Tecnología
“A industria tecnolóxica ten a tendencia de crear solucións á procura de problemas”

Conversamos con Sofía Prósper, activista galega a prol da privacidade en Internet desde a asociación Trackula, sobre o desenvolvemento tecnolóxico e os dereitos dixitais na era do capitalismo da vixilancia.
Prósper Lugo
Sofía Prósper, activista galega a prol da privacidade en Internet, na cidade de Lugo. Alma López Figueiras
4 jun 2023 06:01

A galega Sofía Prósper (@sofipros) vive como nómade dixital. Actualmente traballa desde Porto (Portugal) nunha empresa coruñesa do sector tecnolóxico, pero non abandona o seu activismo a prol da privacidade en Internet desde Trackula, asociación da que é cofundadora. Coincidimos hai uns meses nun club de lectura de non ficción na libraría Lectocosmos de Lugo, desentrañando os capítulos de “Estados Unidos de Amazon. La historia del futuro que nos espera”, de Alec MacGillis. Esta crónica sobre a expansión do xa monstruoso xigante do comercio electrónico e a influencia dos seus tentáculos na vida das cidades estadounidenses e dos seus habitantes propiciou unha conversa pesimista dentro do grupo. Naquel intre de resignación colectiva, Sofía tomou a palabra e avogou polos dereitos dixitais e o pensamento crítico no desenvolvemento tecnolóxico. 

Recomendou os libros de Marta Peirano, unha das súas referencias xunto a Paloma Llaneza, Evgeny Morozov e Shoshana Zuboff, e comentou que non podería asistir á próxima cita do club de lectura porque ese mesmo día estaría participando nunha mesa de debate sobre tecnoloxía humanista para o futuro, precisamente con Peirano e Ana Buitrago, directora de Servizos Xurídicos de Amazon para o Sur de Europa, no marco dun evento do programa “Tech & Society”, organizado por Fundación Telefónica e Aspen Institute España. O seu discurso crítico co capitalismo da vixilancia pareceume inspirador, sobre todo porque non era absolutamente derrotista. Logo descubrín que Sofía era arquitecta de formación e compartía ilustracións de estilo xaponés na rede. O seu pensamento amosaba a visión espacial e a creatividade destas dúas disciplinas. Meses despois daquel faladoiro, antes de que ela cambiase de latitude como nómade dixital, quedamos en Lugo para conversar sobre a privacidade en Internet e outros problemas do ecosistema dixital que merecen a nosa atención.

Sofía, teño entendido que ti es graduada en Arquitectura e tamén ilustradora afeccionada. Como te iniciaches no activismo a prol da privacidade en Internet?
Sempre tiven unha visión crítica sobre a tecnoloxía, pero a miña andaina activista comezou en 2017, cando creamos Trackula. Xunto a Santiago Saavedra, que é enxeñeiro informático, promovín o desenvolvemento desta extensión para Firefox que permitía ver o noso propio historial de navegación e todos os datos que ían recollendo os trackers en tempo real. Presentamos o proxecto a unha convocatoria do Medialab Prado sobre migracións, poñendo o foco no fenómeno da migración de datos. Por este proxecto recibimos un accésit no Premio de Investigación en Protección de Datos Persoais “Emilio Aced”. Logo comezaron a chamarnos para dar charlas sobre privacidade en Internet, dereitos dixitais e soberanía tecnolóxica, e convertemos Trackula nunha asociación.

Ademais de concienciar sobre o uso da tecnoloxía a través da asociación Trackula, estiveches detrás dunha start-up chamada IUVIA que xerou moita expectación no seu momento pero non chegou a despegar. Como foi esa experiencia?
Cando creamos Trackula pasara un ano desde o escándalo de Cambridge Analytica (de 2016), pero a xente non era tan consciente de que nos espiaban, de que a nosa privacidade estaba en perigo. Naquelas primeiras charlas sorprendíanse, pero tamén preguntaban que se podía facer contra isto. A realidade é que non hai tantas alternativas que non esixan un mínimo dominio técnico. É por iso que decidimos complementar o noso activismo co emprendemento para crear unha alternativa comercial. En 2019 presentamos un proxecto de innovación dixital chamado IUVIA ao mecanismo de financiamento en cascada da Comisión Europea para novas empresas. Con ese financiamento inicial comezamos a desenvolver unha nube persoal nun dispositivo físico onde poder gardar e protexer os teus propios datos na casa, desde fotos e arquivos persoais ata contactos e servidor de correo electrónico, que son os datos máis sensibles. Mais coa pandemia chegou unha crise de subministración de chips que nos obrigou a suspender este desenvolvemento porque non eramos capaces de fabricar.

Prósper Tech and Society
Sofía Prósper nun evento do programa "Tech & Society" celebrado en Madrid en decembro de 2022. Foto de Irene Medina (cortesía de Fundación Telefónica).

Actualmente traballas noutra start-up galega con sede na Coruña, xestionando comunidades tecnolóxicas e en contacto directo coas developers. Que visión tes do desenvolvemento tecnolóxico desde esa posición?
A empresa onde traballo está especializada na creación de formularios de rexistro para empresas. A día de hoxe, traballar nalgunha empresa que colabore co capitalismo da vixilancia suporíame un conflito ético. Con todo, penso que o problema das grandes tecnolóxicas como Google ou Meta é o seu alcance. Son tan grandes que calquera decisión ten unha influencia global. Ademais, a industria tecnolóxica é perversa no deseño de conceptos. A nube é un exemplo. Visualizamos a nube como algo etéreo, limpo, sen impacto; mais a nube tecnolóxica non é así: son cables, son servidores, son edificacións enormes que precisan potentes sistemas de refrixeración e impactan na súa contorna. A nube é un concepto de márketing moi bo, pero tamén moi perverso. E agora vexo que está pasando o mesmo coa intelixencia artificial.

En que sentido?
Nos últimos anos buscouse un desenvolvemento da tecnoloxía de blockchain, dos NFT ou do metaverso, pero actualmente é a intelixencia artificial a que esperta unha maior expectación. É un concepto igual de confuso que o da nube, xa que nin é intelixencia nin é artificial, vén dos anos 60 do século pasado ou incluso antes. A industria tecnolóxica ten a tendencia de crear solucións á procura de problemas que solucionar, en vez de partir dos problemas xa existentes. Isto, sumado á sensación xeralizada de que os desenvolvementos tecnolóxicos son inevitables e non os podemos parar, de que simplemente vai acontecer, fai que desde as propias institucións estean buscando onde encaixar a intelixencia artificial.

A industria tecnolóxica é perversa no deseño de conceptos. A nube é un exemplo"

Ultimamente escóitanse advertencias mesmo apocalípticas sobre o futuro desenvolvemento da intelixencia artificial. Compartes este enfoque?
Realmente precisamos máis pensamento crítico arredor do desenvolvemento tecnolóxico. No sector estamos sempre á procura da seguinte xenialidade, the next big thing, sen pararnos a pensar para que estamos desenvolvendo esa suposta solución. A intelixencia artificial ten un serio problema de opacidade, nin sequera as persoas que a están desenvolvendo entenden ben cales poden ser os seus resultados. O preocupante non é o uso de ChatGPT ou doutras aplicacións baseadas nesta tecnoloxía, senón a integración indetectable da mesma nos mecanismos automáticos de toma de decisións ou noutras tecnoloxías máis complexas.

A intelixencia artificial ten un serio problema de opacidade, nin sequera as persoas que a están desenvolvendo entenden ben cales poden ser os seus resultados"

Que responsabilidade teñen as propias profesionais do desenvolvemento tecnolóxico nesta dinámica? Son elas as que toman as decisións ou simplemente manos executoras? 
Non percibo que haxa pensamento crítico detrás das decisións que se toman en tecnoloxía. Primeiro está o negocio arredor da innovación, sen ter en conta as consecuencias que esta pode ter. Xa o dicía Mark Zuckerberg, move fast and break things (móvete rápido e rompe cousas). Existe unha necesidade de innovación continua, independentemente do resultado. Moitos developers son manos executoras, mais o perfil de emprendedor e fundador de empresa tecnolóxica está bastante relacionado coa enxeñería informática. Nos plans formativos, nos bootcamps de programación, practicamente non se fala de filosofía nin te ética. Sería importante que estes debates entrasen na educación. Cada vez é máis difícil entender como se relaciona a tecnoloxía cos problemas que nos está solucionando.

Non sei se liches o libro “Valle inquietante”, de Anna Wiener, pero nesta obra de non ficción móstrase esa tóxica cultura corporativa da industria tecnolóxica que agromou en Silicon Valley. Que visión tes desde Galiza?
Penso que esta cultura está relacionada co camiño do heroe do home branco, co soño americano de triunfar e deixar pegada. As mulleres que me teño atopado no mundo da tecnoloxía son máis críticas. Realmente son necesarias voces discordantes, e non só de mulleres, senón tamén de persoas racializadas. Nos grupos homoxéneos de homes brancos da mesma orixe, clase social,... que están traballando no desenvolvemento tecnolóxico pensarán igual, non serán capaces de imaxinar as necesidades das persoas que están fóra dese grupo e ofrecer solucións que non respondan soamente ás súas propias necesidades. Teño observado que apenas hai voces que pregunten 'e isto para que?', 'que consecuencias pode ter?' ou 'como respondemos ás necesidades destas persoas?' nos momentos críticos. Eu, que non veño da enxeñería informática e teño outros referentes, aporto esa nota discordante nos equipos onde traballo. Con todo, observo que nun mundo tan endogámico e masculino ás veces non apetece ter xente que faga preguntas incómodas.

Son necesarias voces discordantes, e non só de mulleres, senón tamén de persoas racializadas. Nos grupos homoxéneos de homes brancos pénsase igual e non hai capacidade de imaxinar necesidades de persoas que están fóra do grupo"

Con Trackula estades visibilizando o denominado capitalismo da vixilancia. En que medida nos afecta?
Está a capa superficial, a máis comercial, cando somos bombardeados con anuncios personalizados en función do que buscamos ou falamos en Internet; mais esta non é a capa máis preocupante para a democracia. Existen ferramentas capaces de influír na intención de voto e empresas dedicadas a crear campañas a partir da extracción de datos. Viuse claramente en 2016, nas vitorias de Trump en Estados Unidos e do 'Brexit' no Reino Unido; logo tamén con Bolsonaro no Brasil. Sempre houbo capacidade política para influír na intención de voto, pero agora o problema radica no alcance desa influencia. Paralelamente está xurdindo unha poderosa industria do trol, do meme, que actúa con bots e está deseñada para crear confusión, para manipular e xerar posverdade, que non haxa certezas sobre nada, que xa non teña lexitimidade falar de datos, senón soamente de sensacións. Neste ecosistema dixital, os individuos están dentro de cámaras de eco e se penaliza o cambio de opinión, a propia evolución persoal. Estamos incapacitados para saírmos da nosa cámara de eco, e se cambiamos de opinión publicamente somos duramente xulgados. 

Como podemos conciliar o uso das redes sociais coa protección da privacidade?
É inxusto responsabilizar ao individuo do uso que fai das únicas tecnoloxías que ten ao seu alcance. Podemos falar de dous tipos de responsabilidades: a responsabilidade individual, do que unha persoa comparte voluntariamente nas redes sociais, e a responsabilidade da industria tecnolóxica, dos datos que se extraen dunha persoa involuntariamente. Non se pode eludir a responsabilidade individual, pero tampouco podemos culpar o individuo por unha industria que está deseñada para explotar ao máximo o seu comportamento en redes sociais. Alén do contexto europeo, non hai leis claras que protexan o usuario da explotación dos seus datos persoais. Cómpre ir con coidado, tratar de saír da cámara de eco na que estamos metidos. Penso que non é un batalla perdida, pero supón un esforzo moi grande que transcende o plano individual. Co capitalismo da vixilancia ocorre como co cambio climático. Cando os problemas son tan abstractos, tan diversificados e semellan inabarcables temos a impresión de que está todo perdido, mais deixalo pasar ten unhas consecuencias.

E neste contexto que estás describindo, sabemos que as propias institucións galegas e españolas subcontratan servizos de grandes tecnolóxicas para a xestión administrativa, comprometendo os datos persoais da poboación. Son cómplices deste capitalismo da vixilancia?
Efectivamente. En Galiza sabemos que o Sergas ten externalizado o sistema de información e que hai empresas xestionando datos de pacientes. A nivel estatal subcontratáronse servizos de Amazon Web Services (AWS) para a Administración Pública. É contraditorio que se promovan leis para protexer a privacidade e outros aspectos da vida das persoas en relación coa tecnoloxía, e que ao mesmo tempo se empreguen servidores externos de grandes empresas do capitalismo da vixilancia. Os gobernos toman estas decisións políticas e teñen moita responsabilidade. Non me explico por que se prefire o software privativo cando temos a alternativa do software libre. 

É contraditorio que se promovan leis para protexer a privacidade e outros aspectos da vida das persoas en relación coa tecnoloxía, e que ao mesmo tempo se empreguen servidores externos de grandes empresas do capitalismo da vixilancia"

É unha cuestión de eficiencia económica ou de presión por parte das grandes empresas do sector?
A presión do lobby tecnolóxico obviamente existe. Hai unha tendencia clara a externalizar servizos, no canto de desenvolver infraestruturas propias. Contratar persoas que creen servizos propios con software libre sería doado e máis económico. Non se dependería de terceiros e se podería controlar e auditar a xestión dunha información moi sensible. Nestas decisións políticas hai moito de desleixo. Está en xogo a soberanía tecnolóxica.

Hai esperanza nun cambio de temón no desenvolvemento tecnolóxico?
É unha loita contra xigantes, pero cada vez escoitamos máis voces críticas detrás dos desenvolvementos tecnolóxicos. O escándalo de Cambridge Analytica espertou conciencias. Igual que en consumo responsable se fala de reducir, reutilizar e reciclar, no capitalismo da vixilancia debemos comezar por reducir a xeración de datos persoais. Unha vez creado o dato é moi difícil, casi imposible a día de hoxe, evitar que sexa vendido a terceiros cunha finalidade comercial ou utilizado sen nós sabelo no adestramento de intelixencias artificiais. É necesaria máis educación e compromiso ético.

Carta de Dereitos Dixitais
Sofía Prósper, como activista a prol da privacidade en Internet desde a asociación Tráckula, participou a través de enmendas no proceso de elaboración da Carta de Dereitos Dixitais, a cargo do grupo de expertas constituído pola Secretaría de Estado de Dixitalización e Intelixencia Artificial (SEDIA) do Ministerio de Asuntos Económicos e Transformación Dixital.
Tal e como foi presentada polo Goberno estatal a mediados de 2021, a Carta de Dereitos Dixitais pretendía salvagardar os dereitos da cidadanía no novo e incerto ecosistema dixital, describindo, anticipando e suxerindo contextos, escenarios e actuacións. Con todo, a elaboración deste simbólico texto, legalmente non vinculante, coincidiu no tempo coa contratación estatal dos servizos de Amazon Web Services (AWS) para a Administración Pública.
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Libertad de información
Libertad de información Julián Assange: “Me declaré culpable de haber hecho periodismo”
En su primera declaración pública tras salir de la cárcel, el fundador de WikiLeaks reivindica su contribución y señala que no se ha hecho justicia.
Libertad de prensa
Libertad de prensa Un centenar de periodistas piden la liberación de Pablo González ante el Consulado de Polonia
El periodista lleva más de dos años en prisión preventiva en Polonia, después de ser detenido cuando se dirigía a cubrir la crisis de refugiados en la frontera con Ucrania. A día de hoy se desconocen los cargos específicos contra su persona.
Libertad de información
Derechos y libertades Julian Assange sale de la cárcel tras declararse culpable de espionaje en un pacto con Estados Unidos
El fundador de Wikileaks vuela rumbo a Australia después de abandonar la prisión británica de Belmarsh. Assange se declara culpable de violar la Ley de Espionaje en el acuerdo que ha firmado con el Departamento de Justicia de Estados Unidos.
Asturias
Asturias Cinco muertos en la mina de Zarréu: demasiadas preguntas sin respuesta
El accidente más grave en la minería asturiana en casi tres décadas vuelve a poner en cuestión el sistema de permisos, controles y ayudas públicas para minas en proceso de reconversión.
Estados Unidos
Estados Unidos Estudiantes de Columbia luchan contra las amenazas de deportación
Los estudiantes de Columbia se unen mientras el ICE y el Departamento de Policía de Nueva York (NYPD) atacan el activismo palestino. “[Columbia] está dispuesta a concederle al gobierno de Trump todo lo que quiera”, declara un estudiante a Mondoweiss.
Violencia obstétrica
Violencia obstétrica Helena Eyimi, matrona: “El parto es un misterio y queremos controlarlo todo, pero no podemos”
Consentimiento informado, trato personalizado y libertad de elección. Para Helena Eyimi (Madrid, 1975) , matrona asesora de Naciones Unidas, es fundamental que las mujeres se sitúen en el centro de las decisiones durante el parto y esos tres conceptos son clave.
Aviación
Travel Smart Las multinacionales españolas, a la cola de la reducción de emisiones por vuelos de negocios
Un estudio publicado este martes por organizaciones ecologistas señala que las emisiones por vuelos de negocios a nivel global se han reducido un tercio, pero las empresas españolas van a la zaga y suspenden en transparencia u objetivos concretos.
Universidad
Educación El Gobierno anuncia el endurecimiento de la normativa para la creación de universidades privadas
El Consejo de Ministros aprueba la tramitación urgente de una modificación en la legislación que regula la creación de centros privados de enseñanzas universitarias.
Represión
Policía infiltrado La Directa destapa un nuevo caso de policía infiltrado, esta vez, en el activismo de Lleida
Bajo la identidad falsa de Joan Llobet García, un agente de la trigesimosegunda promoción de la Academia de Ávila, pasó dos años infiltrado en espacios independentistas, estudiantiles y ecologistas.

Últimas

Madres protectoras
Madres protectoras Una madre, condenada a tres años y medio por secuestrar a su propia hija, solicita su indulto
La libertad de Jewel Lázaro depende de la respuesta del Ministerio de Justicia de España a su petición de indulto con el fin de no separarla de otro bebé de nueve meses.
Maltrato animal
Maltrato animal Lidl denuncia a los animalistas que detectaron afecciones en la carne de pollo de la cadena
El Observatorio de Bienestar Animal asegura que el departamento legal de la cadena les pidió que eliminaran todas las publicaciones sobre ellos y creen que es una estrategia legal para silenciarles.
Más noticias
Israel
Guerra en Gaza Israel ordena evacuar Rafah ante la previsión de un ataque terrestre
En la mañana del 31 de marzo, las fuerzas militares de Israel han ordenado a la población evacuar gran parte de Rafah, en el sur de la Franja de Gaza.
Francia
Francia Marine Le Pen es condenada por malversación y no podrá concurrir a las elecciones de 2027
Un caso de corrupción con los asistentes del Parlamento europeo golpea a la ultraderecha francesa. Le Pen y su partido, Agrupación Nacional, son condenados por el Tribunal Penal de París.

Recomendadas

Militarismo
Alejandro Pozo “El oportunismo de la industria militar española aprovechando lo que pasa en Gaza es grave”
Este investigador sobre paz, conflictos armados, desarme y acción humanitaria denuncia que el rearme ya está teniendo lugar y que el Ejecutivo escamotea información sobre las relaciones comerciales de la industria con Israel.
Galicia
Galicia Bimba y Lola se aleja de las fibras textiles de Altri con la salida del presidente de Greenalia de su consejo
El presidente de Greenalia y antiguo consejero delegado de Inditex, José María Castellano, abandona su puesto en la empresa cerrando una puerta más a la salida de la celulosa supuestamente creada para fibras textiles.
Redes sociales
El asesino de los CEO El fenómeno fan Luigi Mangione, ¿por qué tanta gente apoya a un asesino?
El caso del chico de clase alta que disparó sobre un CEO de una aseguradora médica ha desatado una ola cultural y de apoyo como no se había visto antes.