Economía circular
O mito da Economía Circular

“A transición da UE a unha economía circular reducirá a presión sobre os recursos naturais e creará crecemento sustentable e empregos”. Quen afirma isto non é ningún alumno que suspendera matemáticas de 2º de primaria ou que faltara á clase cando explicaron que polo menos desde tempos de Euclides, os círculos teñen raios constantes, é dicir, que non poden medrar. Afírmao nada menos que a Comisión Europea, na presentación no seu web oficial do Plan de Acción para a Economía Circular, como parte do European Green Deal. E non só pretende conseguir esta xeometría imposible que conxugue circularidade metabólica da economía (que todo o que sae volva entrar, e que todo o que entre proveña do ciclo anterior) con crecemento, senón que o pretende lograr en menos de trinta anos! “É un prerrequisito para conseguir o obxectivo de neutralidade climática da UE en 2050”, pódese ler na mesma páxina. Pois se temos como requisito previo algo que é matematicamente imposible, xa podemos imaxinar as posibilidades que temos que chegar á ditosa “neutralidade climática”: un cero ben neto.

Saber Sustentar

Camiño a Thanatia

Manuel Casal Lodeiro

Economía

Camiño a Thanatia

Manuel Casal Lodeiro

Os científicos Alicia e Antonio Valero avisan da morte previsible da nosa civilización mineira.

Así, non é de estrañar que un dos meirandes especialistas europeos en recursos minerais, o catedrático da Universidade de Zaragoza Antonio Valero, afirme no libro-entrevista Thanatia ao respecto dos supostos obxectivos públicos ao redor da economía circular: “Estásenos tratando coma se fósemos parvos”. Neste libro explican el e mais a súa filla Alicia, directora de Ecoloxía Industrial no Instituto CIRCE, que “é simplemente imposible reciclar todo o volume dunha determinada materia” e que o motivo disto reside en que “sempre existirán procesos de dispersión, irreversibilidades, etc.”: isto é, a teimuda segunda lei da Termodinámica. Cualifican o lema da economía circular de “fermoso oxímoron” ou de “estupefaciente”, e explican que “nos procesos de reciclado non existen círculos, unicamente espirais”. Eles propoñen, xa que logo, coas leis da termodinámica na man, unha realista “economía espiral”, na que en cada ciclo dos procesos económicos se vai tendo que usar cada vez menos materiais e menos enerxía, algo que soa moito ás propostas do Decrecemento.

Nos procesos de reciclaxe non poden existir círculos, apenas espirais.

Algúns defensores da economía circular sinalan a Biosfera como modelo, un sistema onde se reciclan completamente (ou case, porque o 100% é termodinamicamente imposible) todas as materias, e que se nutre para ese incesante labor de reciclaxe a escala planetaria unicamente da enerxía renovable procedente do sol. Porén, con todo o que ten de referencia para a defensa dunha biomímese, no cerne de propostas como a Permacultura ou a Agroecoloxía, pretender que as economías mundiais, que apenas reciclan no seu conxunto un 6% da materia (segundo o estudo de 2015 “How Circular is The Global Economy?”) e que usan enerxía apenas nun 11% renovable, cheguen a alcanzar o carácter case perfectamente circular da Biosfera, e que o fagan sen abandonar o modelo capitalista actual, que precisa medrar constantemente, resulta unha perigosa fantasía.

As persoas que aseguran “se a Biosfera pode, nós tamén” esquecen que Gaia está dedicada simplemente a se automanter, e que o fai grazas a uns fluxos de enerxía permanentes mais moi modestos e dispersos (aprox. 1 W/m²) mentres que a Megamáquina capitalista-industrial o que busca é crecer incesantemente e precisa dunhas densidades enerxéticas (100 W/m² ou máis cada vez que nos peta) que só foron posibles grazas ao chute irrepetible da enerxía fósil. “Mentres a demanda aumente ano tras ano, nin mesmo reciclando preto do 100% de material poderiamos prescindir da extracción”, afirma Alicia Valero en Thanatia (p. 118). E exemplifícao cun caso que coñecemos ben, o do aluminio, un dos metais que máis se recicla no mundo: ao ritmo actual precisariamos dous séculos e medio para chegar a unhas taxas de reciclaxe do 98%, pero aínda así, se a demanda aumenta un 2% anual, teriamos que seguir duplicando a extracción de bauxita cada 35 anos!

O máis sangrante é que esta ridiculez imposible da Economía Circular a están a defender con plena seriedade as instancias que nos gobernan, desde a UE co seu plan CEAP, até o goberno español, ou mesmo o galego. “Tanto a economía mundial como a da UE están aínda moi lonxe dunha economía circular. Tendo en conta un crecemento medio do consumo material mundial de preto de 3,6%, non está á vista na actualidade”, concluían os autores do devandito estudo publicado no Journal of Industrial Ecology. Xa que logo, semella máis un slogan insultantemente baleiro ca unha realidade transformadora das nosas sociedades cara á sustentabilidade.

A Biosfera recicla preto do 100% pero non ten que termar dun crecemento perpetuo nin acumular materiais en stocks industriais.

Saber Sustentar

Que significa exactamente descarbonizar a economía?

Manuel Casal Lodeiro

Decrecimiento

Que significa exactamente descarbonizar a economía?

Manuel Casal Lodeiro

Este lema das políticas enerxéticas da UE ten un significado e unhas implicacións que non son en absoluto obvias.

Da mesma maneira que nos pretenden facer crer que van descarbonizar a economía a base de construír parques eólicos, trens que anden con hidróxeno e coches a batería, queren que creamos que a van circularizar só con mellorar un pouco a reciclaxe, aplicar tépedas medidas de redución do lixo e usar algúns refugallos como materia prima nunhas poucas industrias.

De tomarnos realmente en serio o obxectivo de facer quasicircular a economía, do primeiro que habería que desprendernos sería do obxectivo de facer medrar o PIB a cada ciclo. En consecuencia, habería que desprenderse tamén do Capitalismo, algo que de todos os xeitos tamén deberiamos facer para cumprir os nosos obxectivos climáticos e de transición enerxética e simplemente sobrevivir á desfeita que causamos no sistema climático do noso planeta. En segundo lugar deberiamos basear as nosas economías de novo principalmente no sector primario, ao tempo que o reconvertemos a un modelo 100% agroecolóxico, pois soamente as economías agrarias tradicionais ou que sigan novos paradigmas como a Permacultura, poden realmente reciclar e recuperar a totalidade dos recursos. Pero unha sociedade que virou basicamente unha “civilización mineira” (Valero & Valero) e industrial, non ten xeito de ser circular.

Un dos motivos que sinalaba o estudo publicado no Journal of Industrial Ecology é que as sociedades industriais acumulan moito material en forma de stocks en uso. A economía deste tipo de sociedade insustentable trazou desde o comezo unha xeometría en forma de espiral en expansión exponencial que foi acumulando até proporcións descomunais materiais en forma de edificios, estradas, fábricas e máquinas ademais de en residuos por terra, mar e aire. Agora cómpre deter canto antes o crecemento desa espiral, como fai o caracol símbolo do Decrecemento cando alcanza a madurez, e ir máis aló: reverter a espiral para facela decrecer, para “adelgazar o noso metabolismo” (Carlos de Castro) e así abandonar a súa mórbida obesidade antes de que nos mate. É a economía magra que defendía tamén David Fleming, a economía homeostática de Herman Daly na que nos podermos estabilizar, daquela xa moito máis preto dun círculo. Iso sería “falar en serio de economía circular”, sen o cal, advirte o profesor Valero, “a descarbonización non tería sentido”. Alicia Valero sinala, pola súa banda, que “construír unha verdadeira economía circular ten que pasar por abandonar o mito da reciclaxe coma círculo perfecto no que o consumo non é destrución, senón un intre dun ciclo eterno de recuperación total”.

A Transición Enerxética vai camiño de producir un xigantesco efecto rebote que nos afaste aínda máis da Economía Circular

As implicacións desta falta de circularidade actual e previsible para os plans de Transición Enerxética dos nosos gobernos fan que, mesmo se houber materiais para crear unha primeira xeración de instalacións de captación de renovables (algo que poñen en dúbida diversos estudos) que chegasen a fornecernos cos 12 TW que ten calculado Antonio García-Olivares, por exemplo, chocariamos en apenas unha xeración (pois é a súa vida útil aproximada: 20-25 anos) coa necesidade de reemprazalos, construíndo outro sistema totalmente novo, e tendo ademais que empregar non pouca desa enerxía en tentar reciclar o máximo posible dos sistemas vellos. Así, o “maior efecto rebote da historia da Humanidade”, que segundo os Valero vai camiño de supor a Transición Enerxética tal e como está formulada, vai implicar que lonxe de achegarnos con ela á circularidade da nosa economía, imos aumentar o seu carácter extractivo, para construír todas as instalacións de captación de enerxía renovable con materiais moi difíciles ou imposibles de reciclar.

Porén, outro tipo de renovables que realmente contribuísen a achegarnos á circularidade serían posibles, defenden algúns autores, como os sistemas que empregan a enerxía térmica do sol para fornecer calor ou a forza do vento e da auga para mover maquinaria in situ (sen precisar liñas de alta tensión, baterías, plantas de hidróxeno verde ou sistemas complexos de transporte e almacenaxe, e construíbles con materiais máis sinxelos de obter e de reciclar), algo moi achegado ao que foron os usos tradicionais das múltiples formas da enerxía renovable coñecidas e aproveitadas desde hai milenios pola nosa especie: forxas, muíños, batáns, fornos, veleiros... Mais isto sería, con toda seguridade, insuficiente para termar dunha civilización capitalista do crecemento perpetuo na que a enerxía e o poder acadaron niveis de escala e concentración xamais vistos na nosa historia.