ‘alambrada’ e meter o gando ou cultivar a soia. É unha práctica habitual en Brasil e tamén no resto de estados da Amazonía ou na Pampa.

Non é unha cuestión brasileira, entón.
Fálase moito de Bolsonaro pero non de Evo Morales, que está facendo a mesma política que Bolsonaro pero con máis cinismo, porque sempre fala da pachamama, dos dereitos dos pobos indíxenas... pero basicamente os plans económicos para a Amazonía son iguais, como o eran xa con Lula. O que cambia con Bolsonaro é a escala; os outros personaxes teñen un dobre discurso e Bolsonaro non, el directamente invita aos gandeiros e aos propietarios a facer o desmatamento e incluso a matar aos pobos indíxenas. Esa é a chave. Podemos pensar que a selva non ten poboación humana pero si que hai, o que pasa é que son indíxenas aos que Bolsonaro lles quita aos dereitos. É un xenocidio e un ecocidio.

Os pobos orixinarios do Amazonas son un obstáculo para aproveitar os seus recursos?
Si. Unha vez que o goberno está a favor destas políticas activamente, a única barreira que agora mesmo teñen son as persoas dos pobos indíxenas, que pasan a ser persoas de segunda categoría. É un etnocidio.

“A única barreira que agora mesmo teñen son as persoas dos pobos indíxenas.”

Hai un xenocidio e unhas consecuencias dos lumes que o goberno de Bolsonaro non nega. A permisividade é total e ata houbo gandeiros que prenderon lumes en apoio a Bolsonaro. Como chega a opinión pública a ‘comprar’ esta barbaridade?
Está moi polarizado todo. A estrema dereita brasileira entende que a única política a prol do desenvolvemento económico é este tipo de agroindustria, por riba de calquera compromiso ambiental ou dos Acordos de París. Dálles todo igual e van a saco con esta idea. No outro extremo temos a unha esquerda en torno ao Partido dos Trabalhadores, que tampouco pode dar leccións sobre o tema: 2019 é o ano que máis está ardendo, pero só desde 2009. Antes xa había lumes, pero agora o ritmo é maior. Isto é importante: non é cuestión de salvar ou non salvar a Amazonia, non é que uns poidan facelo e outros non, se non do ritmo ao que se está destruíndo.

E os medios de comunicación?
Chama moito a atención o despregue mediático do equipo de Bolsonaro. Queren facer ver que a Europa non lle interesa a queima de Amazonía, porque din que impediría o desenvolvemento económico de Brasil. E non é certo. Canta máis soia dispoñible haxa, máis van baixar os prezos e máis beneficio imos ter os europeos. É incrible ver as discusións e a manipulación da opinión pública.

"Que se poña o foco agora con Bolsonaro é bo pero ben se puido poñer hai dez ou trinta anos coa mesma intensidade que hoxe."

Estase poñendo o foco mediático en Bolsonaro. Pode ser unha oportunidade para denunciar o problema estrutural da destrución da selva tropical?
Hai unha persoa importante no ecoloxismo brasileiro, que foi Chico Mendes. El dicía que non pode haber ecoloxismo sen unha loita social detrás. Foi asasinado en 1988 e foi un punto de inflexión porque chegaron ao punto máximo do que podían facer, que é matar a unha persoa. Esa barreira xa foi superada coa política de Bolsonaro, que é unha política activa de armar aos terratenientes contra os indíxenas.

Outra persoa importante é Marina Silva, que foi deputada do PT e ministra con Lula. Que pasou? O PT desfíxose dela porque ela ía en contra os intereses económicos desta industria. En certo modo, o que entendemos como esquerda en Sudamérica cando ten que decidir o modelo económico a seguir nos seus países optan por un modelo case homologable ao de Bolsonaro, e iso é unha traxedia. Hai unha polarización moi artificial porque hoxe Marina Silva está fóra da vida política. É terriblemente tráxico. Que se poña o foco agora con Bolsonaro é bo pero ben se puido poñer hai dez ou trinta anos coa mesma intensidade que hoxe. O problema é que agora xa temos moita menos superficie de selva, e diso somos responsables en Europa e Estados Unidos, claramente.

En que medida son culpables?
Basicamente a soia que se exporta desde Arxentina e Brasil, neste caso o Amazonas, sirve para alimentar o noso gando aquí, particularmente nas granxas industriais. En España estanse facendo moitas granxas para porcos. Hai que dicir que vimos dunha mortandade masiva de porcos en Asia e o prezo do porco alí é altísimo. Xustamente quen está vendendo carne de porco a Asia son España e Alemania. Somos nós quen estamos impulsando a queima da Amazonía de xeito clarísimo. Francia parece que foi máis belixerante con Bolsonaro, pero España non, non vaia ser que non nos vendan pensos e soia moi barata para manter as nosas explotacións e exportar esas carnes fóra. É un problema global terrible onde temos unha responsabilidade.

Sobre a non-belixerancia de España: “Non vaia ser que non nos vendan pensos e soia moi barata para manter as nosas explotacións e exportar esas carnes fóra.”

Tamén levamos dous meses de lumes en Siberia.
Do de Siberia non se fala moito porque todo o que acontece en Rusia semella ser un fenómeno local, pero as consecuencias son terribles. Os dous grandes biomas terrestres que almacenan CO2 evitando así a súa liberación á atmosfera son a selva tropical e a taiga siberiana. Os lumes da taiga son consecuencia do cambio climático e de usos do territorio non axeitados, pois tamén se facían lumes para abrir espazos. Neste verán todo está máis seco e con temperaturas moito máis altas do normal, polo que en canto se declara un lume é imparable. Hai dous meses que está ardendo de xeito masivo. Así como hai outros ecosistemas como as sabanas africanas que teñen un réxime de lumes de xeito natural pola súa evolución, a taiga e a selva non poden arder. Tardan décadas e décadas en recuperarse.

Cales son as consecuencias globais de que ardan eses dous biomas?
Todo ese CO2 estase liberando á atmosfera. Non é só que non combatamos o cambio climático reducindo as emisións, senón que alí onde hai CO2 almacenando, o estamos liberando. Isto supón un crecemento exponencial dos riscos asociados ao cambio climático. Isto vai provocar sequías, inundacións, fenómenos meteorolóxicos extremos, etc.

“Os lumes en Siberia e Sudamérica supoñen un crecemento exponencial dos riscos asociados ao cambio climático.”

Esta serie de incendios, por sí mesmos, poden ter algunha consecuencia global?
Si, claramente. En xeral os medios de comunicación están contando cousas que non son moi certas: dise que a selva do Amazonas é un pulmón pero a maior parte do osíxeno prodúcese no mar. O problema é a liberación de toneladas do CO2 expulsado pola queima destes lugares. Nin que decir ten que a perda de biodiversidade é tremenda. No caso dos incendios de Siberia e doutras zonas coma o Ártico canadense é a liberación de cinzas que se pousan en zonas de neve perpetua, que acaban derretíndose máis rápido. Estamos multiplicando exponencialmente os riscos nos últimos meses.