Decrecimiento
Causas e consecuencias da fin do crecemento económico

A nosa civilización áchase nun intre final da súa historia, enfrontada á imposibilidade de seguir a medrar, mais cun ADN que a empuxa ao crecemento continuo.

Fábrica abandonada_2

Coordinador do Instituto Resiliencia

11 ene 2019 06:00

No mundo real, natural, o crecemento é un fenómeno sempre autocontido, limitado. A maioría dos seres vivos pasa por unha fase de crecemento máis ou menos rápida (a infancia e a adolescencia no caso dos seres humanos), que chegada ao punto determinado vai parando até se deter nun tamaño óptimo, final (a etapa adulta ou madura, no caso humano e doutros animais), no cal o metabolismo reorientase a manter, nas mellores condicións posibles, un estado estacionario. Isto aplícase tamén ás agrupacións de seres vivos e aos ecosistemas. As únicas excepcións a isto son o cancro e as pragas, fenómenos puntuais nos que un crecemento irrefreable e explosivo (das células dun organismo ou dunha poboación de insectos) acaba provocando, polo xeral, a morte do hóspede ou un colapso na poboación que virou praga, cando esgota o xute de enerxía que a fixo posible e perece en masa.

As únicas excepcións ao crecemento limitado no mundo natural son o cancro e as pragas.

Agora cómpre preguntármonos: cal destes é o modelo que segue a chamada civilización industrial ou capitalista, hoxe hexemónica no planeta? Á vista do consenso que guía as políticas económicas e do funcionamento autónomo do mercado capitalista —conducido pola perpetua procura de beneficios sempre maiores e pola reprodución do capital—, non cabe outra resposta: a nosa civilización segue o modelo do cancro e das pragas, isto é, medrar indefinidamente até destruírmos por completo aquilo que nos serve de sustento.

Quere isto dicir que ese crecemento continuo, obsesión das nosas clases políticas e económicas, tanto á esquerda como á dereita (con excepcións aínda minoritarias), obxectivo de todo tipo de indicadores macroeconómicos (comezando polo Produto Interior Bruto, auténtico tótem-guía do mito do progreso perpetuo), vai ter que se deter nalgún punto, queiramos ou non. E ese punto, dinnos cada vez máis voces, é agora. Mais cales son os muros principais contra os que se está a esfarelar o soño dun crecemento infinito nun mundo finito?

Fábrica abandonada_1

Sen dúbida, o principal é a enerxía. Todo metabolismo (unha célula, un organismo, un ecosistema, unha sociedade humana) precisa dunha entrada de enerxía para funcionar. Se o metabolismo é dun sistema en crecemento (unha crianza humana, por exemplo) precisará unha achega tamén crecente de enerxía e recursos (alimento). Se a enerxía deixa de aumentar, o crecemento detense e comezan os problemas, que poden derivar na enfermidade ou mesmo na morte ou colapso dese sistema. No caso da civilización humana actual podemos comprobar en calquera gráfica que represente simultaneamente o crecemento do PIB (mundial ou nacional) e da enerxía consumida, que ambas as dúas medran en paralelo, ou máis ben, a elevación do consumo de enerxía precede (é condición previa) ao medre da produción de bens e servizos medida por ese indicador econométrico. A correlación é practicamente absoluta. É dicir, só o crecemento no consumo de enerxía fai posible o crecemento da economía.

Se a enerxía deixa de aumentar, o crecemento detense e comezan os problemas, que poden derivar no colapso do sistema.

Porén, achámonos nun intre histórico inédito. O consumo de enerxía xa non pode seguir a medrar máis. Iso é así pola conxunción de varios factores: en primeiro lugar a enerxía fósil, ese descomunal tesouro enerxético que atopou a nosa especie e queimou a un ritmo desenfreado desde mediados do século XIX, está chegando nestes momento ao seu teito máximo, ao chamado cénit, a partir do cal cada ano achegará menos enerxía neta á sociedade; isto é debido a que os xacementos en uso van esgotándose por causas puramente xeolóxicas (son finitos, lembremos), e os que van quedando son a cada paso máis custosos de explotar por causas termodinámicas, o cal implica que leva máis enerxía extraerlles enerxía útil para a sociedade. Por outra banda, as chamadas enerxías renovables (en realidade sistemas non renovables de captación temporal de fluxos de enerxía renovable) teñen diversas limitacións que fan que sexa unha quimera substituír totalmente o nivel de consumo enerxético actual que nos dan as fósiles (+ uranio), e moito máis aínda pretender alimentar dunha maneira crecente o metabolismo industrial. E finalmente, aínda que a enerxía dispoñible non fose diminuír, se concordamos en que é preciso e urxente determos as emisións de gases de efecto invernadoiro, non queda outra que reducir o consumo enerxético no seu conxunto.

Fábrica abandonada_3

Outros muros que empecen a continuidade do crecemento son a saturación dos sumidoiros (mudanza climática, acidificación dos océanos...), o esgotamento dos minerais, a perda de solo fértil, auga potable e biodiversidade, etc. Cal é, logo, o efecto conxunto destes límites? O crecemento económico vaise deter de maneira permanente, a non tardar moito. Mesmo as institucións do business-as-usual advirten xa de que o crecemento "tocou teito".

As políticas actuais orientadas á procura do crecemento económico son totalmente inadecuadas á realidade enerxética.

Quere isto dicir, en primeiro lugar, que as políticas actuais orientadas á procura do crecemento económico (do 3% ou máis) son totalmente inadecuadas para a realidade enerxética que vivimos. Outra consecuencia é que o sistema monetario-financeiro actual, baseado na creación de débeda que debe ser devolta con xuros e, polo tanto, parte do suposto de que no futuro o conxunto da riqueza económica será meirande ca no presente, deixa de ser viable. Unha terceira conclusión é que a partir de agora o único crecemento que poderá experimentar unha economía será a conta de quitarlles recursos e enerxía a outras economías, co cal os conflitos internacionais entre países que teimen no obxectivo do crecemento semellan inevitables; e, en todo caso, ese crecemento espoliador non poderá continuar indefinidamente, pois máis tarde ou máis cedo acabará batendo contra os límites planetarios. Ademais, os gobernos que non estean dispostos a aceptar que é preciso modificar o sistema operativo que guía o noso metabolismo socioeconómico, van recorrer a todo tipo de trucos para demorar ou agachar o que está a suceder (modificación da contabilidade do PIB, confianza cega na "eficiencia enerxética" e na "desmaterialización da economía", poñer como escusas a loita contra a mudanza climática ou a saúde para imporen medidas de aforro enerxético e de estirar os derradeiros combustibles fósiles, procura de vítimas expiatorias internas ou externas...). E, por último, os propios aparatos estatais van ter crecentes dificultades para financiar os servizos públicos (Estado do Benestar: saúde, ensino, pensións...) por medio dos impostos, proporcionais á actividade económica nacional.

Ningún goberno no plano internacional semella disposto a afrontar de maneira transparente e contundente esta situación, da que sen dúbida teñen sobrada información. Apenas se comezan a atopar indicios de mudanza por algures: Bután instituíu en 2008 a Felicidade Nacional Bruta como alternativa ao PIB; no Reino Unido unha comisión parlamentar leva estudando os "límites ao crecemento" desde 2016 e publicaron informes coma o que o profesor da USC Ramom Flores traduciu ao galego e que foi publicado ese mesmo ano por Véspera de Nada; no 2017, en plena preparación para o referendo de autodeterminación en Cataluña, a CUP levou unha proposta a prol dunha República Decrecentista ao parlamento catalán; no pasado mes de setembro tivo lugar no Parlamento Europeo por vez primeira unha conferencia sobre Poscrecemento; durante a actual preparación dunha Lei de Transición Enerxética e Mudanza Climática por parte do goberno español, un grupo de científicos e activistas advertiu ao ministerio de que "realizar unha Transición Enerxética a un sistema baseado só en renovables, esixe unha Transición Metabólica a un sistema económico poscrecemento de menor metabolismo" e reclamou a declaración dunha "situación de emerxencia". Primeiros pasos cara a unha imprescindible viraxe radical da nosa economía para adaptarse á realidade antes de chocar contra ela a toda velocidade. Precisamos redefinir socialmente unha prosperidade sen crecemento.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Crisis climática
Un 50% entre 2070 y 2090 Decrecer de forma planificada o a la fuerza: el PIB mundial se hundirá por la crisis climática
Economistas y científicos británicos dan por hecho que el crecimiento se desplomará en las próximas décadas por los “shocks climáticos”.
El Salto Radio
El Salto Radio Viaje hacia la destrucción
La ONU denuncia que las lluvias e inundaciones sin precedentes de Octubre pasado en España, se unen a una serie de catástrofes por inundaciones que han afectado a comunidades de todo el mundo.
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición El PSOE da muestras de cansancio con Yolanda Díaz
Tanto en Moncloa como en Ferraz la opinión sobre la gestión política de la vicepresidenta está en mínimos. Sin criticar su labor en Trabajo, la tropa de Sánchez ya anhela un socio que impulse la unidad a su izquierda con la mira puesta en el 2027.
Palestina
Palestina Israel prohíbe regresar a los 40.000 palestinos desplazados en el norte de Cisjordania
El ejército de Israel desplaza a miles de sus casas en campos de refugiados en diferentes ciudades de Cisjordania ocupada. Mientras, Israel presiona para no llegar a una segunda fase de alto el fuego.
Turismo
Turismo depredador Poca agua, mucho turismo: la crisis hídrica amenaza las islas Eolias en Italia
Las islas italianas del Mediterráneo están acusando especialmente las consecuencias de la turistificación, pero también de una crisis hídrica sin precedentes provocada por el cambio climático. Es el caso de las islas Eolias, en el norte de Sicilia.
Palestina
Palestina Illan Pappé: “No esperaba esta magnitud de indiferencia europea ante lo que está sucediendo en Palestina”
El historiador de origen israelí no se ha sorprendido la violencia cometida por Hamás en octubre de 2023 ni de la reacción de Israel o el apoyo a Estados Unidos, pero sí de cómo ha abordado la cuestión la sociedad europea.
Argentina
Argentina Gauchito Gil, uno de los nuestros hace milagros
En enero, más de 620.000 personas llegaron a Mercedes, una localidad de la provincia de Corrientes, en Argentina. Caminando, de rodillas, a caballo, para agradecer y hacer promesas a un santo popular: el Gauchito Gil.
Andalucismo
Día de Andalucía ¿Por qué Andalucía sigue celebrando el 28F?
Las andaluzas y andaluces celebramos el día de Andalucía entre los actos institucionales y las reivindicaciones políticas, reflexionamos sobre la vigencia y la influencia política de este día.
Macrogranjas
Maltrato animal Una investigación revela una nueva “masacre” en una granja de pollos que salpica a Mercadona
En España, la granja investigada comercializa el producto ‘Cuartos traseros de pollo’ en la cadena de Juan Roig y está certificada con el sello catalán Welfair de bienestar animal, según denuncia el colectivo ARDE que ha realizado la investigación.
Oriente Próximo
Oriente próximo Abdullah Öcalan llama a deponer las armas para lograr la plena democracia para el pueblo kurdo
El líder del Partido de los Trabajadores de Kurdistán llama a la disolución de la organización. Ankara dice que “estudiará” la situación, que también influye sobre Siria, Irán, Iraq y la situación en los países de Oriente Próximo.

Últimas

Ley de dependencia
Derechos sociales Reclaman más financiación para la ley de dependencia ante el nuevo anteproyecto
Bustinduy garantiza como universales servicios como la teleasistencia o recibir sanidad se resida donde se resida, en referencia a los protocolos del covid en las residencias.
Opinión
Opinión De Errejón a Monedero: reflexiones sobre el ciclo del desasosiego
¿Qué pasa cuando quien abusa ha sido o es tu compañero de filas, tu colega, alguien que se consideraba feminista, y no una caricatura facha o un incel de manual? ¿Cómo manejamos la complejidad?
Barcelona
Activismo Absueltos los ecologistas que pintaron el megayate de Walmart en Barcelona
La sentencia afirma que la acción no constituye un delito de daños leves, ya que “la pintura biodegradable fue fácilmente limpiada con una manguera de agua”.
Sanidad pública
Barómetro sanitario La mitad de las personas que piden cita en el centro de salud esperan más de seis días para ser atendidas
De media, la población espera 8,7 días para ser atendida por su médico o médica de Atención Primaria, cuando hace diez años la espera media era de 3,5 días.
Más noticias
Ecuador
América Latina El final abierto de las elecciones en Ecuador
El 13 de abril, la correísta Luisa González y el multimillonario y actual presidente Daniel Noboa se disputan la presidencia de Ecuador en la segunda vuelta. Todas las miradas están en la posición del poderoso movimiento indígena.

Recomendadas

Pensamiento
Mar García Puig “Habitar la metáfora es un peligro que merece la pena”
La escritora catalana Mar García Puig publica ‘Esta cosa de tinieblas’, un breve ensayo narrativo que defiende el poder liberador de la metáfora frente a una pureza simplificadora y paralizante.
Guerra en Ucrania
Geopolítica Trump fuerza a Zelensky a hipotecar la explotación de minerales críticos a cambio de su apoyo
Según el borrador del acuerdo comercial presentado por EE UU, esta potencia deberá obtener el 50% de todos los beneficios de las nuevas explotaciones minerales de Ucrania.
Represión
Represión Javitxu, desde la cárcel de Zuera: “Lo que peor llevo es estar lejos de la gente que más quiero”
Francisco Javier Aijón, Javitxu, es uno de ‘los seis de Zaragoza’. Entró en la cárcel el pasado mayo con una condena de casi cinco años basada en las declaraciones policiales durante el juicio.
Racismo
Fatima Ouassak “Las madres tenemos un papel estratégico dentro del feminismo”
En Francia hay una organización antirracista que lucha por una infancia sin violencia. Es el Frente de Madres y Fatima Ouassak es su fundadora. En ‘El poder de las madres’ (Capitán Swing, 2025) defiende la maternidad como sujeto político.