Medio rural
O acto de ler o monte para reconstruir a nosa historia

A paisaxe do rural galego ten mudado a través do tempo. É un libro aberto nel que podemos ler e reconstruír a historia das poboacións que ten habitado nel.

Pasos de Tatín
Pasos de Tatín, Mondariz Sara Guerrero Alfaro
Xornalista
28 feb 2020 12:00

Gina, está mirando pola súa fiestra. Esta atenta e sinala cada cousa que teña mudado dun día ao outro. A súa mirada vaise pousando dun lado a outro cunha meticulosidade e concentración que parecera que está lendo. De súpeto, algo ve e dispara a súa memoria. Gina empeza, de xeito natural, a contarme a súa historia, que é tamén a do monte. 

 “O canastro da casa está marcado co ano 1815, mais sei que a miña familia tivo esta finca desde antes diso. Antigamente a aldea estaba máis enriba e a igrexa tamén estaba noutro sitio. Miña nai contábame que a nai da súa nai foi quen baixou e construíu as cadras que agora son a nosa casa. Por iso, o muíño de casa está lonxe, alá riba, no monte”. 

 Gina, a miña veciña, é a voz detrás de todas a citas que fago ao longo deste texto.   

  ***  

Cando se da unha camiñada polos arredores dunha aldea, non é estraño atoparse, escondidos entre a maleza, pedazos de muros ou postes de pedra en fila que sinalan que antes aí había un viñedo.  

A emigración, o abandono e a baixa poboación do rural galego foise reflectindo no paisaxe máis que en ningunha outra cousa, como ben son capaces de apuntar as persoas maiores que, mirando pola fiestra, sinalan e din “Antes, todo iso de alí eran fincas” ou “De novas íamos á aldea de alado por un camiño que sabe Dios onde quedou, xa non existe”. 

A través dos recordos é que unha pode facerse á idea de como era a vida. É a maneira de atrasar o esquecemento da historia das persoas, familias e comunidades enteiras. Pero tamén a través das sinais do paso da vida humana, que son coma as cicatrices e marcas do monte, pode reconstruírse a historia.  

“Antes, para chegar a Mondariz, tiñamos que atravesar o monte. Antigamente non estaba a estrada e así foi por moitísimo tempo ata que toda a veciñanza da aldea xuntámonos e a construímos nós coas nosas propias mans. Cada fin de semana, íamos e construíamos un tramo. Tardamos moitísimo e foi un traballo do carallo, pero fixémola nós”.  

Esas historias resgardadas na cabeza das persoas seguramente mudaban por culpa do paso do tempo ou das diferenzas que xorden inevitablemente de aqueles relatos que viaxan de boca en boca. A memoria, así como a Historia -aínda que moitos historiadores non queiran velo así- sempre ten sido inexacta, subxectiva e, ata certo punto, as certezas son inalcanzables.   

Pero, a diferenza da Historia que queda plasmada para a eternidade escrita con tinta sobre follas de papel, esta está escrita na paisaxe: un libro que non se pecha e que está sempre listo para que alguén o mire e comece a lelo. Así, esta historia narrada a través da transmisión oral, está viva e en constante reconstrución: dependendo de quen e cando a mire ou de quen e cando a conte. Tamén revela os contextos históricos, sociais, políticos nos que se enunciaba.    

“Durante o franquismo, o meu irmán mais o noso pai, comezaron a plantar eucaliptos porque dicían que a madeira chegaba máis pronto e que poderíamos vendela e sacarlle proveito pronto. Entón alá foron e plantaron tres ou catro fincas só de eucaliptos. Pobriños, eles que ían a saber os problemas que hai hoxe co esas árbores. Son puro alcohol e son unha praga. Pero eles o fixeron porque era o que lles recomendaban e o que os demais estaban tamén a facer”.  

O interese e a insistencia das persoas maiores de contar sobre como ten cambiado a paisaxe, non é produto máis que da atiquísima intuición de querer transmitir o coñecemento para que non se perda. Pero tamén é o xeito de conectarse co pasado, co aquelas persoas que xa non están, co aquel estilo de vida que, por máis precario que fose, constitúe quen son e explica o presente.  

“Antes todo isto era moito máis bonito. Aqueles dous montes todos eran verdes, agora nada, queimáronse hai tres ou catro anos. E, ves esa capela de alí abaixo? É nova, antigamente só estaba a igrexa pero construíron a outra porque á xente que vive abaixo quedáballe moi lonxe. E o cemiterio tamén estaba alá enriba...”.    

O pasado da vida rural non pode separarse da terra: os contos versan sobre o dominio e o traballo sobre ela –de tal xeito que nalgúns momentos se asemella a un animal salvaxe domesticado con cada debruzada-; sobre a medicina natural das augas e plantas silvestres; sobre a elección dos espazos nos que se decide vivir; sobre a época de sementar e a lectura da lúa e os ceos para prognosticar o clima.  

Cada narración que teño escoitado é unha proba máis de que a historia da humanidade e tamén a historia do monte e viceversa; son historias en indisolubles, historias dunha vida en común na que se toma e se da. (E é xusto dicir que a veces tomamos máis do que damos).  

Con todo, aínda que no paisaxe non se poda ler unha emoción predeterminada, é común detectar un rastro de tristeza nos recordos das persoas que o len. Non necesariamente porque haxa unha saudade que busque manter certo xeito de vida, senón porque os cambios no monte reflictan a ausencia, o abandono; a maleza é o paso do tempo que vai coméndose as pedras, as antigas fontes, as pontes. Cada finca que deixa de ser labrada, cada viña que deixa de ser coidada é unha ameaza da desaparición dun mundo que deixa de ser lexible e que empeza a vivir só na memoria.  

“O meu primo levábame cargando nos ombreiros cando eu era nena e tiña que ir ao médico. Cruzaba toda a aldea comigo e así cruzabamos os pasos de Tatín. Xa non podo andar ata alá, pero coma me gustaría camiñar outra vez por alí e ver como están. Ten caído algún? Aínda está a ponte do pau que estaba por alí no camiño?”   

Móstrolle a foto que tomei dos pasos no meu paseo e ela abesóuraa coma unha lectora voraz que se reencontra coa súa historia favorita logo de toda unha vida lonxe dela.

Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Galicia
Galicia La Xunta del PP ejecuta su última maniobra para hacerse con el control total de la TVG
El PP lleva al Parlamento la nueva ley de medios que otorga al Gobierno gallego la capacidad de elegir al director de la cadena sin mayoría cualificada, elimina la fiscalización de contenidos por profesionales y abre la puerta al castellano.
Galicia
Galicia La Xunta entorpece el acceso a más de 8.500 contratos que suman 57 millones de gasto
La Axencia de Doazón de Órganos e Sangue indexa miles de pagos sin concepto e imposibilita su fiscalización. La Xunta de Alfonso Rueda aduce que la opacidad es causada por “un fallo de codificación”. Sin embargo, esa práctica se repite desde 2018.
Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
Migración
Migraciones Bruselas anuncia un nuevo proyecto de ley para acelerar las deportaciones de personas migrantes
La Comisión Europea ha presentado este martes un nuevo proyecto de ley que tiene como objetivo intensificar y acelerar las deportaciones de personas indocumentadas a sus países de origen o países de tránsito.
Badajoz
Derechos laborales Denuncian la privatización y precariedad en la muerte en el piso tutelado en Badajoz
Los sindicatos y consejos profesionales señalan que las subcontrataciones limitan los recursos humanos y materiales, poniendo en riesgo a menores y profesionales.
Comunidad de Madrid
Privatización de los servicios sociales Ayuso propone 40 residencias privatizadas en una comunidad donde solo el 5% son públicas
El gobierno de la Comunidad de Madrid planea la construcción de 40 residencias cuya gestión estará en manos de empresas privadas. Partidos políticos, sindicatos, ONG y colectivos sociales se unen para oponerse a este nuevo “plan privatizador”.
Toledo
Medio ambiente El vecindario de Seseña lucha contra una planta de asfalto que se instalará a 650 metros de sus casas
Tan solo falta un informe de la Junta de Comunidad de Castilla-La Mancha para que se comience a levantar una planta de asfalto cerca de las viviendas de este pueblo de Toledo.
Pueblo kurdo
Siria Las milicias kurdas firman un acuerdo ambiguo con Damasco en un Estado sirio aún sin definir
Las Fuerzas Democráticas Sirias (SDF), lideradas por los kurdos, y el Gobierno de Al Jolani han firmado un acuerdo que promete estabilidad, pero que deja más preguntas que respuestas.
Huelva
Medio ambiente Un fondo de inversión amenaza Doñana con la construcción de un proyecto gasístico
Los ecologistas alertan sobre los peligros ambientales de la petición del nuevo sondeo asociado al almacenamiento de gas natural Marismas, promovido por Trinity Energy Storage, en el que participa el fondo de inversión Teset Capital

Últimas

Formación El Salto
Formación Escritura situada: creación literaria para trazar un relato colectivo
El Salto propone un curso para desbordar los límites del periodismo. Con esta formación, nos adentramos en la escritura creativa de la mano de Sarah Babiker, Marisa Mañana y Gloria Fortún, en una formación coordinada por Patricia Reguero.
Ecuador
Ecuador Los derechos de la naturaleza en Ecuador, una “luz de esperanza” en la lucha por el medio ambiente
El derecho de la naturaleza, una figura jurídica introducida en la Constitución de Ecuador, está sirviendo para frenar proyectos que atentan contra los ecosistemas. Así ocurrió en el Bosque Los Cedros, en el norte de este país sudamericano.
Galicia
Galicia La Xunta del PP ejecuta su última maniobra para hacerse con el control total de la TVG
El PP lleva al Parlamento la nueva ley de medios que otorga al Gobierno gallego la capacidad de elegir al director de la cadena sin mayoría cualificada, elimina la fiscalización de contenidos por profesionales y abre la puerta al castellano.
Rusia
Guerra en Ucrania Kagarlitsky, desde la cárcel, sobre las negociaciones de alto el fuego: “Sin liberación de presos no hay paz”
Borís Kagarlitsky es una de las figuras más reputadas de la izquierda rusa. Desde 2023 escribe desde la cárcel. El Salto publica dos cartas recientes ante la perspectiva de un alto el fuego en la guerra que Rusia sostiene con Ucrania.

Recomendadas

Galicia
Galicia La Xunta entorpece el acceso a más de 8.500 contratos que suman 57 millones de gasto
La Axencia de Doazón de Órganos e Sangue indexa miles de pagos sin concepto e imposibilita su fiscalización. La Xunta de Alfonso Rueda aduce que la opacidad es causada por “un fallo de codificación”. Sin embargo, esa práctica se repite desde 2018.
Islamofobia
Religión El aumento de vetos al hiyab en escuelas reaviva el debate sobre la islamofobia en España
Cada vez son más los centros educativos que están vetando estas prendas propias de la cultura musulmana a través de disposiciones en sus protocolos internos.
Fronteras
Fronteras Sombras en el acuerdo de cesión de competencias pactado por el PSOE y Junts
El acuerdo sobre transferencia de las competencias en materia de migración entre PSOE y Junts encuentra el 'no' de Podemos y de organizaciones de migrantes y el 'sí' con matices de la izquierda independentista y de Sumar.
República del Sudán
Belkis Wille “En Sudán hay milicias practicando violaciones a gran escala contra mujeres y niñas”
Belkis Wille, investigadora de Human Rights Watch, denuncia los abusos de grupos armados como las Fuerzas de Apoyo Rápido en el conflicto sudanés, donde se registran crímenes tanto de esclavitud sexual como de sometimiento mediante violaciones.