Literatura
Contar o mañá

Cando as narradoras afrontan o reto de inventar como vai ser o mundo tras o colapso da civilización industrial.

Contar o mañá

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

22 feb 2019 06:03

Cada día que pasa as consecuencias dos límites do crecemento son máis evidentes. A nosa civilización industrial fúndase en principios falaces: o crecemento perpetuo; a infinitude dos recursos naturais e a supremacía do ser humano sobre o resto dos seres vivos, entre outros. Nos últimos anos, mesmo nos países máis beneficiados até o momento polo sistema económico, estes principios comezan a bater coa realidade e máis persoas fomos adquirindo a consciencia da necesidade de mudar a nosa civilización. Pero para ese cambio non abondan as gráficas nin as explicacións das científicas: unha refundación de tal calado esixe unhas bases culturais que nos permitan existir e convivir nun escenario onde case que ningunha persoa terá ao seu dispor os recursos enerxéticos abondos para unha vida semellante á urbana europea de principios do século XXI.

Xa en 1978 Marion King Hubbert fixo fincapé en que o principal atranco para a supervivencia dos seres humanos non é nin a falla de recursos materiais nin de coñecementos esenciais, "as nosas principais limitacións son culturais. Durante os dous últimos séculos non coñecemos outra cousa có crecemento exponencial"[...] e non somos quen de inventar unha cultura "que considere os problemas do non crecemento". Fai falla unha imaxinación libre para deseñar esas novas bases culturais e os medios para difundir os principios que permitan a supervivencia e aí é onde reivindican o seu protagonismo as artistas. Aínda que non todas contribúen do mesmo xeito ao cambio.

Para mudar a civilización non abondan as gráficas nin as explicacións das científicas porque o principal atranco son as limitacións culturais.

Na súa Guía del movimiento de transición, Juan del Río esquematiza —para o que aquí nos interesa— en tres os futuros posíbeis: as fantasías tecnolóxicas, o colapso civilizatorio e o descenso creativo.

A ausencia de liberdade na imaxinación fai que moitas creadoras armen narracións que aínda chuchan dos principios da civilización industrial e das que xorden futuros moi coherentes co noso imaxinario presente, pero nada realistas. Son as tecnoutopías nas que o dito colapso se evitou nun pasado incerto porque alguén descubriu unha fonte de enerxía limpa e infinda que permite o crecemento económico perpetuo (por absurdo que iso sexa matematicamente) e o desfrute dun alto nivel de consumo capitalista a todas as persoas, unha mestura ideal de capitalismo e socialismo. Mais este escenario, habitual nas narracións financiadas polas grandes industrias culturais, cada día resulta menos críbel mesmo para o gran público. Non é doado crer naquela civilización humana en constante expansión que nos contou o Isaac Asimov na súas sagas do Imperio e Fundación. Nin hai espazo para a fe cega nunha sociedade que santifica o Tesla e compaña, como sucede na película Tomorrowland.

Cando a meirande parte das artistas deciden afrontan a narración da vida dos seres humanos tras o colapso da civilización industrial adoitan asumir unha postura pesimista porque a maioría delas partillan a concepción da realidade imposta pola civilización industrial. Deste xeito, e coa imaxinación ancorada nuns principios falaces, inventan unha civilización que para xestionar a desaparición das fontes enerxéticas que permitiron a esquilma do planeta se transforma en madmaxiana (por denominala dun xeito que permita facilmente a súa identificación).

Contar o mañá 2

Aínda que as descricións que fan do colapso e os seus perigos novelas como The Mandibles, de Lionel Shriver, Soft Apocalypse, de Will McIntosh ou Natura, de Iolanda Zúñiga poden incitar á mobilización da cidadanía para traballar na construción dun outro futuro, as distopías levan dentro delas a súa propia trampa. Unha das mellores análises faina, curiosamente, o gobernador David Nix, un personaxe dunha tecnoutopía, a citada Tomorrowland, que aínda que quixo mobilizar o mundo describindo o colapso, finalmente deuse por vencido: "Se puideses ver o futuro e che metese medo o que ves, que farías con dita información? A quen llelo dirías? Aos políticos? Aos líderes da industria? E como farías para os convencer? [...] Os únicos feitos que eles non poñen en dúbida son aqueles que manteñen a máquina funcionando e os dólares entrando nas súas caixas [...] Pero se houber un xeito de saltar o intermediario e facer chegar esa nova, tan dramática, directamente na cabeza de todos... A probabilidade dunha aniquilación planetaria non deixaba de aumentar e o único xeito de impedila era amosala, asustar á xente. Porque que ser humano razoábel non se sentiría animado pola posíbel destrución de todo o que coñeceu e amou? Para salvar a civilización quíxenlles amosar o seu colapso. Pero, como cres que recibiron esa visión? Papárona como unha galleta de chocolate. Non temeron a súa desaparición, asimilárona: pódese desfrutar en videoxogos; en series de televisión; en libros; en películas; o mundo enteiro abrazou con forza a súa apocalipse e correu cara a ela sen preocupación. [...] En todo momento existe a posibilidade dun futuro mellor pero vos non credes nesa posibilidade e por iso non facedes o necesario para o facer realidade así que vos compracestes con ese horríbel futuro e resignádesvos a el. Si, vimos o iceberg e avisamos o Titanic, pero seguides navegando directos cara a el a toda máquina. Por que? Porque queredes afundir".

Fai falla unha imaxinación libre para deseñar esas novas bases culturais e os medios para difundir os principios que permitan a supervivencia

A terceira opción, a do descenso creativo, deféndena, entre outras moitas, as autoras da colección de ensaios Humanidades ambientales. Pensamiento, arte y relatos para el siglo de la gran prueba que manteñen que é necesario armar novos relatos para combater a cultura nihilista na que vivimos. Chegados a este momento, di o José Abelda: "a única alternativa que fica, dende o máis elemental instinto de supervivencia, é a de nos esforzarmos por potenciar unha cosmovisión que procure a sustentabilidade das sociedades en relación cos ecosistemas dos que dependen". Unha nova cosmovisión que de xeito necesario ten que asentar os seus alicerces nos coñecementos, relatos, costumes e prácticas que as etnógrafas e antropólogas teñen descrito como propios de cada un dos espazos que ocupamos no planeta. Xa non hai lugar para unha cultura que non sexa consciente e respectuosa co medio e co resto dos seres vivos polo que cómpre inventar o futuro tirando de exemplos de dúas ou tres xeracións atrás como tan ben fixo, por exemplo, a Ursula K. Leguin nas súas obras The Word for World is Forest, The Dispossessed ou Always Coming Home.

Das descubertas de todos estes relatos imos ir tirando algo de proveito nesta bitácora.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Literatura
Silvia Nanclares “Moratalaz nace como barrio franquista, solo que no contaban con la presión vecinal”
Con ‘Nunca voló tan alto tu televisor’ la escritora madrileña regresa a su barrio y examina lo que quedaba debajo de la cáscara de progreso que supuso la construcción del edificio de Torrespaña, aun hoy uno de los más reconocibles de la ciudad.
Opinión
Opinión La vigencia del Tierra y Libertad
El encaje de Andalucía en la nueva globalidad se ve actualizado en cuanto oferente de mano de obra barata y espacios para el turismo o la producción energética, el viejo lema de Blas Infante, Tierra y Libertad, parece estar más vigente que nunca.
Literatura
Millanes rivas “El 25-M nos facilita generar una comunidad y creo que ‘Paisaje nacional’ contribuye a ello”
Un encuentro con el escritor Millanes Rivas a propósito de su novela ‘Paisaje nacional’, con Extremadura, su historia herida y el 25 de marzo de fondo conversado.
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Derecho a la vivienda
Manifestación estatal Mapa | Más de 40 ciudades se movilizan este 5 de abril por el derecho a la vivienda
Decenas de miles de personas en más de 40 localidades de todo el Estado español saldrán a la calle el próximo 5 de abril para reclamar medidas para hacer frente a la crisis de vivienda.
Militarismo
Alejandro Pozo “El oportunismo de la industria militar española aprovechando lo que pasa en Gaza es grave”
Este investigador sobre paz, conflictos armados, desarme y acción humanitaria denuncia que el rearme ya está teniendo lugar y que el Ejecutivo escamotea información sobre las relaciones comerciales de la industria con Israel.
Israel
Guerra en Gaza Israel ordena evacuar Rafah ante la previsión de un ataque terrestre
En la mañana del 31 de marzo, las fuerzas militares de Israel han ordenado a la población evacuar gran parte de Rafah, en el sur de la Franja de Gaza.
Francia
Francia Marine Le Pen es condenada por malversación y no podrá concurrir a las elecciones de 2027
Un caso de corrupción con los asistentes del Parlamento europeo golpea a la ultraderecha francesa. Le Pen y su partido, Agrupación Nacional, son condenados por el Tribunal Penal de París.
Precariedad laboral
Precariedad laboral Europa presiona de nuevo a España para que modifique la indemnización por despido improcedente
El Consejo de Europa concluye que el sistema español viola la Carta Social Europea al considerar que la compensación española no repara el daño a los trabajadores ni disuade de hacerlo.
Myanmar
Terremoto Myanmar: un país bajo los escombros
Con el cronómetro en contra, los equipos de rescate de Myanmar continúan buscando bajo los escombros a los supervivientes del que ya se considera el peor terremoto sufrido en las últimas siete décadas en el país.

Últimas

Huelga
Huelga Nueva jornada de huelga en Renfe el 1 de abril
Los tres sindicatos que no firmaron el acuerdo recuerdan que hay convocatoria de paro en todo el territorio. Reclaman mejoras en el servicio público.
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Los trabajadores de Metro celebran el nuevo convenio pese al temor de perder empleos por las automatizaciones
“Es el mejor acuerdo que he visto en 43 años que llevo trabajando aquí”, explica el representante de Solidaridad Obrera en la mesa negociadora, Braulio del Pozo, que destaca que se recupera en parte el poder adquisitivo de la plantilla.
Memoria histórica
Opinión La maldición de los agotes
Los agotes son una minoría que habita el Pirineo occidental. Están concentrados principalmente en el valle del Baztán, en Navarra, y si bien su origen no está claro, hay varias teorías al respecto. Se cree que la palabra agote proviene del francés cagot y significa “perro godo”. El término es por tanto un insulto.
Opinión
Vivienda Abrazar la reacción para salvar la propiedad privada
La rearticulación de las posiciones políticas de las clases propietarias con los discursos de extrema derecha alumbran la hipótesis del rentismo nativista.
Sexualidad
Consultorio de sexualidad Los mil y un orgasmos femeninos
El clítoris, la vagina y el cérvix están inervados por distintos nervios que, al ser activados en distintas combinaciones, producen sensaciones diversas.
Más noticias
Que no te lo cuenten
Que No Te Lo Cuenten De amenazas ambientales y memoria histórica
VV.AA.
La ciudadanía gallega y extremeña alza la voz contra proyectos que amenazan sus territorios y medioambiente.

Recomendadas

Galicia
Galicia Bimba y Lola se aleja de las fibras textiles de Altri con la salida del presidente de Greenalia de su consejo
El presidente de Greenalia y antiguo consejero delegado de Inditex, José María Castellano, abandona su puesto en la empresa cerrando una puerta más a la salida de la celulosa supuestamente creada para fibras textiles.
Redes sociales
El asesino de los CEO El fenómeno fan Luigi Mangione, ¿por qué tanta gente apoya a un asesino?
El caso del chico de clase alta que disparó sobre un CEO de una aseguradora médica ha desatado una ola cultural y de apoyo como no se había visto antes.
Literatura
Silvia Nanclares “Moratalaz nace como barrio franquista, solo que no contaban con la presión vecinal”
Con ‘Nunca voló tan alto tu televisor’ la escritora madrileña regresa a su barrio y examina lo que quedaba debajo de la cáscara de progreso que supuso la construcción del edificio de Torrespaña, aun hoy uno de los más reconocibles de la ciudad.
Cómic
Cómic Un gran poder conlleva una gran responsabilidad: ¿los superhéroes de cómic son de derechas o de izquierdas?
¿Encarna Superman a la socialdemocracia liberal, es Batman un militante anarcocapitalista y el Capitán América la bandera del nacionalismo? La respuesta no es tan sencilla si se repasa la historia del género.