Decrecimiento
Causas e consecuencias da fin do crecemento económico

A nosa civilización áchase nun intre final da súa historia, enfrontada á imposibilidade de seguir a medrar, mais cun ADN que a empuxa ao crecemento continuo.

Fábrica abandonada_2

Coordinador do Instituto Resiliencia

11 ene 2019 06:00

No mundo real, natural, o crecemento é un fenómeno sempre autocontido, limitado. A maioría dos seres vivos pasa por unha fase de crecemento máis ou menos rápida (a infancia e a adolescencia no caso dos seres humanos), que chegada ao punto determinado vai parando até se deter nun tamaño óptimo, final (a etapa adulta ou madura, no caso humano e doutros animais), no cal o metabolismo reorientase a manter, nas mellores condicións posibles, un estado estacionario. Isto aplícase tamén ás agrupacións de seres vivos e aos ecosistemas. As únicas excepcións a isto son o cancro e as pragas, fenómenos puntuais nos que un crecemento irrefreable e explosivo (das células dun organismo ou dunha poboación de insectos) acaba provocando, polo xeral, a morte do hóspede ou un colapso na poboación que virou praga, cando esgota o xute de enerxía que a fixo posible e perece en masa.

As únicas excepcións ao crecemento limitado no mundo natural son o cancro e as pragas.

Agora cómpre preguntármonos: cal destes é o modelo que segue a chamada civilización industrial ou capitalista, hoxe hexemónica no planeta? Á vista do consenso que guía as políticas económicas e do funcionamento autónomo do mercado capitalista —conducido pola perpetua procura de beneficios sempre maiores e pola reprodución do capital—, non cabe outra resposta: a nosa civilización segue o modelo do cancro e das pragas, isto é, medrar indefinidamente até destruírmos por completo aquilo que nos serve de sustento.

Quere isto dicir que ese crecemento continuo, obsesión das nosas clases políticas e económicas, tanto á esquerda como á dereita (con excepcións aínda minoritarias), obxectivo de todo tipo de indicadores macroeconómicos (comezando polo Produto Interior Bruto, auténtico tótem-guía do mito do progreso perpetuo), vai ter que se deter nalgún punto, queiramos ou non. E ese punto, dinnos cada vez máis voces, é agora. Mais cales son os muros principais contra os que se está a esfarelar o soño dun crecemento infinito nun mundo finito?

Fábrica abandonada_1

Sen dúbida, o principal é a enerxía. Todo metabolismo (unha célula, un organismo, un ecosistema, unha sociedade humana) precisa dunha entrada de enerxía para funcionar. Se o metabolismo é dun sistema en crecemento (unha crianza humana, por exemplo) precisará unha achega tamén crecente de enerxía e recursos (alimento). Se a enerxía deixa de aumentar, o crecemento detense e comezan os problemas, que poden derivar na enfermidade ou mesmo na morte ou colapso dese sistema. No caso da civilización humana actual podemos comprobar en calquera gráfica que represente simultaneamente o crecemento do PIB (mundial ou nacional) e da enerxía consumida, que ambas as dúas medran en paralelo, ou máis ben, a elevación do consumo de enerxía precede (é condición previa) ao medre da produción de bens e servizos medida por ese indicador econométrico. A correlación é practicamente absoluta. É dicir, só o crecemento no consumo de enerxía fai posible o crecemento da economía.

Se a enerxía deixa de aumentar, o crecemento detense e comezan os problemas, que poden derivar no colapso do sistema.

Porén, achámonos nun intre histórico inédito. O consumo de enerxía xa non pode seguir a medrar máis. Iso é así pola conxunción de varios factores: en primeiro lugar a enerxía fósil, ese descomunal tesouro enerxético que atopou a nosa especie e queimou a un ritmo desenfreado desde mediados do século XIX, está chegando nestes momento ao seu teito máximo, ao chamado cénit, a partir do cal cada ano achegará menos enerxía neta á sociedade; isto é debido a que os xacementos en uso van esgotándose por causas puramente xeolóxicas (son finitos, lembremos), e os que van quedando son a cada paso máis custosos de explotar por causas termodinámicas, o cal implica que leva máis enerxía extraerlles enerxía útil para a sociedade. Por outra banda, as chamadas enerxías renovables (en realidade sistemas non renovables de captación temporal de fluxos de enerxía renovable) teñen diversas limitacións que fan que sexa unha quimera substituír totalmente o nivel de consumo enerxético actual que nos dan as fósiles (+ uranio), e moito máis aínda pretender alimentar dunha maneira crecente o metabolismo industrial. E finalmente, aínda que a enerxía dispoñible non fose diminuír, se concordamos en que é preciso e urxente determos as emisións de gases de efecto invernadoiro, non queda outra que reducir o consumo enerxético no seu conxunto.

Fábrica abandonada_3

Outros muros que empecen a continuidade do crecemento son a saturación dos sumidoiros (mudanza climática, acidificación dos océanos...), o esgotamento dos minerais, a perda de solo fértil, auga potable e biodiversidade, etc. Cal é, logo, o efecto conxunto destes límites? O crecemento económico vaise deter de maneira permanente, a non tardar moito. Mesmo as institucións do business-as-usual advirten xa de que o crecemento "tocou teito".

As políticas actuais orientadas á procura do crecemento económico son totalmente inadecuadas á realidade enerxética.

Quere isto dicir, en primeiro lugar, que as políticas actuais orientadas á procura do crecemento económico (do 3% ou máis) son totalmente inadecuadas para a realidade enerxética que vivimos. Outra consecuencia é que o sistema monetario-financeiro actual, baseado na creación de débeda que debe ser devolta con xuros e, polo tanto, parte do suposto de que no futuro o conxunto da riqueza económica será meirande ca no presente, deixa de ser viable. Unha terceira conclusión é que a partir de agora o único crecemento que poderá experimentar unha economía será a conta de quitarlles recursos e enerxía a outras economías, co cal os conflitos internacionais entre países que teimen no obxectivo do crecemento semellan inevitables; e, en todo caso, ese crecemento espoliador non poderá continuar indefinidamente, pois máis tarde ou máis cedo acabará batendo contra os límites planetarios. Ademais, os gobernos que non estean dispostos a aceptar que é preciso modificar o sistema operativo que guía o noso metabolismo socioeconómico, van recorrer a todo tipo de trucos para demorar ou agachar o que está a suceder (modificación da contabilidade do PIB, confianza cega na "eficiencia enerxética" e na "desmaterialización da economía", poñer como escusas a loita contra a mudanza climática ou a saúde para imporen medidas de aforro enerxético e de estirar os derradeiros combustibles fósiles, procura de vítimas expiatorias internas ou externas...). E, por último, os propios aparatos estatais van ter crecentes dificultades para financiar os servizos públicos (Estado do Benestar: saúde, ensino, pensións...) por medio dos impostos, proporcionais á actividade económica nacional.

Ningún goberno no plano internacional semella disposto a afrontar de maneira transparente e contundente esta situación, da que sen dúbida teñen sobrada información. Apenas se comezan a atopar indicios de mudanza por algures: Bután instituíu en 2008 a Felicidade Nacional Bruta como alternativa ao PIB; no Reino Unido unha comisión parlamentar leva estudando os "límites ao crecemento" desde 2016 e publicaron informes coma o que o profesor da USC Ramom Flores traduciu ao galego e que foi publicado ese mesmo ano por Véspera de Nada; no 2017, en plena preparación para o referendo de autodeterminación en Cataluña, a CUP levou unha proposta a prol dunha República Decrecentista ao parlamento catalán; no pasado mes de setembro tivo lugar no Parlamento Europeo por vez primeira unha conferencia sobre Poscrecemento; durante a actual preparación dunha Lei de Transición Enerxética e Mudanza Climática por parte do goberno español, un grupo de científicos e activistas advertiu ao ministerio de que "realizar unha Transición Enerxética a un sistema baseado só en renovables, esixe unha Transición Metabólica a un sistema económico poscrecemento de menor metabolismo" e reclamou a declaración dunha "situación de emerxencia". Primeiros pasos cara a unha imprescindible viraxe radical da nosa economía para adaptarse á realidade antes de chocar contra ela a toda velocidade. Precisamos redefinir socialmente unha prosperidade sen crecemento.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Crisis climática
Un 50% entre 2070 y 2090 Decrecer de forma planificada o a la fuerza: el PIB mundial se hundirá por la crisis climática
Economistas y científicos británicos dan por hecho que el crecimiento se desplomará en las próximas décadas por los “shocks climáticos”.
El Salto Radio
El Salto Radio Viaje hacia la destrucción
La ONU denuncia que las lluvias e inundaciones sin precedentes de Octubre pasado en España, se unen a una serie de catástrofes por inundaciones que han afectado a comunidades de todo el mundo.
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Derecho a la vivienda
Manifestación estatal Mapa | Más de 40 ciudades se movilizan este 5 de abril por el derecho a la vivienda
Decenas de miles de personas en más de 40 localidades de todo el Estado español saldrán a la calle el próximo 5 de abril para reclamar medidas para hacer frente a la crisis de vivienda.
Militarismo
Alejandro Pozo “El oportunismo de la industria militar española aprovechando lo que pasa en Gaza es grave”
Este investigador sobre paz, conflictos armados, desarme y acción humanitaria denuncia que el rearme ya está teniendo lugar y que el Ejecutivo escamotea información sobre las relaciones comerciales de la industria con Israel.
Israel
Guerra en Gaza Israel ordena evacuar Rafah ante la previsión de un ataque terrestre
En la mañana del 31 de marzo, las fuerzas militares de Israel han ordenado a la población evacuar gran parte de Rafah, en el sur de la Franja de Gaza.
Francia
Francia Marine Le Pen es condenada por malversación y no podrá concurrir a las elecciones de 2027
Un caso de corrupción con los asistentes del Parlamento europeo golpea a la ultraderecha francesa. Le Pen y su partido, Agrupación Nacional, son condenados por el Tribunal Penal de París.
Precariedad laboral
Precariedad laboral Europa presiona de nuevo a España para que modifique la indemnización por despido improcedente
El Consejo de Europa concluye que el sistema español viola la Carta Social Europea al considerar que la compensación española no repara el daño a los trabajadores ni disuade de hacerlo.
Myanmar
Terremoto Myanmar: un país bajo los escombros
Con el cronómetro en contra, los equipos de rescate de Myanmar continúan buscando bajo los escombros a los supervivientes del que ya se considera el peor terremoto sufrido en las últimas siete décadas en el país.

Últimas

Huelga
Huelga Nueva jornada de huelga en Renfe el 1 de abril
Los tres sindicatos que no firmaron el acuerdo recuerdan que hay convocatoria de paro en todo el territorio. Reclaman mejoras en el servicio público.
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Los trabajadores de Metro celebran el nuevo convenio pese al temor de perder empleos por las automatizaciones
“Es el mejor acuerdo que he visto en 43 años que llevo trabajando aquí”, explica el representante de Solidaridad Obrera en la mesa negociadora, Braulio del Pozo, que destaca que se recupera en parte el poder adquisitivo de la plantilla.
Opinión
Vivienda Abrazar la reacción para salvar la propiedad privada
La rearticulación de las posiciones políticas de las clases propietarias con los discursos de extrema derecha alumbran la hipótesis del rentismo nativista.
Sexualidad
Consultorio de sexualidad Los mil y un orgasmos femeninos
El clítoris, la vagina y el cérvix están inervados por distintos nervios que, al ser activados en distintas combinaciones, producen sensaciones diversas.
Que no te lo cuenten
Que No Te Lo Cuenten De amenazas ambientales y memoria histórica
VV.AA.
La ciudadanía gallega y extremeña alza la voz contra proyectos que amenazan sus territorios y medioambiente.
Más noticias
Opinión
Opinión Sonará tu nombre cuando nazca el mío
No fue hasta que empecé a habitar mi propio cuerpo que entendí que podía contar mi historia. Una carta de amor travesti en el Día de la Visibilidad Trans.

Recomendadas

Galicia
Galicia Bimba y Lola se aleja de las fibras textiles de Altri con la salida del presidente de Greenalia de su consejo
El presidente de Greenalia y antiguo consejero delegado de Inditex, José María Castellano, abandona su puesto en la empresa cerrando una puerta más a la salida de la celulosa supuestamente creada para fibras textiles.
Redes sociales
El asesino de los CEO El fenómeno fan Luigi Mangione, ¿por qué tanta gente apoya a un asesino?
El caso del chico de clase alta que disparó sobre un CEO de una aseguradora médica ha desatado una ola cultural y de apoyo como no se había visto antes.
Literatura
Silvia Nanclares “Moratalaz nace como barrio franquista, solo que no contaban con la presión vecinal”
Con ‘Nunca voló tan alto tu televisor’ la escritora madrileña regresa a su barrio y examina lo que quedaba debajo de la cáscara de progreso que supuso la construcción del edificio de Torrespaña, aun hoy uno de los más reconocibles de la ciudad.
Cómic
Cómic Un gran poder conlleva una gran responsabilidad: ¿los superhéroes de cómic son de derechas o de izquierdas?
¿Encarna Superman a la socialdemocracia liberal, es Batman un militante anarcocapitalista y el Capitán América la bandera del nacionalismo? La respuesta no es tan sencilla si se repasa la historia del género.