Energía
Como non afrontar a crise enerxética

Esta crise xa foi descrita hai décadas pero nin a poboación nin as institucións fomos capaces de adoptar as medidas precisas para evitar o colapso. Porque dende aquela, todos os debates afrontáronse como unha cuestión de fe por afectaren a un dos alicerces da nosa concepción do mundo: o crecemento. Os nosos sistemas sociais fúndanse na necesidade do crecemento: non é posíbel a sustentabilidade das economías sen a medra do Produto Interior Bruto. Para a ortodoxia, os crentes, o crecemento infindo é posíbel. Explicábao dun xeito moi sinxelo John Berger: “O capital tan só pode existir se se reproduce arreo; a súa realidade presente depende da súa futura realización. Esa é a metafísica do capital: a palabra crédito, no canto de referirse a un logro do pasado, refírese tan só a unha experiencia futura”. Calquera crítica que rexeitase o crecemento como vector económico e social foi desprezada como unha herexía.

Por outra banda, os infieis non aceptan este dogma porque saben que “a economía aséntase nunha realidade física e [...] está sometida aos limites do propio planeta”, como di Antonio Turiel. Posto que hai límites, o crecemento non pode ser eterno: o noso planeta é un planeta finito e os seus recursos, limitados. Non hai enerxía abonda para manter o ritmo da nosa civilización polo que cómpre organizármonos para o novo escenario.

Non hai enerxía abonda para manter o ritmo da nosa civilización polo que cómpre organizármonos para o novo escenario

Como afronta a ortodoxia o problema? Só é preciso botar unha ollada ao proxecto de Lei de mudanza climática e transición enerxética elaborado polo goberno do Reino de España, para comprobar que os ministros militan no bando ortodoxo. O goberno aínda cre no “desenvolvemento sustentábel”, ese eufemismo verde que substituíu á expresión crecemento económico. No artigo primeiro do proxecto estabelece como un dos obxectivos da norma “a implantación dun modelo de desenvolvemento sostíbel”, e no segundo eleva este desenvolvemento á categoría de “principio reitor” que debe inspirar calquera aplicación da norma. Amais, o goberno fixa como finalidades da lei para o ano 2030: reducir as emisións dos gases de efecto invernadoiro un 20% en relación cos de 1990; chegar a un 35% de enerxías renovábeis no consumo de enerxía final e a un 70% de produción renovábel de enerxía eléctrica e mellorar a eficiencia enerxética diminuíndo o consumo de enerxía primaria, canto menos, un 35%.

O goberno propón a produción renovábel de (parte da) enerxía e a eficiencia no seu consumo para resolver a “crise climática” —cómpre destacar que a crise enerxética non é un problema recoñecido no texto da norma—. Ambas as solucións son propias da década de 1970 para unha situación que nada ten que ver coa que padecemos nesta altura. As dúas son solucións de crentes no crecemento e defensores da ortodoxia económica e, polo tanto, inútiles.

Dende 2010, Antonio Turiel dedica ao apostolado da herexía unha ciberbitácora, The oil crash, cunhas entradas metódicas e documentadas dun alto rigor científico. As conclusións dos seus artigos e estudos son a fonte do libro Petrocalipsis, no que, sen renunciar ao rigor mais prescindindo das abondosas citas e referencias que si que fornece a bitácora, describe a situación e achega algunhas das vías para afrontala.

Na primeira parte do ensaio, que abrangue os trece primeiros capítulos, presenta a nosa dependencia dos hidrocarburos, o cénit do petróleo (e doutros elementos) e a insuficiencia do resto das fontes de enerxía para manter unha civilización humana como a actual. Turiel, dende a perspectiva dun físico, debulla unha a unha as fontes de enerxía, dende o petróleo até a evapotranspiración, para refutar a primeira das solucións da ortodoxia: a aposta polas enerxías renovábeis. Ningunha das fontes de enerxía existentes abondan para manter o statu quo e calquera poxa por elas (as instalacións de aproveitamento enerxético tamén consumen enerxía) supón malversar unha enerxía que vai ser necesaria, nun futuro próximo, para a supervivencia da especie.

Os crentes adoitan dicir que só é cuestión de tempo que os científicos inventen unha nova técnica que permita obter máis enerxía; Turiel (que é un deses científicos) conclúe terminante o capítulo décimo terceiro: “Non existen outras fontes de enerxías renovábeis dispoñíbeis nin ningunha descuberta científica as vai poñer sobre a mesa, porque para que iso sucedese tería que nos faltar algún termo no balance enerxético [do planeta] que, hoxe, coñecemos ben. Simplemente, non hai ren máis”.

Desta primeira parte concluímos que os anunciados esforzos do goberno de España para implantar as enerxías renovábeis non son máis que «unha máscara verde» e unha petición desesperada de prórroga dunhas mandatarias incapaces de afrontar a realidade que coñecen, xa que confían non estar na primeira liña política (ou mesmo vivas) cando a crise estoupe.

Os esforzos do goberno de España para implantar as enerxías renovábeis non son máis que unha máscara verde e unha petición desesperada de prórroga dunhas mandatarias incapaces de afrontar unha realidade que coñecen

A outra ferramenta que esgrime o goberno no seu proxecto é a «eficiencia enerxética», e curiosamente é a que rebate Turiel no capítulo décimo cuarto, no que vencella directamente a crise enerxética co sistema económico: “a incomprensión do nexo que existe entre enerxía e economía é o que determina que as políticas públicas sobre a enerxía estean mal dirixidas”. Para o autor, no noso sistema económico, alguén sempre vai aproveitar calquera aforro de enerxía para producir algo e gañar cartos, polo que todos os esforzos na eficiencia non van permitir adiar a crise. Como solución, con plena consciencia das súas eivas, propón medidas como un racionamento enerxético, non só aforrar senón tamén “adoptar outras medidas lexislativas para non destinar a enerxía sobrante a outros usos” polo que habería que impedir o libre acceso á enerxía, e restrinxir a actividade económica. Que goberno será capaz de lles poñer ese rabo ás cereixas?

Turiel defende como únicas solucións imprescindíbeis as seguintes, centradas no eido social máis ca no tecnolóxico: a anulación das actuais débedas (privadas e públicas); a reforma radical do sistema financeiro; a redefinición dos cartos; a reforma das organización estatais; a definición de plans de transición locais e a preservación dos servizos básicos. Tamén achega algunhas medidas técnicas concretas que axudarían a encarreirar mellor a transición pero que en ningún caso poderían substituír as medidas sociais.

A coincidencia no tempo do libro de Turiel e a tramitación parlamentar do proxecto de Lei de Mudanza Climática e Transición Enerxética serve para ilustrar o lonxe que está o noso goberno de adoptar unhas medidas que non se poden aprazar máis. A fe no crecemento sen fin, as arelas tecnoutópicas e a covardía dos dirixentes políticos están a agravar unha crise, a enerxética, que é crucial para a nosa especie.