Galego
A lingua das crianzas (I): Paus nas rodas ao galego na infancia

A carón do bar Ciaboga de Pontedeume xogan Carlota e Antón. Teñen pouco máis de un ano e a súa única preocupación é manter o equilibrio mentres baixan a costa da rúa Real. Na distancia, Antón ve un móbil e berra: “aca!”. Está a pedir un vídeo, onde ao ritmo dunha música engaiolante preséntasenos a Lola, unha vaca que “tiene cabeza y tiene cola.” Ou “it has a head and it has a tail”.

O certo é que na Galiza de 2019, a maioría das nenas e nenos aprenden o que é unha vaca en castelán e por Youtube. Só o 18% son educados en galego, unha realidade asumida con resignación pola sociedade, e o 100% ven vulnerados os seus dereitos lingüísticos independentemente da súa lingua inicial.

Segundo o IGE de 2018, publicado en setembro de 2019, o 23,9% dos menores entre 5 e 14 anos non falan case nada ou nin sequera saben falar galego. En 2008, este dato era do 16% (unha subida de case oito puntos en dez anos).

O CASTELÁN, QUEIRAN OU NON

A vulneración deses dereitos comeza coa socialización. Foi o caso de Xía, unha nena de dous anos educada en galego na casa. Os seus pais buscaron varias garderías onde fose educada na súa lingua pero malia pedilo en todas de xeito explícito, non foi posíbel. “O profesorado non emprega o galego, volvía cantando Cantajuegos. Foi a primeira en aprender a falar e cando o resto de nenos comezaron a falar comezou a dicir palabras e expresións en castelán. Por exemplo, cando se enfada, agora di ‘¡no quiero!’” explica Sonia Díaz, nai de Xía. Ruth Caramés, do proxecto Alí —do que falaremos máis adiante— percibiu o mesmo problema: “Temos dúas nenas e coa primeira tivemos moito medo. Viviamos en Brión pero mudámonos ao rural porque era dificilísimo que a nosa filla mantivese o galego”.

Informe da Mesa: “Algunhas crianzas galegofalantes con compañeiras castelanfalantes mudan ao castelán para socializar con elas. O máis preocupante é que crianzas galegofalantes muden a súa lingua permanentemente cando se atopan nun entorno moi castelanizado”.

Non son situacións illadas. Nun informe de 2017, a Mesa pola Normalización Lingüística describía este problema na educación infantil: “Algunhas crianzas galegofalantes con compañeiras castelanfalantes mudan ao castelán para socializar con elas. O máis preocupante é que crianzas galegofalantes muden a súa lingua permanentemente cando se atopan nun entorno moi castelanizado”. Para Séchu Sende, sociolingüista e activista, esta situación vai contra os seus dereitos lingüísticos: “É un tránsito que pode crear angustia e ansiedade porque hai unha socialización nova nun entorno hostil cara a súa lingua. Para non verse diferentes, os colectivos minorizados —en referencia ás crianzas galegofalantes— adáptanse ao medio e adoptan o castelán”. Para Sende, casos coma o de Xía responden a un proceso de substitución lingüística de carácter político. Outra das actitudes lingüísticas atopadas con frecuencia é a dos nenos e nenas que manteñen o galego na casa, pero que cambian ao castelán ao socializar con outros cativos. “É coma se o castelán fose a lingua dos nenos”, razoa Sonia. 

Non hai cifras xerais sobre esta muda, mais todas as persoas consultadas coinciden na súa gravidade e alcance. O pasado ano, o Seminario de Sociolingüística da RAG realizaba un informe no CEIP Agra do Muíño en colaboración co Concello de Ames e o propio centro. No informe, o 36% das familias con fillos e fillas galegofalantes indicaron que os seus fillos e fillas mudaron ao castelán cando comezaron a escolarización. Delas, un 63% comezaron a muda na educación infantil e un 18% na gardería. A muda do castelán cara o galego é insignificante. 

Séchu Sende: “É un tránsito que pode crear angustia e ansiedade porque hai unha socialización nova nun entorno hostil cara a súa lingua. Para non verse diferentes, os colectivos minorizados adáptanse ao medio e adoptan o castelán”

desobediencia

Pepe ten 13 anos e medrou en Compostela. No patio do seu instituto escóitanse as dúas linguas, segundo sexan “os que viven na urbanización” ou “os que viven na aldea”. El considérase bilingüe: “Se me falan galego, falo galego; se me falan castelán, falo castelán”. Sobre a lingua dos seus profesores, explica que “en Xeografía e en Lingua Galega falamos galego, pero pouco máis; esas materias teñen o nome e os libros en galego e na teoría Bioloxía tamén, pero a profe fala castelán”. De cada 10 materias, só dá 3 en galego.

Sabela Núñez Singala é profesora de matemáticas e malia o decreto, imparte as clases en galego. Este marzo foi advertida pola súa desobediencia. No seu Facebook, denuncia: “Esta semana a Administración contactou comigo para falarmos da miña e lembrarme que, en Galicia, as matemáticas non poden impartirse en galego, que só poden ser en castelán ou... en inglés!”. O 100% do seu alumnado fala galego.

Sabela, profesora: “Esta semana a Administración contactou comigo para falarmos da miña e lembrarme que, en Galicia, as matemáticas non poden impartirse en galego, que só poden ser en castelán ou... en inglés!”

O de Pepe e o de Sabela só son dúas das consecuencias do Decreto 79/2010 de Feijóo. Malia que o TSXG obrigou modificar o texto, o Supremo e o Constitucional mantivérono vixente. Con todo, o paulatino proceso de substitución lingüística a prol do castelán vén de lonxe. Pepe tivo que facer unha redacción na que explicaba como lle acontecera á súa nai. Tamén a Sonia: “Pasoume o mesmo que a Xía. A miña contorna era totalmente galegofalante pero no cole todos falaban en castelán. Dábannos a materia de galego en castelán! Era como estudar ruso”. Séchu Sende insiste en situar a desgaleguización dentro dun proceso histórico. “Todo o que se deriva da Constitución Española, onde o galego está en desigualdade, ten consecuencias a todos os niveis. O Goberno de ‘Feixóo’ lexislou contra o galego no sistema escolar, na administración, etc. Isto ten unhas consecuencias na psicoloxía social en cuestión de transmisión de valores e normas sociais”.

O GALEGO, RESIDUAL EN TV E YOUTUBE

Outra variábel que acentúa a substitución lingüística é a escasa presenza da lingua no audiovisual infantil. En 1995 o Xabarín Club tiña 40.000 socios, o 10% da poboación infantil galega. Ao preguntarlle a Pepe, contesta estrañado: “Vexo a TVG, pero non o Xabarín”. Ruth Caramés explica que “a TVG non está na onda; a programación infantil está moi desfasada e os que teñen man aí non lles interesa mellorala”. A chegada das canles temáticas infantís e a relegación do Xabarín á TVG2 —cun 0,6% de audiencia— rematou por separar ao galego da infancia. Os datos recollidos pola Mesa falan por si sós: un 4,6% da programación infantil (2,7% na fin de semana) e un 0,6% de xoguetes en galego. A Mesa denuncia neste último informe “a ausencia de lexislación que garanta os dereitos lingüísticos das consumidoras” e sinala: “Temos tan interiorizado que os xogos e xoguetes, como tantos outros aspectos da vida, son en castelán, que forman parte da nosa normalidade”.

Na rede o problema é semellante. “Os profesores da gardería din que en Youtube é moi fácil atopar cancións en castelán pero que en galego é moi difícil, así que levei un USB con xigas e xigas de cancións infantís en galego”, afirma Sonia. Na adolescencia Pepe ten o mesmo problema: “Consumo sobre todo vídeos en Youtube, case todos en castelán e algún en inglés, pero busquei en galego e nada; hai moi poucos”.

Séchu Sende apunta unha opción que nos permite o galego que non teñen outros pobos como Catalunya ou Euskadi: “Igual que un neno madrileño que escoita música latina, os nosos fillos e fillas poden escoitar un filme en portugués do Brasil e escoitar galego con outro ‘sotaque’. O feito de termos calquera recurso educativo e de ocio en galego internacional fai que ese neno medre sen os prexuízos que teñen outras linguas minorizadas, como non ter acceso ao saber ou á ciencia”.

A lingua das crianzas (II): Algunhas respostas sociais á substitución lingüística en Galiza

Pablo Santiago

Galego

A lingua das crianzas (II): Algunhas respostas sociais á substitución lingüística en Galiza

Pablo Santiago

Parte da cidadanía galega resiste ante a imposición estrutural do castelán en Galiza