Corpos Incómodos
Ollar cara a Portugal: dous anos de “borrado das mulleres”

O que acontece en Portugal non adoita aparecer como un argumento nos debates sobre a lei trans tramitada no Congreso, malia que dende 2018 o Estado luso conta cunha lei de autodeterminaçao do género moi semellante ao proxecto español e que ten como medida principal a despatoloxización, a eliminación da necesidade de diagnóstico médico e psiquiátrico para mudar a mención relativa ao sexo na carta de identidade. Isto tradúcese, na práctica, en que as persoas trans de Portugal deixen de ser consideradas enfermas mentais a efectos oficiais, e sexan as únicas capaces de ditaminar a súa identidade ante os poderes públicos, unha medida que segue os ditames da OMS e que xa se introduciu no Estado español en comunidades autónomas como Madrid, Andalucía ou a Comunidade Valenciana. 

Dereito de autodeterminación de xénero ou a defensa do evidente

Miguel Vieito

1

Corpos Incómodos

Dereito de autodeterminación de xénero ou a defensa do evidente

Miguel Vieito

1

O dereito á libre determinación do xénero é un Dereito Humano Fundamental, e leva anos séndoo.

Porén, o propio feito da despatoloxización representa no Estado español o principal inimigo a bater por parte dos discursos que aluden ás leis trans como ferramentas perigosas que pretenden “borrar ás mulleres”. Dentro desta retórica discursiva, arguméntase que se a mudanza de sexo non pasa polo filtro de profesionais da psiquiatría, existiría un claro risco de que homes cis (non trans) muden o seu sexo legal para cometer con impunidade actos de violencia contra as mulleres. Dende violar e acosar en espazos non mixtos ata aproveitarse da lei para presentarse en listas electorais cremalleira, eludir as leis de violencia machista, ou gañar no deporte. Non son poucas as ocasións nas que se fala deste como un proceso global, un xeito de abrir unha porta capaz de transformar a nosa sociedade nunha realidade postapocalíptica onde a categoría “muller” non tería ningún efecto práctico.

A lei de autodeterminaçao preséntase como un triunfo colectivo, un motivo de orgullo que sitúa a Portugal na vangarda dos dereitos LGBTI mundiais e contribúe a que sexa un dos estados no que menos agresións sofre o colectivo. 

Mais, que é o que aconteceu en Portugal tras dous anos de despatoloxización? Os datos a este respecto resultan clarificadores, xa que son publicados anualmente pola Secretaría de Estado para a Cidadanía e a Igualdade e permiten coñecer como foron as dinámicas propias do proceso rexistral antes e despois da lei de autodeterminaçao. Para comprender este proceso cómpre remontarse a 2011 cando entrou en vigor a primeira lei que regulaba estas mudanzas e que esixía para levalas a cabo informes psiquiátricos e médicos.

Neste momento, comezaron a cambiar o seu sexo rexistral preto de 100 persoas ao ano, concretamente 743 entre 2011 e 2018. Con todo, os datos sinalan un aumento nas solicitudes a partires de 2018 cando se elimina o requisito psiquiátrico do proceso que levou a que se produciran 171 cambios no seu primeiro ano de aplicación, dos que 14 eran menores de idade, excluídos da lei de 2011. Será no mesmo 2019 cando teña lugar outro avance dentro dos dereitos do colectivo consistente en eliminar a taxa de case 200 euros que a persoa interesada na mudanza aínda tiña que aboar para que esta se fixera efectiva, medida que propiciou o aumento da cifra de rectificacións rexistrais ata as 247 persoas nun ano, das que 14, de novo, foron menores.

Estes datos reflicten, en primeiro lugar, que o incremento desmesurado nas cifras augurado polas aliadas contra o borrado das mulleres non se produciu en Portugal, mais sinalan, tamén, unha maior demanda nestes procesos ao facilitar o proceso eliminando a carga pecuniaria que os acompañaba, un claro exemplo de que a comunidade trans está atravesada por un patrón de clase.

Nin se documentan casos de violadores que empreguen a lei para declararse mulleres e gañar impunidade en espazos femininos, nin se eliminou o concepto muller, nin se menoscabou a efectividade das normas paritarias.

Se coas cifras de mudanzas en Portugal non se materializan os agoiros dos detractores das leis trans no que respecta á súa conversión nun proceso global e social de primeira orde, tampouco acontece isto cos supostos casos de uso fraudulento deste tipo de leis dos que somos constantemente alertadas. Deste xeito, dende a entrada en vigor do texto portugués nin se documentan casos de violadores que o empreguen para declararse mulleres e gañar impunidade en espazos femininos, nin se eliminou o concepto muller, nin se menoscabou a efectividade das normas paritarias ou os espazos seguros.

En consecuencia, a lei de autodeterminación de xénero non aparece constantemente na palestra pública sometida a debate, nin resultou a derradeira división irremediable no feminismo e na esquerda portuguesa. Máis ben todo o contrario, xa que a lei de autodeterminaçao preséntase constantemente como un triunfo colectivo, un motivo de orgullo que sitúa a Portugal na vangarda dos dereitos LGBTI mundiais e que contribúe ao feito de ser o país europeo no que menos agresións sofre o colectivo. 

Con todo, este período de aplicación práctica evidenciou a necesidade de ollar máis aló dos parlamentos e das medidas específicas e procurar esforzos colectivos para garantir a plena igualdade da poboación trans. Por tanto, en Portugal seguen a existir retrasos no proceso, exclusións nos ámbitos laborais e sociais, e todo un saco de dificultades engadidas na vida das persoas polo mero feito de ser trans, unha certeza que nos obriga a pensar, a actuar e a anticiparnos tamén máis aló da lei española.

Fronte ao fake e ao bulo cada vez máis constante nos discursos de odio, Portugal marca o camiño. O desenvolvemento de abril segue a ser o espello no que ollar o futuro que queremos construír, segue a mostrarnos o orgullo de que ninguén quede fóra, a aprendizaxe democrática de que os dereitos nunca restan.

A teoría queer: home de palla do feminismo excluínte

Daniela Ferrández

2

Corpos Incómodos

A teoría queer: home de palla do feminismo excluínte

Daniela Ferrández

2

O argumentario interno de parte do PSOE reactivou a roda do debate, da acusación, e do conflicto, situando no centro “o queer” como un ente abstracto.