Literatura
As poetas queer ante Luísa Villalta: “A poesía é unha ferramenta para poder cambiar o espazo que habitamos”

Afra Torrado, Cinthia Romero e Lara Boubeta, tres poetas disidentes galegas, xúntanse para reflexionar sobre o seu vínculo coa poesía, a importancia de referentes na literatura e a implicación que ten o Día das Letras Galegas.
poetas queer villalta
As poetas Lara Boubeta, Afra Torrado e Cinthia Romero. Iris Justo
17 may 2024 05:30

Este 2024, o Día das Letras Galegas homenaxea a Luísa Villalta, unha figura poliédrica da nosa literatura: poeta, narradora, dramaturga, ensaísta e tradutora, ademais de violinista. A autora representa unha das voces máis destacadas da literatura e do pensamento galego nas últimas décadas. Pero se hai algo que destaca dela e que atravesa toda a súa obra é o seu compromiso e activismo político.

Luísa estivo presente en diversos espazos e movementos do seu tempo. Entre outros tantos, formou parte da directiva da Asociación de Escritores e Escritoras en Lingua Galega, militou no Bloque Nacionalista Galego (BNG), coordinou a área de revisión histórica e análise crítica da cultura no Foro da Cultura Galega, participou no Foro Negro e formou parte activa da Mesa pola Normalización Lingüística. No eido da literatura, a súa pegada feminista quedou plasmada en obras como Papagaio (2005) ou nos seus artigos para A Nosa Terra, que postumamente serían escolmados e publicados no Libro das colunas (2006), nos que reflexiona sobre a educación, a guerra, a situación da lingua galega ou o feminismo. 

A poesía como ferramenta política

Nun discurso que deu no ano 2002 pola celebración do Día da Galiza Mártir en Oleiros dixo que “a literatura sempre é unha actividade política”. Esta premisa serve como punto de partida para reflexionar sobre o estado da poesía galega no noso tempo e, máis concretamente, a poesía que se move fóra das marxes da normatividade e a oficialidade: a poesía queer e disidente.

Poesía
Día da Poesía Pensamento, emoción, Bach e muiñeira vella: isto é Luísa Villalta
Marga do Val, Armando Requeixo e Xurxo Souto reflexionan arredor da vinculación entre poesía e música na obra Luísa Villalta, autora homenaxeada no Día das Letras Galegas 2024.

Afra Torrado, Cinthia Ermitas (c.ermitas) e Lara Boubeta, tres escritoras galegas que se enmarcan dentro desta nova xeración de poetas, xúntanse para conversar sobre o seu vínculo coa poesía, a importancia dos referentes da comunidade e sobre a implicación que ten para a literatura e para a xente nova a celebración do Día das Letras Galegas.

Cinthia Ermitas: "A miña poesía vén dende a vivencia da non normatividade, e dende esa vivencia vaise tecendo e facendo contacto. Aí está a súa potencialidade”

Estas tres poetas atoparon na poesía unha ferramenta para poder falar da experiencia e existencia propia e conectar con outras similares. Tal e como o explica Boubeta: “Para min, escribir é darlles ás demais a oportunidade de compartir algo teu e facelo seu”. Ermitas, pola súa banda, expresa: “A poesía está moi vencellada con romper o silencio dende unha vivencia moi silenciada. Para min, a poesía foi un altofalante”.

A escrita de Cinthia Ermitas trata a interseccionalidade entre a violencia, o corpo e a identidade. Conta como en recitais ou eventos moitas persoas se achegan a dicirlle que a súa poesía ecoa con elas mesmas, “que por fin lle poñen palabras as cousas que viviron, viron ou experimentaron”. “Escribo porque é unha ferramenta que eu preciso para expresar, pero que tamén pode servir para compartir e crear comunidade”. A súa poesía, explica, “vén dende a vivencia da non normatividade, e dende esa vivencia vaise tecendo e facendo contacto. Aí está a potencialidade da poesía”.

“É preciso ter referentes. Grazas a eles, construímos a nosa identidade e nos recoñecemos na alteridade, pero o certo é que o acceso a referentes non é igual para todas as vivencias”

Onde están os referentes da poesía queer galega?

É preciso ter referentes. Grazas a eles, construímos a nosa identidade e nos recoñecemos na alteridade, pero o certo é que o acceso a referentes non é igual para todas as vivencias,  nin existen en todos os ámbitos. No que respecta á poesía e literatura, o primeiro contacto tende a ser no ámbito educativo, un espazo aínda moi nesgado. “Os referentes que tiven foron os que nos daban no instituto, a maioría en castelán e homes. Comecei a atopar outras mulleres referentes na literatura galega facendo un traballo de investigación propio”, conta Lara Boubeta.

A vivencia de Afra Torrado foi a mesma, pero recorda un profesor que tivo na ESO que lle ensinou outro tipo de referentes: “Falounos de Sés e a partir da súa música tamén chegou a poesía de Iolanda Zúñiga ou Lucía Aldao”. “Os referentes son importantes no momento no que chegan, Lucía Aldao chegou a min nun momento de autocoñecemento total”, engade. Torrado recorda que cando lía a súa poesía sentíase totalmente interpelada: “Podo entender polo que estou pasando, quen son”. Cinthia mira a Afra e dille que foi unha referente: “Porque a través de ti descubrín a Lucía Aldao, Andrea Nunes, Regina Touceda…”.

“Para min é como abrir os agasallos de Nadal”, di Lara Boubeta, e engade: “Eu tamén a raíz de coñecer a Andrea Nunes comecei a empaparme de todo este mundo: Silvia Penas, Samuel Merino, Diana Kurich… Un agasallo, outro agasallo: Foi un non parar”.

Existe unha comunidade de poetas queer en Galiza? Afra Torrado, Cinthia Ermita e Lara Boubeta responden a esta pregunta reflexionando sobre como perciben e habitan estes espazos

Tecer rede e comunidade

Queda claro que existen poetas disidentes no contexto literario galego, agora toca preguntarnos onde están? Existe unha comunidade de poetas queer en Galiza? Afra, Cinthia e Lara responden a esta pregunta reflexionando sobre como perciben e habitan estes espazos. “Eu moitas veces vexo ás artistas como illas. Non hai un evento, non hai unha xuntanza. Fixemos un Encontro de Artistas en Moaña o ano pasado e comentouse a necesidade de facer estes encontros, de coñecermos, de compartir, de pasar tempo xuntas para tecer redes”, conta Lara. Cinthia cre que xoga moito en contra a normatividade da propia Academia á hora de xerar comunidade: “Non pasamos os cortes, non interesa”. Continúa dicindo que “desmotiva moitísimo“: ”Déixanos nunha situación de precariedade laboral e vital. Ás veces temos ese veo da norma, dos estilos, do que se supón que se ten que facer”.

A quen representa o Día das Letras?

O Día das Letras Galegas celébrase dende o ano 1963. Este ano Luísa é a sexta muller á que se lle adica o día. Antes dela foron Rosalía de Castro (1963), Francisca Herrera (1987), María Mariño (2007), María Victoria Moreno (2018) e Xela Arias (2021). Entre unhas e outras, chegaron a pasar máis dunha vintena de anos adicados exclusivamente a escritores homes.

“É un día que debería ser precioso para a cultura galega, pero non deixa de pecar de certo elitismo, cun nesgo moi claro cara a figuras masculinas”, comenta Cinthia, quen explica que isto faille desconectar desta celebración. “Hai un problema da xente nova coa cultura e coa creación. Entre a precariedade, os referentes que sempre son os mesmos. Como vas a conectar? Como vas a interpelar? É algo a revisar e comezar a buscar outras formas de crear e de facer as cousas diferente”, denuncia. “Hai que darlle unha volta, xa está desfasado”, di Lara. “Estamos bastante fartas de que todo sexan señores cishetero brancos”, conclúe Afra.

“As Letras teñen que ir acompañadas de referentes, como no caso de Luísa e do seu feminismo. Agora toca ir  máis alá e engadir a unha persoa do colectivo que loitara polos nosos dereitos”, di Lara Boubeta.

Cal sería o ideal arredor do Día das Letras Galegas?

Ante esta pregunta, son varios os puntos que se plantexan. Por un lado, a falta de representación non só das mulleres, senón tamén das disidencias. “As Letras teñen que ir acompañadas de referentes e neste caso de activismo, como no caso de Luísa e do seu feminismo. Agora toca ir un pouco máis alá e engadir a unha persoa do colectivo que loitara polos nosos dereitos”, di Lara.

Neste xogo a supoñer e plantexar ideais, ponse tamén sobre a mesa a posibilidade de adicarlle o día a persoas vivas. “Parece que todos os escritores están mortos”, di Afra de forma irónica. “Penso que culturalmente tendemos moito ao derrotismo. Se só se celebra unha cultura dos mortos a xente viva queda apartada. Non digo abandonalo por completo, pero si igual mesturalo”, propón Cinthia.

poetas queer villalta 2
Cinthia Romero, Afra Torrado e Lara Boubeta. Iris Justo

Existen experiencias e celebracións que apostan por este novo paradigma con respecto á literatura e poesía galega. É o caso do Día das Galegas nas Letras, unha proposta impulsada pola Plataforma de Crítica Literaria Feminista A Sega e que leva celebrándose dende o ano 2014. Unha das características é que poden ser homenaxeadas escritoras vivas. “O do Día das Galegas nas Letras é marabilloso, porque chaman a esa persoa para darlle a noticia”, explica Lara.

Afra, Cinthia e Lara concordan neste afastamento, desconexión e falta de representación no Día das Letras, pero proxectan un futuro no que si haxa proximidade e representación. Ademais, destacan o traballo que académicas como Ana Romaní, Margarita Ledo ou Marilar Aleixandre, entre outras, están a facer dentro da propia Academia.

Neste sentido, Cinthia fala dunha débeda histórica a solventar por parte da Academia: “Creo que é importante non soamente que dentro de moitos anos haxa figuras que nos ecoen e nos representen, senón que tamén é importante recoñecer que sempre houbo persoas fóra da normatividade masculina. Hai que facer un traballo de recuperación. Por moito que sigamos propoñendo novos paradigmas, hai unha débeda histórica que é necesario poñer no centro”.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

A Catapulta
A Catapulta O mapa afectivo conectado a través da poesía
O poeta, escritor e dinamizador Tiago Alves visita A Catapulta e reflexiona sobre as conexións na lusofonía
Laboral
Laboral Coidar sen dereitos: a loita das traballadoras nas residencias privadas de Galiza
Sen tempo nin medios para ofrecer uns coidados axeitados, alertan dunha situación insostible nos centros e denuncian a privatización dun servizo a costa do benestar das persoas maiores e dependentes.
Medio ambiente
Medio ambiente Máis de 200 colectivos esixen transparencia sobre a mina Doade e piden a intervención do Parlamento Europeo
Organizacións de toda Europa, lideradas por SOS Suído-Seixo, esixen a Bruxelas acceso á documentación sobre a explotación prevista, denunciando opacidade, privilexios empresariais e risco ambiental en zonas protexidas de Galiza.
Eléctricas
Sistémica eléctrico Del lobby nuclear a la burbuja de las renovables: comienza la pugna por encontrar al culpable del apagón
Un crecimiento desmedido de las renovables guiado por intereses corporativos y una red eléctrica que no ha sido actualizada a la nueva realidad energética son algunas de las causas señaladas del apagón del 28 de abril.
Electricidad
Apagón Pedro Sánchez: los protocolos de emergencia siguen activos y se abrirá una investigación
El presidente del Gobierno ha comparecido ante los medios de comunicación tras presidir la reunión del Consejo de Ministros para explicar las cuestiones abordadas en relación con la crisis eléctrica.
Energía
Energía El gran apagón de abril | El suministro de energía se recupera al 99%
Pedro Sánchez explica que se produjo una “pérdida” del 60% de la electricidad a las 12:33h: “15 gigavatios se han perdido súbitamente del sistema en apenas 5 segundos. Aproximadamente el 60% del sistema eléctrico”.
Pobreza energética
Energía Apagón crónico: lugares donde no volverá la luz, a pesar de la restauración del sistema eléctrico
Miles de personas en el Estado español viven día a día apagones y falta de suministro en lugares como Cañada Real (Madrid), la Zona Norte de la ciudad de Granada o los asentamientos de jornaleras y jornaleros migrantes en Huelva y Almería
Energía
Energía La ley marca permisos retribuidos para situaciones como el apagón eléctrico
El Estatuto de los Trabajadores, en su artículo 37.3, protege a la plantilla cuando no es posible llegar a su puesto de trabajo o desarrollar con normalidad su tarea en situaciones como no tener electricidad durante horas.
Electricidad
Apagón ¿Qué le puedo reclamar a la empresa eléctrica y al seguro tras el apagón?
Tras el incidente con la electricidad de este lunes 28 de abril, los consumidores deben conocer qué pueden reclamar a las compañías de la luz o a sus seguros.
València
València La jueza de la dana acorrala al relato político de Mazón
El president viaja a Estados Unidos la semana en la que el PP europeo celebra su congreso en València y no acudirá a la multitudinaria romería de Santa Faz.
Crisis climática
Informe Las diez empresas más contaminantes del país son responsables de un quinto de las emisiones españolas
Repsol mantiene el podio gris de empresa más contaminante que le arrebató a Endesa en 2020. Completan el top 10 de compañías más emisoras energéticas, cementeras y siderúrgicas, que copan entre ellas el 56% de las emisiones del mercado de carbono.

Últimas

Eventos
Evento Un Salto al periodismo desde el barrio: acompáñanos en un directo sobre periodismo situado
El Salto organiza un evento centrado en el potencial de los formatos sonoros para transmitir información veraz y fiable de forma cercana. Para hacer periodismo desde el barrio y barrio desde el periodismo.
El Salto Radio
El Salto Radio Desmantelando E2 I El racismo institucional y sus grietas
Las redes de apoyo mutuo y la actitud de compartir privilegios son herramientas imprescindibles para combatir los impactos del racismo estructural.
Comunidad de Madrid
Energía El apagón en Madrid, en imágenes
En Madrid, la gran urbe ha permanecido incrédula al pasar de las horas, entre rescates en el Metro, en el Cercanías y en ascensores, donde han quedado atrapadas algunas personas.
Opinión
Opinión La luz de lo público durante el gran apagón
El fundido del sistema eléctrico ahonda en las grandes preocupaciones del siglo XXI. También en el diagnóstico fundamental de necesidad de refuerzo de los servicios públicos.
Economía
Inflación El IPC baja al 2,2% en abril y el PIB crece un 0,6% en el primer trimestre
La economía crece una décima menos que el último trimestre de 2024 y la inflación subyacente sube cuatro décimas hasta el 2,4%.
Opinión
Opinión La hostilidad del fin del mundo
Me da por pensar qué tal vez estoy haciendo algo mal, que tal vez tuve que aprovechar las cuatro horas atrapado en un coche para grabar un documental o un reel sobre la necesidad de parar.
Más noticias
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Arranca el segundo día de huelga en la educación madrileña
Hoy están llamados a la jornada de protesta en los ciclos de Infantil, Primaria, Secundaria, FP y Educación Especial. Se planea una nueva fecha para la manifestación conjunta con universidad que no pudo celebrarse ayer por el apagón.
Palestina
Genocidio Israel asesina a cien personas en Gaza durante las últimas 48 horas
Esta semana comienza una vista oral en la Corte Internacional de Justicia que examina la ilegalidad de la decisión israelí de cortar la cooperación con la agencia de derechos palestinos de la ONU, UNRWA.
Laboral
Laboral Trabajar para vivir, morir por trabajar
El 28 de abril se conmemora el Día Mundial de la Seguridad y la Salud en el Trabajo con la necesidad de la implementación de medidas ante la siniestralidad laboral, que dejó en el país en 2024 la muerte de 796 personas.

Recomendadas

Senegal
Migraciones El mito de la migración ordenada: la denegación de visados por el Consulado de España en Dakar
Maltrato institucional. Estas dos palabras son las más escuchadas cuando se pregunta a personas descontentas con el Consulado de España en Dakar. Cada vez más personas denuncian denegación de visados que no consideran justificados.
Guinea-Bissau
Internacional Guinea-Bissau arranca una ola de represión tras el sabotaje popular de una mina de arena en un parque natural
Una acción liderada por las mujeres del pueblo de Varela provocó un incendio en la bomba de extracción de la mina de arena pesada. El Gobierno ha llevado a cabo la detención de 16 personas, entre las que se encuentran líderes locales.
Galicia
Galicia Vigo, A Coruña y Ourense compraron material policial a Israel por medio millón de euros en solo cuatro años
El alcalde ourensano, Gonzalo P. Jácome, adjudicó un contrato por 70.000 euros días después del siete de octubre. Abel Caballero firmó otro de más de 200.000 euros y la alcaldesa de A Coruña siguió la estela con un contrato de 170.000 euros.