Honduras
Erika García e Diana Guillén: máis feminismo fronte a ditadura en Honduras

Estas semanas están de xira no país dúas activistas e feministas hondureñas, dentro do proxecto O mundo que queremos. Érika García e Diana Guillén traballan no Centro de Derechos de Mujeres de Honduras (CDM), unha organización que loita polo “fortalecemento da autonomía, o exercicio e o goce dos dereitos, a cidadanía, a igualdade e a xustiza de xénero para as mulleres”. Estes días compartiron coñecementos en varias vilas galegas. Quedamos con elas en Compostela para falar de feminismos, das violacións de dereitos humanos e da ditadura instaurada en Honduras desde hai uns meses.

Segundo datos de La Vía Campesina, en Honduras hai 2 millóns de mulleres campesiñas das que o 86% non ten acceso á terra. Como enfronta este problema o CDM?
E.G: O que sucede coas mulleres campesiñas é que os títulos de propiedade ou de recuperación de territorio están a nome do xefe da familia, que é un home. Se hai unha separación eles quedan coa propiedade. Margarita Murillo, asasinada en 2014, era unha campesiña que loitaba por que as mulleres quedasen coas súas propiedades e que eses títulos non se puidesen vender despois, algo que os homes adoitaban facer non só para enriquecerse, senón tamén para evadir as responsabilidades de manutención dos fillos. É unha conduta machista moi arraigada.
Desde o CDM impulsamos as hortas familiares para que na súa terra, as mulleres poidan sementar e ter cultivos para o consumo das súas familias. Tamén hai hortas en áreas urbanas de San Francisco Morazán, onde as mulleres teñen hortas urbanas e venden os alimentos que elas cultivan, creando un soporte económico para elas, xa que a maioría son nais solteiras.

Axudades tamén a moitas mulleres que traballan en maquilas. Cal é a situación e en que consiste a vosa axuda?
D.G: O CDM ten dúas oficinas, unha en Tegucigalpa e outra en San Pedro Sula, que é onde está a maior poboación de traballadoras na industria. O ano pasado eran unhas 124.000 e poucas delas estaban sindicadas. Nesa zona hai 240 empresas maquilas e só 24 sindicatos. Desde o CDM formamos ás compañeiras dos sindicatos en dereitos humanos e laborais e en perspectiva de xénero para que sexan elas as que fomenten o cambio dentro das súas estruturas de traballo e das súas comunidades.

Que beneficios supuxeron este tipo de accións para as mulleres?
D.G: Están empoderándose e chegando a postos na xunta directiva dos sindicatos e están moito máis formadas en dereitos laborais e dereitos humanos. Ademais teñen un papel activo de colaboración nas problemáticas laborais ou de violencia doméstica coas súas compañeiras de traballo.

Nos últimos anos houbo máis de 4.000 feminicidios e a gran maioría quedaron impunes. O movemento feminista está traballando nese sentido. Cal é a situación actual?

E.G: En 2014 e 2015 a taxa elevouse. Desde entón, as cifras oficiais din que hai unha baixada, pero sabemos que se nos ocultan cifras. Aínda así, son altas: en 2017, segundo un observatorio universitario, houbo unha muller asasinada de forma violenta cada 17 horas. A percepción da cidadanía é que as cifras non só non baixaron, senón que van en aumento.
D.G: Tamén están cambiando as figuras destes delitos. O estado está optando por cualificalas como “mortes indefinidas” en lugar de como feminicidio. Son moi poucos os casos xulgados como feminicidio, en parte pola cultura e formación do persoal xudicial. As estatísticas do observatorio universitario foron incluso menores que as que deu o Centro Estadístico Policial (Cepol). En 2017, 385 fronte a 393.
E.G: En 2016 foron 460 casos segundo o Cepol e só houbo dúas sentenzas condenatorias por feminicidio. O resto quedaron impunes, ás veces por non ser tipificados como feminicidio e outras porque non se investigan e quedan como “morte violenta”, sen máis.

Os dereitos sexuais e reprodutivos están en claro retroceso pola influencia que teñen os grupos fundamentalistas e as igrexas, que practicamente son o segundo poder que está a gobernar Honduras.

Desde hai uns anos non hai educación sexual nas escolas e en consecuencia hai un aumento dos embarazos en mulleres adolescentes. Cal é o papel das igrexas nesta decisión política?
D.G: Os dereitos sexuais e reprodutivos están en claro retroceso pola influencia que teñen os grupos fundamentalistas e as igrexas, que practicamente son o segundo poder que está a gobernar Honduras. Estes grupos están moi ligados ás estruturas de goberno, cun congreso moi conservador que non deixa lugar a ningunha política aos dereitos humanos das mulleres. Por exemplo, en 2009 aprobáronse as guías de educación sexual nos centros de educación secundaria e a partir do golpe dese ano, as guías foron queimadas en fogueiras, literalmente. Despois prohibiron a píldora anticonceptiva e actualmente aumentaron as penas para o aborto baixo calquera suposto. Honduras é o segundo país de Latinoamérica con máis embarazos en adolescentes.
E.G: Antes mesmo se falaba de pracer, de masturbación, era unha formación integral. Agora só no 4% dos institutos hai educación sexual e nin sequera é integral, quedan na parte anatómica. Incluso eliminaron os debuxos dos órganos reprodutivos.

Discutiuse un novo código penal no que participaron consultores españois da AECID. O delito por aborto quedou igual e incluíronse tipos penais coma terrorismo para determinados casos de protesta social.

Cal é o debate social actual sobre a píldora e sobre o aborto?
E.G: O ano pasado creouse a plataforma “Somos Muchas”, formada por organizacións feministas entre as que estaba CDM, para loitar pola despenalización do aborto en determinadas causas. O ano pasado discutiuse un novo código penal no que participaron consultores españois da AECID (Agencia Española de Cooperación Internacional para el Desarrollo). Desde a plataforma tentamos reunirnos con eles e dicían que ían cambiar cousas pero ao final non pasou nada. O delito por aborto quedou igualiño no novo código penal, e incluíronse tipos penais coma terrorismo para determinados casos de protesta social.
D.G: Tamén tipificaron como delitos as ofensas aos sentimentos relixiosos en caso de denuncias e protestas contra as accións de grupos fundamentalistas e igrexas.

Iso sóanos...
E.G: Xa, despois soubemos que os consultores españois tiñan unha liña moi parecida ao seu código e foi un auténtico retroceso. O aborto quedou exactamente igual (3-5 anos de prisión), e subiron as penas para o persoal de saúde con penas de ata 10 anos. En abril de 2017 houbo un debate social en todo o país, algo inédito en Honduras e que foi un logro importante para nós. Houbo unha concienciación, pero desde o Congreso non houbo vontade política. Un día convocamos unha protesta fóra do Congreso e á mesma hora convocaron aos grupos fundamentalistas e converteuse nunha cousa moi violenta, con coitelos, pedras.
D.G: Moitos deles eran persoas convocadas polo partido do Goberno, que se mobilizaron en vehículos do estado. Os enfrontamentos violentos deste grupo fundamentalista relixioso estaba preparado.

O CDM forma parte da Plataforma 25 de noviembre. Cal é a actividade da plataforma e a situación do movemento feminista na actualidade?
E.G: A plataforma e o movemento feminista en Honduras están nun momento de debate ao redor das eleccións do pasado ano. Para moitas organizacións eran ilegais e non se podían avalar, mentres outras organizacións tiñan outras visións. Foi un momento de debate entre organizacións e aínda non hai un posicionamento claro sobre que facer agora que a ditadura xa está conformada.

A 'NOVA' DITADURA DE JUAN ORLANDO HERNÁNDEZ

Despois da fraude electoral houbo meses de moitas protestas e represión. Seguen activas esas mobilizacións ou asúmese a realidade?
E.G: Xa non hai protestas. O 20 de xaneiro a Alianza de Oposición convoca un paro nacional ata o 27, que era a toma de posesión. Foi unha semana de accións onde cambiou a estratexia de represión do Goberno. Primeiro a xente saía á rúa e tomaba as estradas pero despois o país militarizouse moitísimo. Non deixaban que a xente saíse á rúa e a forza das protestas viuse reducida. A cantidade de militares, policías, cobras, tigres, policías antidroga e de intelixencia era impresionante. A xente comezou a ter medo e despois quedaron pequenas mobilizacións por sectores e comunidades que son convocadas pola poboación, non por ningún organismo nin grupo político.
D.G: As accións que se está tomando agora van no camiño de defender aos 12 presos políticos que hai actualmente. Hai un grupo de avogados e avogadas que están tentando liberar a estas persoas. Houbo máis de 1000 arrestos en decembro e xaneiro e o máis que se pode facer é denunciar as violacións de dereitos humanos que se deron durante ese tempo. Estes presos políticos están nun estado horrible, sendo tratados peor que animais.

Hai  policías creadas con fondos estadounidenses que se encargan de dar capacitacións e de intelixencia, proporcionan armas e tecnoloxías impresionantes. Para ser un país tan pobre, temos drons de vixilancia, submarinos…

Laura Zúñiga Cáceres, filla de Berta, dicía que cada vez había máis activistas e en consecuencia, máis represión. É máis arriscado ser activista agora?
E.G: Ese é o problema. O grao de militarización é incluso peor que no Golpe de Estado de 2009. Antes reprimían a Policía Nacional e as forzas armadas, pero agora hai moitísimas policías creadas con fondos estadounidenses que se encargan de dar capacitacións e de intelixencia, proporcionan armas e tecnoloxías impresionantes. Para ser un país tan pobre, temos drons de vixilancia, submarinos…
D.G: O equipamento de cada policía ten un valor de 5.000 dólares. Cada ano Juan Orlando está integrando 500 oficiais máis e xa leva 3-4 anos así, case 2000 oficiais só na policía militar. Ademais de que el é o dono da maioría de empresas de seguridade privada. En Honduras é habitual ver as colonias pechadas, con persoal privado impedindo o paso. Ten o control de todos os poderes do estado. O ditador agora en goberno, que se reelixiu de forma fraudulenta, ilegal e anticonstitucional, permítese retirar aos maxistrados da corte suprema e colocar os que el quere para aprobar as leis e os recursos que el interpoña.

Xa non hai debate sobre se é unha ditadura ou unha democracia.
E.G: Non, está claro. Incluso moita xente votante do seu partido está indignada. E si que hai máis activismo agora, pero tamén hai máis medo. Hai unha poboación nova que din que non mide o perigo, cando en realidade é unha poboación que non ten oportunidades e polo tanto non ten nada que perder.
D.G: Non hai opcións de traballo, de estado, de saúde… Os niveis de impunidade por corrupción son altísimos. Descubriuse que o partido actual de goberno desfalcou ao seguro, roubaron fondos e adicáronos a pagar as súas propagandas políticas. Vendían contratos para que empresas lles desen medicamentos falsos para a sanidade. Houbo 3000 mortes a consecuencia disto, a maioría mulleres, e actualmente só hai unha persoa xulgada que está recluída pero sae cando quere aos lugares que quere.

O movemento que xurdiu da indignación e da rabia precisa formación política para ter claras as cousas e non saír só a protestar

Malia esta impunidade coa corrupción ou os feminicidios, a represión, a fraude nas eleccións, seguides facendo activismo. Como xestionar a frustración?
E.G: É moi frustrante, pero non se pode non facer nada. Hai un movemento de perda no movemento social pero moitas de nós xa sabiamos que isto ía pasar, levamos anos vendo os comportamentos ditatoriais de Juan Orlando. Desde o CDM e outras organizacións sociais queremos crear un tecido social nas novas xeracións que saíron á rúa para formalos, porque mentres tanto non podemos facer máis. Este movemento que xurdiu desde a indignación e da rabia precisa formación política para ter claras as cousas e reproducir os plantexamentos politicos para non saír só a protestar, senón saír tamén cunha estratexia efectiva que achegue ao cambio social.