Cuidados
12 ideas para facilitar os coidados nas vivendas antes do próximo confinamento

Após un primeiro artigo sobre a violencia que sufrimos as mulleres (e en concreto as mulleres con crianzas) nestes tempos que cargaron sobre nós múltiplas esixencias e traballos cunha conciliación aínda máis inexistente; un segundo artigo no que fixemos un percorrido pola urbanización e arquitectura desde a perspectiva de xénero, denunciando o androcentrismo e a expulsión das e dos habitantes das vilas e cidades; un terceiro artigo no que recollemos varias das achegas feitas por mulleres desde o s. XIX sobre formas de convivio máis humanas, sostíbeis e facilitadoras para as mulleres; este artigo (e o seguinte) consisten en propostas prácticas, viábeis e sen custe excesivo.

As mulleres levamos ideando cidades máis habitábeis desde o s. XIX

VV.AA.

1

Feminismos

As mulleres levamos ideando cidades máis habitábeis desde o s. XIX

VV.AA.

1

Cando deixaron as crianzas de iren soas á escola? Cando comezamos a considerar imprescindíbel usar o coche tamén para iso? Cando deixou a cativada de xogar na rúa?

Esas achegas afectan tanto ao interior coma ao exterior e inclúen propostas para vivendas existentes e propostas para vivendas de nova construción. Porén, somos conscientes de que moitas persoas no noso país non teñen casa onde vivir ou de que a que teñen non está en condicións axeitadas, malia que existan (sobre todo despois da desmesurada construción que trouxo a burbulla inmobiliaria) un bo número de vivendas baleiras. Consideramos que esta cuestión é a primeira que é preciso resolver.

1. A diversidade coma medida das cousas.

No seu afán de universalidade, a arquitectura propuxo modelos humanos estándar de referencia marcadamente androcéntricos como o admirado Modulor de Le Corbusier, baseado na curiosa idea de que os seres humanos estamos feitos co mesmo molde, temos as mesmas necesidades e medimos 1,82 metros! Este sistema de modelo único dificulta a vida de quen non responde a estas características (por exemplo, na altura dos mobles da cociña ou das agarradeiras do autobús) e invisibiliza outras formas de vida e necesidades: tal como deixou dito Simone de Beauvoir, os homes confunden o seu punto de vista coa verdade absoluta. Precisamos un deseño flexíbel para construír vivendas adaptábeis á diversidade da realidade: nas vivendas adoitan convivir diferentes xeracións, sexos, capacidades, diversidades funcionais, etc. e as necesidades van variando ao longo do ciclo vital e tamén en función da saúde, o traballo e outros aspectos.

2. Espazos diáfanos.

Propomos suprimir tabiques para xerar espazos máis amplos, organizando os espazos privados mediante estantes ou biombos. Con isto é posíbel un espazo flexíbel en función dos cambios de necesidades ao longo da vida. Por exemplo, un único dormitorio enorme que a medida que as crianzas medran vaise dividindo para que cada unha teña un propio, ou unha terraza que pode ser en parte pechada no inverno e aberta ao sol no verán.

A división interior tradicional das vivendas xerarquiza os espazos nunha visión androcéntrica. Privilexia os espazos masculinos

A división interior tradicional das vivendas xerarquiza os espazos nunha visión androcéntrica. Privilexia os espazos masculinos (despacho, salón) e separa e oculta a muller e as tarefas de coidado como cociñar e limpar do resto da familia: é o confinamento na cociña dentro do confinamento na casa. Hai diferentes propostas para fomentar a equidade no fogar, promovendo unha responsabilidade colectiva dos coidados e rachando co illamento das mulleres. As chamadas ‘cociñas americanas’ combaten isto, por exemplo (volveremos a este tema fundamental máis adiante).

3. Domótica.

Consideramos necesaria a democratización destes avances tecnolóxicos sobre todo pensando na atención á dependencia: teleasistencia, detección de caídas, sensores biomédicos, etc. Así mesmo, sería interesante que en todas as casas houbera diferentes intensidades de luces en función do que se precisa: para enfiar unha agulla ou facer unha cura fai falta unha luz intensa; para conversar ou descansar, unha luz cálida; para desacelerar o ritmo dun bebé, luz tenue. Tamén se debería facilitar a adquisición de electrodomésticos intelixentes (fornos pirolíticos que se limpan máis facilmente e duran máis tempo, por poñer un exemplo), o que, entre outras, permitiría rematar coa externalización dos traballos de limpeza e as relacións desiguais que crea.

4.Illamento térmico pero non acústico.

No canto de ocultar, é preciso naturalizar os ruídos, os propios e os dos demais: que se escoite a alguén cantar mentres cociña, ou na ducha, ou as crianzas rir cando xogan... Deste xeito tamén se permitiría xogar as crianzas en liberdade sen telas hipercontroladas. E en casos de violencia, facilita que as veciñas nos oian e poidan denunciar.

5. Seguridade fronte a accidentes domésticos.

As vivendas, e concretamente as cociñas, son os lugares onde se producen a meirande parte dos accidentes infantís. Consideramos que as vivendas teñen que ser espazos seguros para todas as persoas que habitan nelas, independentemente da súa idade, condición física, sexo etc. Algúns exemplos que favorecen a seguridade: o deseño sen arestas, esquinas e elementos en punta; o arredondado (tan castrexo) fronte ao ángulo recto; a protección de serie nas cociñas (divisorias e avisos luminosos evidentes de temperatura); o control da temperatura das billas; balcóns con proteccións adecuadas; chans de materiais que non esvaren (madeira, pedra, mosaico) nos baños e duchas; prohibición dos produtos tóxicos para limpeza (tamén por sostibilidade ambiental); sistemas de calefacción ocultos (para evitar que as crianzas toquen radiadores e estufas), formación en primeiros auxilios como parte importante do currículo escolar; etc.Toda medida preventiva no mobiliario e no interiorismo para crianzas ou dependentes permite relaxar o traballo de coidados ao ter unha preocupación menos a supervisar.

6. Dormitorios amplos.

Onde caiban camas grandes e/ou varias camas xuntas que permitan o coleito, faciliten o bo descanso das nais aleitadoras e o durmir do núcleo familiar, sexa cal for o modelo de familia. Isto potencia a crianza con apego, cobre necesidades afectivas, colabora na superación de medos e enfermidades, permite momentos de ocio colectivo... Amplitude tamén para incluír camas con somieres articulados útiles para embarazadas, acabadas de parir, maiores con dificultades de mobilidade... que faciliten o traballo ás coidadoras destas persoas.

7. Cociñas amplas.

As cociñas constituirían unha categoría por si soas: desde Catherine Beecher até Melusina Fay Peirce, pasando pola cociña Frankfurt, moito se ten pensado sobre se para as mulleres é mellor termos cociña ou non tela. Beecher e as economistas domésticas preferían cociñas pequenas, con todo a man, para non facer kilómetros percorréndoas en busca de ferramentas. Peirce directamente deseñaba apartamentos sen cociña.

As cociñas deben incluír o comedor para facilitar o traballo

Cun clima de corresponsabilidade na vivenda, sería desexábel unha cociña ampla con boa luz e ventilación, onde poidan traballar varias persoas na preparación dos alimentos, limpeza, conserva, almacenaxe... Nos últimos anos téndese a facer compras semanais (coa crise sanitaria que vivimos esta opción é máis que recomendábel) polo que as cociñas deberían incorporar zonas de almacenaxe e despensas, así como espazo para organizar o lixo e compostaxe, que pode ser xestionado despois nas zonas comúns con arcóns para envases reutilizábeis: botes de cristal, garrafas de plástico, teas... para unha segunda vida de uso comunitario ou para facer brinquedos con material de refugallo.

As cociñas deben incluír o comedor para facilitar o traballo, quedar visíbeis e no centro (como no mundo tradicional) para que sexan utilizadas por todas as persoas, eliminando o comedor como estancia á parte.

8. Baños amplos.

Os baños non necesariamente se teñen que usar de xeito individual. Poden separarse os elementos: o váter (pechado) do lavabo (aberto) para que se poidan usar simultaneamente. Respecto á sostibilidade: usar pratos de ducha en lugar de bañeiras. Respecto aos coidados: colocar asideiros en inodoros, duchas e paredes para persoas con menos autonomía (pequenas e maiores).

9. Espazos exteriores propios.

Unha das grandes aprendizaxes desta pandemia foi a necesidade de considerar o espazo exterior tan importante nas vivendas coma a cociña ou o baño. Un espazo polivalente (desde un balcón até un xardín) que sirva para o cultivo de alimentos, facer compostaxe, tomar aire e sol, xogar, refrescarse, etc. Na enquisa Maternar nos tempos do coronavirus que o noso colectivo lanzou no mes de marzo, ao comezo da pandemia, o 60% das mulleres que responderon sinalaron a falta de espazo exterior como o factor que estaba a facer más difícil o confinamento. O acceso ou non a espazos exteriores desde a propia vivenda supón un salto na calidade de vida e evidencia os privilexios de clase. A construción desarrollista española practicamente acabou coa tradicional casa con leira. A deserción do arado implicou, en moitos casos, a perda literal do contacto coa terra e mesmo a sensación falsa de que non a necesitamos.

Para as vivendas de nova construción debería ser un requisito para a habitabilidade. No caso das vivendas xa existentes, pódese considerar a instalación de xanelas-balcón ou a construción de estruturas de balcóns como se están a facer ascensores exteriores con axudas públicas: a través de plataformas adosadas ás que se teña acceso desde cada vivenda e permitan tender a roupa ao sol, minicultivos, xogar, airearse…

10. Espazos exteriores comúns que faciliten o encontro e o coidado.

Propomos xardíns, terrazas, patios, hortas… adaptados ás características climáticas para facer uso todo o ano. No caso dos edificios as zonas comúns deberían ser moito máis espazosas, que conviden ao intercambio, o encontro, etc. e sexan visíbeis desde as vivendas, para permitir a supervisión de crianzas xogando desde a casa, persoas maiores paseando, etc. Poderían incluír zona con árbores, materiais naturais (area, auga, terra), xogos colectivos ou libros para intercambiar entre a veciñanza, e até unha piscina comunitaria. Estes aspectos son especialmente importantes en momentos da vida, coma a adolescencia ou a vellez, onde é máis difícil a socialización, e tamén permiten vivir procesos difíciles da vida (separación, loito, etc.) cunha menor sensación de soidade.

Por outra banda, para facilitar as compras conxuntas, gardar bicicletas e carros da compra e de bebés, entre outros usos, deberían establecerse zonas de almacenaxe nos accesos, portais e zonas baixas, a xeito de rochos comunitarios.

11. Ramplas.

As ramplas non poden ser substituídas por salva escaleiras (que ademais son bastante máis caras). Os carros da compra, as cadeiras de bebé, as bicicletas da cativada, as persoas con pouca mobilidade, e mesmo as persoas en cadeiras de rodas poden subir por ramplas sen ter que pedir axuda. Queremos promover a autonomía, no canto da dependencia.

12. Levantamento da prohibición de tendido de roupa nas fachadas.

Tendo en conta tamén aspectos ambientais e non caendo na solución doada dunha secadora por fogar, é preciso repensar as solucións para o lavado e secado de roupa. Por un lado, é imprescindíbel incorporar un espazo para lavadoiro, nunca fóra da vivenda (onde chove e vai frío) e mellor no baño ca na cociña, pois segue a lóxica do ciclo da roupa. Isto ademais favorece que cada quen se encargue da súa roupa de forma colaborativa.

Outra opción pode ser unha lavandería de uso común nos edificios.Sempre con saída ao exterior para poñela a secar. Esta medida de rescate do procedemento popular de secado da roupa lavada contribuiría tamén a visibilizar e normalizar o traballo de coidados. A prohibición en Santiago está vixente desde o PXOM do ano 1993, que decidiu que colgar a roupa de maneira visíbel era antiestético. Alén do obxectivo ocultador, que cita o propio PXOM, estásenos privando ás compostelás do aproveitamento do sol como axente desinfectante da nosa roupa. O clareo que puñan en práctica as nosas avoas e nais nas contornas daqueles lavadoiros que queremos recuperar tamén (sen renunciar á tecnoloxía) como lugares de socialización e de co-crianza en tribo.