Cuidados
Construíndo cidades dos coidados sobre as ruínas da pandemia

Iniciamos unha serie de artigos nos que desde MaterFEM, Maternidades Feministas Galegas, queremos reflexionar sobre o lugar que os coidados e o benestar ocupan nas nosas vilas e cidades, baixo as dificultades vividas durante o confinamento ao que estivemos sometidas debido ao Estado de Alarma declarado no noso país o pasado 14 de marzo.

materfem arquitectura 1
Imaxe: Sabela Losada Cortizas.

Estas reflexións, e máis as propostas que presentaremos na última parte desta restra de textos sobre a arquitectura dos coidados, forman parte do noso proxecto A Cidade Coidadora, que pretende colocar o coidado e sostibilidade da vida no centro da sociedade (no canto do consumo e o beneficio) mediante accións de estudo e difusión alén de intervencións no espazo público.

Proxecto e accións agrupadas baixo a lapela Maternar en pandemia na nosa web. Dentro deste proxecto, nacido case en simultáneo co confinamento, elaboramos a finais de marzo deste ano un cuestionario para coñecer a realidade das mulleres nais no confinamento: Maternar en tempos do coronavirus, que nos permitiu coñecer un pouco máis de perto o que se estaba a vivir tras as paredes das casas, de maneira illada e oculta nunha cidade baleira e silenciosa.

MATERNAR POLÍTICO
Imaxe: Rocío Núñez Rúa.

Así, soubemos que a maioría das participantes estaban a vivir o confinamento na súa vivenda habitual e só unha pequena parte na casa de familiares na aldea. Tamén soubemos que o que estaba a facerlles máis difícil o peche era a falta de espazo exterior, a falta de espazo verde, a falta de tempo propio, de contacto con amizades e familiares, e a imposibilidade de saír coas crianzas. Eran os tempos onde os cans tiñan máis dereitos ca a cativada (tempos que quizais xa nin lembramos) e varias participantes facían fincapé no adultocentrismo das medidas tomadas. Máis do 85% consideraba que os poderes públicos deberían ter tomado medidas especiais para facer máis doada a situación de confinamento ás nais e ás crianzas.

Dentro e fóra. Fóra e dentro. Público e privado. As rúas e estradas fronte aos interiores das casas. Son as grandes dicotomías que teñen atravesado as vidas das mulleres, non é?

Pouco despois intervimos o espazo público compostelán a través de proxeccións en fachadas para denunciar a invisibilización da situación das nais e crianzas. «Aserrín, aserrán, as crianzas onde están?» e «A maternidade non é un traballo esencial?» foron algúns dos lemas proxectados. As compañeiras de L´Etnogràfica de Barcelona fixéronnos notar nunha charla a fonda ligazón entre as dúas accións: a primeira (a enquisa) amosou fóra o que quedaba agochado dentro das casas, a segunda (as proxeccións) levou ao interior das casas as nosas demandas desde fóra. Dentro e fóra. Fóra e dentro. Público e privado. As rúas e estradas fronte aos interiores das casas. Son as grandes dicotomías que teñen atravesado as vidas das mulleres, non é?

A enquisa Maternar en tempos do coronavirus tamén nos forneceu de datos sobre aqueles aspectos e situacións que, porén, estaban a facer máis doado o confinamento. Loxicamente, unha das respostas máis sinaladas foi a que se refería a dispor dun espazo exterior así como o feito de contar cunha vivenda cómoda e/ou con equipamentos adecuados (incluído o acceso a internet). Moitas das participantes destacaron a importancia dunha boa relación entre as persoas da casa e o feito de convivir tanto con adultas coma con crianzas. Na parte relacional tamén destacou o feito de atopar xeitos de comunicarse de maneira virtual coas persoas queridas. Finalmente facemos fincapé en que a maioría das participantes destacou a seguridade no emprego coma un importante elemento facilitador.

O confinamento impuxo de feito unha conciliación aínda más precaria da que tiñamos: sen avoas, coidadoras, escolas, nin corresponsabilidade real

O confinamento fíxonos reflexionar sobre moitas cousas: o papel das escolas, o teletraballo, a sanidade pública, a xestión política, a vulnerabilidade, as limitacións das casas para fornecer espazos de benestar e convivio onde satisfacer as necesidades de cada membro das familias, e, sobre todo, o lugar que ocupan os coidados e o coidado das persoas que fan o labor de coidado. Recollemos as sospeitas dunha das nosas enquisadas: 

«Penso que non se vai recoñecer o esforzo emocional e mental dos coidados intensivos que estamos exercendo fundamentalmente as nais, sostendo tanto a nivel físico como emocional a saúde familiar e moitas veces renunciando aos propios proxectos vitais. Se os coidados sempre están invisibilizados, este esforzo extra por non haber posibilidade de desconexión deles, non vai ter ningún tipo de impacto na sociedade».

Sabemos, tal como recolle o estudo da investigadora do CSIC María Ángeles Durán Heras que en situacións normais, sen pandemias polo medio, o traballo de coidados (atención de menores, maiores e dependentes, tarefas domésticas, etc.) equivale ao 53% do PIB, malia non estar remunerado. Cremos que é chegada a hora de visibilizalo de forma contundente.

Entendemos A cidade coidadora coma unha cidade que mira polas persoas e a contorna, facilitando o coidado propio e o coidado das demais. Actualmente, as nenas e mulleres realizamos, segundo Nacións Unidas, o 70% dos traballos de coidado no mundo. Somos as mulleres quen, en palabras da política e investigadora feminista mexicana Marcela Lagarde «coidamos vitalmente dos outros (homes, familias, fillas e fillos, parentes, comunidades, escolares, pacientes, persoas enfermas e con necesidades especiais, o electorado, o medio ambiente e diversos suxeitos políticos a as súas causas).

“Coidamos do seu desenvolvemento, do seu progreso, do seu benestar, da súa vida e da súa morte”. Un coidado que neste sistema capitalista alienante non ten valor nin remuneración. É máis, coidar significa descoidarse, deixar de ser o centro da propia vida para colocarse en subordinación a outros/as. Todo isto porque, seguindo a Lagarde, “na organización social hexemónica coidar é ser inferior”. Fronte ao modelo neoliberal patriarcal, propomos 'maternizar' a sociedade construíndo cidades coidadoras que fagan máis doada e agradábel a vida no canto de dificultala.

A situación de corentena que vivimos meteu as mulleres de novo nas casas, confinounos ao doméstico, aos labores máis básicos de supervivencia, xusto despois das masivas mobilizacións do 8 de marzo, nas que tomamos as rúas. Neste senso, parécenos significativo que moitas mulleres relacionasen co puerperio o comezo do confinamento, coma unha situación de illamento e sobrecarga semellante. Tamén é significativo que dende algúns sectores se culpabilizara ás manifestacións do 8M da expansión do virus.

A invisibilidade de mulleres e crianzas nas medidas adoptadas polo goberno demostra que se poden pechar as escolas e mandar as crianzas para casa confinadas dun día para outro sen consultas á cidadanía ou estratexias de conciliación porque algunha muller se fará cargo delas.

O confinamento impuxo de feito unha conciliación aínda más precaria da que tiñamos -sen avoas, coidadoras, escolas, nin corresponsabilidade real (segundo varios estudios é preocupante o aumento da fenda de xénero)- e cargou novas tarefas sobre nosoutras -reconvertidas nas nosas casas en enfermeiras, mestras, animadoras, desinfectadoras, amais de teletraballadoras e facilitadoras do teletraballo alleo- e curiosamente máis momentos de lecer para os homes, provocando que, segundo un estudo da Universidade de Valencia moitas mulleres sentisen que dende o inicio da pandemia “están todo o día traballando”.

Falemos do máis próximo: a nosa vivenda, as nosas rúas... E pensemos se a arquitectura e o urbanismo que coñecemos están a facilitarnos a vida ou, pola contra, nola dificultan.

A crise sanitaria puxo sobre a mesa cuestións que até entón ficaban invisibilizadas e que reflicten a virulencia da desigualdade de xénero nas nosas sociedades. Malia termos os soldos máis baixos, a crise amosou a importancia esencial dos traballos feminizados (coidados remunerados ou non, sanidade, limpeza, atención ao público en pequeno comercio e grandes superficies de alimentación), pois aínda que o mundo pare as mulleres non paramos nunca. Asemade, o drástico aumento segundo o Instituto de la Mujer de chamadas aos teléfonos de axuda fronte á violencia de xénero, de intervencións e de detencións por este tipo de violencia (o delito que máis medrou no confinamento), puxo en evidencia que as casas non son per se lugares seguros para as mulleres e as crianzas. Realidade que confirma tamén o feito de que a maior causa de morte infantil en Europa segundo un estudo da Fundación Mapfre de 2014 sexan os accidentes domésticos, na meirande parte evitábeis. A cociña (no 29,5% dos casos), as escaleiras exteriores (12%), o baño (11,7%) e a piscina (10,8%) son os lugares onde se rexistran a maior cantidade destes sucesos, xeralmente mentres a coidadora se atopa atendendo á vez varias labores de coidado, amosando máis unha vez a realidade do traballo non remunerado e os perigos das casas non adaptadas ás persoas que viven nelas.

Nunca tivemos oportunidade de pensar tanto en se gozamos ou non da nosa vida, do traballo que realizamos, da tranquilidade da nosa casa e da relación coas persoas con quen a compartimos. Para moitas persoas o confinamento foi un parón marabilloso que permitiu baixar o ritmo e gozar das persoas queridas. Para moitas outras o confinamento supuxo unha sobrecarga de traballo esgotador e inviábel que disparou o nivel de estrés. Cal é realmente o mundo que queremos? A través da serie Arquitectura dos coidados, as MaterFEM queremos promover o debate sobre o mundo tal e como o coñeciamos, o mundo de agora marcado pola pandemia, e o mundo que virá, pois sabemos que outros mundos son posíbeis e algúns son aínda peores ca este.

Falemos do máis próximo: a nosa vivenda, as nosas rúas, o noso barrio; as vilas, aldeas e cidades... e deteñámonos un momento a pensar se a arquitectura e o urbanismo que coñecemos están a facilitarnos a vida ou, pola contra, nola dificultan. Se temos, como din algúns estudos, que afacernos a pasar por novos confinamentos... consideramos que hai algo que mudar? Como deberían ser as nosas vivendas para sentirnos ben sen saír delas? Como evitamos que esteamos tired all the time (‘esgotadas todo o tempo’, unha síndrome feminina que xa recolle en Gran Bretaña o Servizo Nacional de Saúde)? Aproveitemos para deseñar e levar adiante unha verdadeira transformación que poña a vida, o coidado e o benestar no centro das decisións e prioridades.

Pero comecemos polo principio, porque nada do que coñecemos (a nosa vivenda, as nosas rúas, o noso barrio; as vilas, aldeas e cidades) é neutral nin carece de enfoque xenérico. No próximo artigo falaremos, entre outras cousas, da altura dos caixóns da cociña, de por que homes e mulleres non se moven da mesma maneira e de cando as crianzas deixaron de ir pola súa conta á escola.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Ayuntamiento de Madrid
Terrazas en Madrid Nuevo revés a Almeida y su Ordenanza de Terrazas: el Supremo no revisará la sentencia que la anulaba
El Alto Tribunal confirma la anulación de la Ordenanza de Terrazas (2022) del Ayuntamiento de Madrid, sentenciada por el Tribunal Superior de Justicia de Madrid. La ciudadanía reclama una ordenanza acordada con las asociaciones vecinales.
Granada
Urbanismo 146.574 m² de solares vacíos en Granada por disfrutar
“¿Y si estos espacios no estuvieran esperando al próximo gran inversor? ¿Y si ya fueran nuestros?”. Esta y otras reflexiones sobre la especulación inmobiliaria, en un proyecto artístico exhibido en el Centro José Guerrero.
Derecho a la ciudad
Opinión Celebrando (que nos perdonen) la vida
Las “Tres Mil Viviendas”, ese wild west patrio, son otra vez protagonistas. Tras un tiroteo entre malhechores el sheriff quiere demoler sus guaridas.
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sánchez piensa en un paréntesis legislativo para evitar roces con los socios tras una semana explosiva
El choque bronco por el caso de las compras de balas israelíes a cargo de Grande Marlaska puso sobre la mesa como nunca la ruptura de la coalición, aunque nunca fue una opción.
LGTBIAQ+
Juicio el 9 de mayo Lidia Falcón pide cinco años de cárcel a una mujer trans por un tuit de 2021 que no la menciona
La activista antiderechos Lidia Falcón denunció a Diana Juan Cano en 2021 por un tuit que apenas tuvo repercusión. La acusación pide una pena de cinco años de prisión y 50.000 euros de indemnización.
Comunidad de Madrid
LGTBifobia Femen protesta contra las terapias de conversión en un acto de la familia de psiquiatras Rojas Estapé
El movimiento Femen ha querido denunciar públicamente la relación de esta familia con sectores ultraconservadores de la Iglesia y su postura abiertamente contraria a los derechos del colectivo LGTBIQ+
Galicia
Galicia Cuidar sin derechos: la lucha de las trabajadoras en las residencias privadas de Galicia salta a la huelga
Sin tiempo ni medios para ofrecer unos cuidados adecuados, alertan de una situación insostenible en los centros y denuncian la privatización de un servicio a costa del bienestar de las personas mayores y dependientes.
València
València Convocan una huelga general contra Mazón el próximo 29 de mayo
CGT, CNT, COS e Intersindical llaman a la movilización por la gestión de la Dana, los recortes y la situación de acceso a la vivienda.
Guinea-Bissau
Internacional Guinea-Bissau arranca una ola de represión tras el sabotaje popular de una mina de arena en un parque natural
Una acción liderada por las mujeres del pueblo de Varela provocó un incendio en la bomba de extracción de la mina de arena pesada. El Gobierno ha llevado a cabo la detención de 16 personas, entre las que se encuentran líderes locales.
Opinión
Opinión “Tener correa” y la ridiculización del afecto
Existe una presión muy fuerte sobre los propios hombres para que no amen demasiado, no cuiden demasiado. El ideal de “libertad masculina” tradicionalmente se entiende como independencia, desapego, y muchas veces, desinterés.

Últimas

Eventos
Evento Un Salto al periodismo desde el barrio: acompáñanos en un directo sobre periodismo situado
El Salto organiza un evento centrado en el potencial de los formatos sonoros para transmitir información veraz y fiable de forma cercana. Para hacer periodismo desde el barrio y barrio desde el periodismo.
Opinión
Opinión Las sáficas también somos trans, deseamos trans y amamos trans
Resulta irónico que a quienes tanto nos han cuestionado la identidad de “mujeres de verdad” en función de nuestra expresión de género o la vida que decidimos emprender no levantemos antorchas al ver el mismo odio operando con estrategias similares.
Francia
Francia Militantes e intelectuales exigen la absolución de Anasse Kazib, perseguido por su apoyo a Palestina
El Estado francés utiliza el tipo penal de “apología del terrorismo” para perseguir a personalidades y colectivos que han mostrado su apoyo a Palestina y su repulsa al genocidio cometido por Israel.
Más noticias
Gasto militar
Gasto militar ¿De dónde sacará Sánchez el dinero para financiar el incremento del gasto en defensa?
La promesa de aumentar las partidas presupuestarias militares necesita redirigir 10.471 millones de euros para alcanzar el 2% del PIB. Cumplirlo este año abre a su vez un grave problema para hacerlo en 2026.
Opinión
Opinión Las sáficas también somos trans, deseamos trans y amamos trans
Resulta irónico que a quienes tanto nos han cuestionado la identidad de “mujeres de verdad” en función de nuestra expresión de género o la vida que decidimos emprender no levantemos antorchas al ver el mismo odio operando con estrategias similares.
Opinión
Opinión IA: un proyecto tecnosupremacista
La pregunta que me hice hace algunos años fue: ¿Por qué existe un evidente interés en “crear la cuestión de la IA”, cuando las tecnologías y las lógicas que la componen están ya operativas desde hace años?

Recomendadas

Galicia
Galicia Vigo, A Coruña y Ourense compraron material policial a Israel por medio millón de euros en solo cuatro años
El alcalde ourensano, Gonzalo P. Jácome, adjudicó un contrato por 70.000 euros días después del siete de octubre. Abel Caballero firmó otro de más de 200.000 euros y la alcaldesa de A Coruña siguió la estela con un contrato de 170.000 euros.
Turquía
Pinar Selek “Turquía sigue gobernada en base al miedo”
La profesora y socióloga turca, quien ha sufrido además de cárcel, un acoso judicial por 27 años, habla de la falta de independencia del poder judicial, del adoctrinamiento social y de la formación de la sociedad turca.