Poesía
Con vento nas velas

A teor do relato da poeta e libreira Alicia Fernández (Escairón, 1987) adivíñase un impulso relativamente poético no nacemento da primeira libraría especializada en poesía da historia da Galiza: “Foi todo moi abrupto”, rememora. “Especulara algunha vez coa posibilidade de montar algo semellante na rúa de San Pedro, é certo, como quen soña esperta, mais logo vin un local en wallapop, funo visitar con Eduard e... vaia! Aínda que non son eu persoa de tomar as decisións dun momento para outro, desta vez fíxeno”.

A libraría en cuestión ten un ano e tres meses de vida; e funciona, 'ou iso nos din os xestores', aclara Alicia cun sorriso. O seu nome, Chan da Pólvora, vénlle do cámping da illa de Ons onde nunha noite de verán Alicia e a súa parella, o poeta Eduard Velasco (Barcelona, 1982) -xunto co tamén poeta Antón Lopo (Monforte,1961) e o deseñador Manolo Martínez-, compartían soños de futuro baixo a noite estrelada.

Chan da Pólvora, ademais de libraría, é tamén editora de poesía; en realidade, “unha confederación onde a libraría e a editora somos unidades de produción autónomas”, explica Antón Lopo, responsable da editorial, cuxo nacemento foi ben máis prosaico có da tenda. “Levaba tempo á procura dun medio de supervivencia despois do desastre periodístico. Estiven a facer un espectáculo poético durante case tres anos, pero esgotada esa vía tiven que procurar outro medio de vida”. Daquela botou a vista atrás e recordou os seus tempos de redactor de cultura do desaparecido Galicia Hoxe. Alí editara poesía durante vinte e tres anos grazas á Revista das Letras. “Volver editar poesía case era unha obriga pois ofrecía a posibilidade de vivir disto ou cando menos de contribuír ao meu sustento económico”.

En ano e medio de vida, Chan da Pólvora suma no seu catálogo máis de dez títulos. Algúns deles pódense considerar éxitos de vendas ao rondaren os mil exemplares vendidos. É o caso do poemario 'Suicidas', de Francisco Cortegoso, que veu a luz o mesmo día do falecemento prematuro do seu autor aos 31 anos; ou 'Camuflaxe', de Lupe Gómez (Curtis, 1972) , emblemática autora de quen se agardaba novo libro dende había unha década.

Apiario

Os tempos de produción de Apiario son diferentes aos de Chan da Pólvora. Malia teren nacido antes, en 2014, o seu catálogo apenas chega aos oito títulos. “Nós traballamos en cada libro nove meses ata que entra en imprenta. Pode unha editora permitirse un parto semellante se non se trata de dúas frikis?”, pregúntase Antía cun sorriso. “Nós, en todo caso, estamos dispostas a facelo e o que agardamos é que sexa sostible, porque cremos moito nisto. A edición de poesía nos últimos anos estaba a empeorar dunha maneira brutal. Era importante a revalorización do libro de poesía tamén en canto obxecto, a posta en valor do deseñador, do tipo de papel, dos materiais... Creo que é isto algo que o público agradeceu”, conclúe con satisfacción.

O catálogo de Apiario, malia a súa exigüidade, conta xa con dous títulos recoñecidos con galardóns de gran prestixio no Estado. Celebración, de Gonzalo Hermo (Rianxo, 1987) foi Premio Nacional da Crítica Española e Premio de Poesía Joven 'Miguel Hernández' en 2015. Ao ano seguinte, outro libro da editora, O Deserto de María do Cebreiro (Santiago, 1976), conseguía da mesma maneira o Nacional da Crítica de España.

De antoloxías e xeracións

Esa percepción dificilmente pode existir sen a existencia dunha fornada de autoras e autores novos que susciten o interese do público. Lopo, de feito, foi dos primeiros en bosquexar os trazos dunha interesante xeración de neos nun artigo en Faro de Vigo en 2015. Eses neos forman parte de 13, a Antoloxía que acaba de publicar Chan da Pólvora baixo a dirección da profesora Chus Nogueira, en coedición coa editora madrileña Papeles Mínimos. A fórmula bilingüe “permite que os autores que están empezando a se consolidar sexan coñecidos dunha forma simultánea en dous idiomas”. Están incluídos en 13 autores e autoras nados despois de 1980 e cuxa primeira obra publicada non se remonte máis alá de dez anos atrás.

Para Berta Dávila (Santiago, 1987), que gañou o Premio Nacional da Crítica Española en 2013 con Raíz da Fenda e que é unha das autoras incluídas na antoloxía de Chan da Pólvora, “non é en verdade importante saber se existe ou non unha xeración de novísimos como tal, cuns trazos comúns que a definan. Iso só se saberá co tempo”. Considera, en todo caso, que as xeracións ”funcionan a xeito de fronteiras nos mapas, serven para localizar e facer visible unha serie de persoas como grupo”. Non obstante, e malia a variedade temática e estilística entre os novos autores, afirma que “estamos a compartir un vínculo na precariedade, na provisionalidade de todo, a obriga de entender o mundo como unha entidade cambiante na que nada é seguro... Iso fainos confluír dalgunha maneira como colectivo humano”.

Á marxe do debate xeracional, para Antía Otero é salientable outro feito: a relación transversal que existe entre os poetas galegos de distintas idades.· Que se superen as barreiras xeracionais dunha maneira tan natural é un fenómeno que, polo que puiden comprobar, non acontece noutras literaturas do mesmo xeito que na galega. Paréceme algo moi bonito e moi san”, celebra. Pódense entender as súas verbas logo de ver a reacción emocionada nas redes sociais da meirande parte dos poetas novos do país após o pasamento aos 85 anos da poeta Xohana Torres. Eu tamén navegar, o título do seu discurso de entrada na RAG, converteuse nun dos hashtags máis compartidos pola comunidade poética galega.

Na admiración a Xohana Torres recollíase o recoñecemento a unha muller comprometida coa literatura e coa lingua galega da que todos forman parte, abofé, mais tamén e sobre todo, a admiración a unha conmovedora voz poética, única e irrepetible na súa singularidade.