Guatemala
Lolita Chávez: o risco de defender a vida en Guatemala

O 19 de febreiro, convidada pola Marea Atlántica, visitou A Coruña a activista indíxena guatemalteca Lolita Chávez. Feminista comunitaria e defensora dos dereitos territoriais e ambientais do seu pobo, leva exiliada en Bilbao (Euskal Herria) máis de 6 meses, logo de padecer ameazas e agresións por parte dos poderes fácticos e unha permanente campaña de criminalización desde o propio Estado de Guatemala.

Durante a mesa redonda na cal participou, presentouse o informe “Transnacionais, oligarquía e criminalización da protesta social”, elaborado pola ONGD vasca Mugarik Gabe, que denuncia -abordando o caso paradigmático de Guatemala: a alianza que se dá entre as oligarquías locais, as institucións públicas e as grandes empresas para continuar co espolio dos bens naturais que seguen presentes nos territorios indíxenas. Empresas, que no caso deste país centroamericano, teñen a súa orixe precisamente no Estado español e nomeadamente, en Galicia.

Como destaca Lolita, “o noso gran problema é que moito do que está a pasar alá ten a súa orixe aquí, na vosa casa”.

No municipio de San Pedro Carchá está actualmente en construción o que se prevé sexa o maior complexo hidroeléctrico de Centroamérica, denominado Renace, froito dunha alianza entre unha das máis importantes familias da oligarquía guatemalteca e a transnacional española ACS, de Florentino Pérez. 

O capital galego en Guatemala

Pero, talvez, o caso paradigmático destas redes empresariais e as súas consecuencias sexa o de Ecoener-Hidralia Enerxía, transnacional con sede matriz na Coruña e que conta entre os seus socios fundadores con Luis Castro Valdivia, o coñecido “rei do quilovatio galego” e adxudicatario de numerosas concesións eólicas e hidroeléctricas por parte do Goberno de Fraga, que lle valeron imputacións por suborno e prevaricación. De novo en alianza coas elites locais, está empresa abordou a construción do megaproxecto coñecido como Hidro Santa Cruz, no municipio de Santa Cruz Barillas.

En ambos os dous casos, a resposta de empresas e oligarquías locais á oposición e mobilización popular das comunidades foi a mesma: a criminalización dos e das líderes indíxenas, a represión contra a poboación activa e o control social das maiorías. No caso de Barillas, a situación chegou ao grao máis alto de conflitividade, producíndose varias mortes e o Goberno declarou un Estado de Sitio de 18 días, durante os cales o exército ocupou as comunidades, producíndose numerosas denuncias de detencións arbitrarias, roubos, intimidacións e agresións sexuais.

Lolita teno claro: “todos os ataques que veño padecendo son froito destas alianzas criminais. A responsabilidade das agresións, aínda que as execute o meu veciño, son da oligarquía e das empresas que nos queren roubar os nosos territorios”.

E cando Lolita fala, é imposible esquivar as súas palabras.

As palabras de Lolita

Porque as palabras de Lolita veñen de lonxe, da memoria do seu pobo, o maya k’iche’, que leva máis de 500 anos resistindo unha ofensiva colonial permanente. Esta historia de agresións culminou co recente intento de xenocidio que sufriron os pobos orixinarios: só no departamento do Quiché, de onde é Lolita, producíronse un total de 200 masacres durante o conflito armado interno que arrasou o país ente 1960 e 1996 (unha guerra de exterminio contra os pobos indíxenas e os movementos sociais, na cal o exército e os paramilitares asasinaron a 200.000 persoas, “desapareceron” 45.000, e causáronse máis de 100.000 persoas desprazadas).

Porque as palabras de Lolita representan a voz das que non teñen voz: a das mulleres indíxenas e rurais, as máis excluídas. As nunca vítimas: “se me pides que fale, se agora queres escoitarme na asemblea, escóitame tamén na casa e na cama, dicímoslles aos compañeiros”. A dignidade feita discurso nun país feminicida: en 2017 producíronse 88 mortes violentas de mulleres... de media, cada mes. “E aínda así, non imos permitir que se invisibilicen as loitas das mulleres contra o neoliberalismo, o racismo e o patriarcado: resistimos ao exército durante a guerra, resistimos agora o Estado de Sitio e as agresións e seguiremos resistindo”.

Porque as palabras de Lolita son tamén as nosas, as das persoas que imaxinamos e traballamos por un mundo máis habitable e máis xusto. As da xente que se opón aos megaproxectos en Guatemala, pero tamén en Corcoesto ou en Touro. “O noso chamado é que as nosas voces se entretezan. Fronte ao nivel das agresións que sufrimos, que nos queda? Unirnos entre pobos: construír alianzas que transcendan o modelo neoliberal que non é único nin absoluto. Somos quen de construír xuntas un modelo que defenda a vida. Non buscamos caridade, queremos reciprocidade”.

Porque as palabras de Lolita son tamén as de Berta (Berta Cáceres, líder indíxena lenca de Honduras e defensora ambiental asasinada en 2016), as de Bety (Bety Cariño, dirixente indíxena mixteca e activista de dereitos humanos asasinada por paramilitares en 2010) e as de tantas outras mulleres que deixaron a vida por defender os seus territorios.

E depende tamén de nós que as palabras de Lolita non se apaguen.