Decrecimiento
Dicir adeus ao PIB despois da COVID-19

A estas alturas da pandemia xa son numerosos os pronunciamentos públicos de moi diversos sectores sociais, en forma de manifestos ou artigos de opinión, que apuntan a diferentes criterios que, segundo estes sectores, deberían guiar as sociedades pos-COVID-19. Nestes últimos días chamáronnos poderosamente a atención dous textos que desde ambientes relativamente achegados política e culturalmente a nós, como son Euskal Herria e os Países Baixos, apuntan nunha mesma dirección.

O primeiro en ver a luz foi un manifesto asinado por 170 persoas do mundo académico neerlandés que directamente propón un novo modelo económico baseado no Decrecemento. O documento, que leva por título Un plan post-coronavirus: Cinco propostas para deseñar un mundo radicalmente máis sustentable e igualitario, propón como primeira medida “abandonar o desenvolvemento centrado no crecemento do PIB” limitando os esforzos de crecemento aos sectores públicos que atenden necesidades “críticas” (e aí mencionan “a enerxía limpa, a educación, a sanidade”...) e facendo “decrecer” outros debido ao seu carácter “insustentable” e promotores do consumo “continuo e excesivo” (e como tales citan expresamente a industria “petroleira e gasista, a minaría e a publicidade”).

A continuación reclaman tamén unha economía “redistributiva”, cunha “renda básica universal”, a “redución e reparto do tempo de traballo”, ou unha “forte carga fiscal” sobre a riqueza e os beneficios, e que recoñeza o papel dos coidados e do sector público como intrinsecamente valiosos. Como terceiro punto apunta á necesidade de transformar a agricultura cara a un modelo “rexenerativo”, baseado na biodiversidade e nunha dieta maiormente “vexetariana e local”, ao tempo que reclaman salarios e condicións laborais xustas neste sector. O cuarto punto fai fincapé na necesaria redución do consumo, con especial mención ás viaxes (é dicir, o turismo e a mobilidade). E no derradeiro punto o manifesto defende a “cancelación da débeda”, especialmente para a clase traballadora, as pequenas empresas e os países do Sur. O manifesto neerlandés advirte, así mesmo, que resulta “crítico ver esta pandemia en contexto histórico para evitar repetir pasados erros á hora planear o futuro”.

As persoas asinantes do manifesto neerlandés avogan por cinco puntos para unha reconstrución en clave ecosocial que comezan polo arrombamento do PIB como guía da economía

Non é casual que xurdan este tipo de pronunciamentos agora que moitos países comezan a poñer en marcha os seus propios plans de reconstrución nacional, que moitos equiparan aos que se puxeron a andar tras a Segunda Guerra Mundial. E tamén parece axeitado facelo poñendo claramente en cuestión o indicador do PIB, que xa viña sendo criticado pola heterodoxia económica e polos movementos polo Decrecemento, cando menos desde que nos anos 1970 a ciencia comezara a advertir con contundencia de que o crecemento continuado era imposible nun planeta finito.

Nun mundo así, que sentido pode ter manter un indicador que mide crecemento, como guía das políticas económicas? Agora que se prevén caídas sen precedentes históricos en tempos de paz como é o caso do 9% para España neste ano (o presidente Sánchez xa está a advertir que non se vai recuperar até 2023 o nivel de PIB pre-pandemia), parece abrir unha ocasión inaudita para substituílo por outro obxectivo principal de política económica, facendo da necesidade virtude. Outro apoio importante a este xiro podería vir das advertencias científicas previas á pandemia de que os plans da necesaria Transición Enerxética poscombustibles fósiles só se podería lograr se se reducía de maneira importante o tamaño do metabolismo socioeconómico para adaptalo ás posibilidades das chamadas enerxías renovables. É dicir: Transición Enerxética (ou Ecolóxica) e crecemento do PIB son obxectivos incompatibles.

Saber Sustentar

Adeus sustentabilidade, ola resiliencia

Manuel Casal Lodeiro

Decrecimiento

Adeus sustentabilidade, ola resiliencia

Manuel Casal Lodeiro

Hai quen apunta que o obxectivo da sustentabilidade xa non é posible e compre substituílo por un novo: a resiliencia.

Outras voces que se unen a este reforzado intento de derrubar o tótem civilizatorio do Produto Interior Bruto, representante da fe no crecemento económico ilimitado, chegaron uns días despois desde o País Vasco. Nesta ocasión, mesmo con difusión en medios públicos de comunicación, unha cantidade moi notable de académicos e académicas vascos acaban de avogar pola “Economía Ecolóxica” como guía para a reconstrución social e económica do país, o cal implica unha emenda á totalidade ao sistema económico actual, rexido polo capitalismo e pola doutrina acientífica da economía chamada neoclásica. Ademais, apunta para “a proximidade, o público e o ben común”, no que poderiamos denominar un plan claramente ecosocial e pro-resiliencia. Sinalan tamén que a crise do coronavirus ten “raíces profundas na nosa relación irresponsable coa natureza” e que forma parte entrelazada con outras diversas crises preexistentes, ao tempo que subliñan a necesidade de “resiliencia e capacidade de transformación” para superar a pandemia, e mais o perigo dun incrementado “risco asociado ao control social” mediante as TIC, na liña doutro manifesto orixinado en Francia e recentemente publicado en España contra unha “Doutrina do Shock dixital”.

En cuestión duns poucos días o manifesto decrecentista da Academia dos Países Baixos inspirou outro entre os académicos vascos que concitou aínda máis apoios e que reclama que a Economía Ecolóxica lidere a reconstrución pospandemia

Chama especialmente a atención o notable apoio concitado entre a comunidade científica vasca deste manifesto Por unha economía ecolóxica na Euskal Herria pos-COVID. Conta con 350 adhesións de persoas procedentes de 25 universidades e centros de investigación (tamén da diáspora vasca), que representan máis de 100 áreas do saber. Na onda do manifesto neerlandés no que se inspira, o texto fala en termos moi claros do necesario abandono do PIB como medida de progreso, de que hai sectores que deben decrecer, da defensa da soberanía alimentaria fundamentada na agroecoloxía, de reducir a produción até a encaixar nos límites ecolóxicos, do abandono da hipermobilidade e das súas infraestruturas, etc.

Saber Sustentar

Triaxe e decrecemento

Manuel Casal Lodeiro

Decrecimiento

Triaxe e decrecemento

Manuel Casal Lodeiro

O concepto médico de triaxe pódese aplicar ao colapso civilizatorio para salvar o que debe ser salvado.

Neste caso parece correcto afirmar que a comunidade científica vasca está maioritariamente disposta a se pronunciar e a suxerir liñas políticas que guíen o inmediato futuro, nunha saída decrecentista e ecolóxica á crise do coronavirus, dentro dun debate ecosocial máis amplo que se intensifica a medida que o impacto da pandemia se estende pola xa enferma civilización industrial mundial. E estes pronunciamentos poderían atopar sociedades xa previamente máis predispostas do que se adoita pensar, a aceptar unha mudanza de metas políticas nestes termos.

Saber Sustentar

O debate ecosocial a raíz da pandemia

Manuel Casal Lodeiro

Coronavirus

O debate ecosocial a raíz da pandemia

Manuel Casal Lodeiro

A situación derivada da pandemia está a reactivar o debate entre esquerda e ecoloxismo.

Da mesma maneira que a carencia de petróleo na Cuba do Período Especial sacou do ostracismo aos académicos defensores da agroecoloxía na illa caribeña, agora a carencia súbita de crecemento poderíalles achegar a oportunidade definitiva ás persoas de ciencia que defenden unha nova economía poscrecemento. Se perdemos esta ocasión que nos brinda a pausa económica obrigada pola pandemia, sería, como afirma o manifesto vasco, “un erro estratéxico de custos incalculables”.

Saber Sustentar

Titanic afundíndose ou cancro da biosfera?

Manuel Casal Lodeiro

Economía

Titanic afundíndose ou cancro da biosfera?

Manuel Casal Lodeiro

Dúas son as metáforas máis recorrentes ao redor do colapso da civilización industrial capitalista.

Saber Sustentar

Francia a prol do Decrecemento

Manuel Casal Lodeiro

Decrecimiento

Francia a prol do Decrecemento

Manuel Casal Lodeiro

Unha enquisa revela que a maioría da poboación francesa é máis favorable ao Decrecemento có Crecemento Verde.