Cuidados
Construíndo cidades dos coidados sobre as ruínas da pandemia

Iniciamos unha serie de artigos nos que desde MaterFEM, Maternidades Feministas Galegas, queremos reflexionar sobre o lugar que os coidados e o benestar ocupan nas nosas vilas e cidades, baixo as dificultades vividas durante o confinamento ao que estivemos sometidas debido ao Estado de Alarma declarado no noso país o pasado 14 de marzo.

materfem arquitectura 1
Imaxe: Sabela Losada Cortizas.

Estas reflexións, e máis as propostas que presentaremos na última parte desta restra de textos sobre a arquitectura dos coidados, forman parte do noso proxecto A Cidade Coidadora, que pretende colocar o coidado e sostibilidade da vida no centro da sociedade (no canto do consumo e o beneficio) mediante accións de estudo e difusión alén de intervencións no espazo público.

Proxecto e accións agrupadas baixo a lapela Maternar en pandemia na nosa web. Dentro deste proxecto, nacido case en simultáneo co confinamento, elaboramos a finais de marzo deste ano un cuestionario para coñecer a realidade das mulleres nais no confinamento: Maternar en tempos do coronavirus, que nos permitiu coñecer un pouco máis de perto o que se estaba a vivir tras as paredes das casas, de maneira illada e oculta nunha cidade baleira e silenciosa.

MATERNAR POLÍTICO
Imaxe: Rocío Núñez Rúa.

Así, soubemos que a maioría das participantes estaban a vivir o confinamento na súa vivenda habitual e só unha pequena parte na casa de familiares na aldea. Tamén soubemos que o que estaba a facerlles máis difícil o peche era a falta de espazo exterior, a falta de espazo verde, a falta de tempo propio, de contacto con amizades e familiares, e a imposibilidade de saír coas crianzas. Eran os tempos onde os cans tiñan máis dereitos ca a cativada (tempos que quizais xa nin lembramos) e varias participantes facían fincapé no adultocentrismo das medidas tomadas. Máis do 85% consideraba que os poderes públicos deberían ter tomado medidas especiais para facer máis doada a situación de confinamento ás nais e ás crianzas.

Dentro e fóra. Fóra e dentro. Público e privado. As rúas e estradas fronte aos interiores das casas. Son as grandes dicotomías que teñen atravesado as vidas das mulleres, non é?

Pouco despois intervimos o espazo público compostelán a través de proxeccións en fachadas para denunciar a invisibilización da situación das nais e crianzas. «Aserrín, aserrán, as crianzas onde están?» e «A maternidade non é un traballo esencial?» foron algúns dos lemas proxectados. As compañeiras de L´Etnogràfica de Barcelona fixéronnos notar nunha charla a fonda ligazón entre as dúas accións: a primeira (a enquisa) amosou fóra o que quedaba agochado dentro das casas, a segunda (as proxeccións) levou ao interior das casas as nosas demandas desde fóra. Dentro e fóra. Fóra e dentro. Público e privado. As rúas e estradas fronte aos interiores das casas. Son as grandes dicotomías que teñen atravesado as vidas das mulleres, non é?

A enquisa Maternar en tempos do coronavirus tamén nos forneceu de datos sobre aqueles aspectos e situacións que, porén, estaban a facer máis doado o confinamento. Loxicamente, unha das respostas máis sinaladas foi a que se refería a dispor dun espazo exterior así como o feito de contar cunha vivenda cómoda e/ou con equipamentos adecuados (incluído o acceso a internet). Moitas das participantes destacaron a importancia dunha boa relación entre as persoas da casa e o feito de convivir tanto con adultas coma con crianzas. Na parte relacional tamén destacou o feito de atopar xeitos de comunicarse de maneira virtual coas persoas queridas. Finalmente facemos fincapé en que a maioría das participantes destacou a seguridade no emprego coma un importante elemento facilitador.

O confinamento impuxo de feito unha conciliación aínda más precaria da que tiñamos: sen avoas, coidadoras, escolas, nin corresponsabilidade real

O confinamento fíxonos reflexionar sobre moitas cousas: o papel das escolas, o teletraballo, a sanidade pública, a xestión política, a vulnerabilidade, as limitacións das casas para fornecer espazos de benestar e convivio onde satisfacer as necesidades de cada membro das familias, e, sobre todo, o lugar que ocupan os coidados e o coidado das persoas que fan o labor de coidado. Recollemos as sospeitas dunha das nosas enquisadas: 

«Penso que non se vai recoñecer o esforzo emocional e mental dos coidados intensivos que estamos exercendo fundamentalmente as nais, sostendo tanto a nivel físico como emocional a saúde familiar e moitas veces renunciando aos propios proxectos vitais. Se os coidados sempre están invisibilizados, este esforzo extra por non haber posibilidade de desconexión deles, non vai ter ningún tipo de impacto na sociedade».

Sabemos, tal como recolle o estudo da investigadora do CSIC María Ángeles Durán Heras que en situacións normais, sen pandemias polo medio, o traballo de coidados (atención de menores, maiores e dependentes, tarefas domésticas, etc.) equivale ao 53% do PIB, malia non estar remunerado. Cremos que é chegada a hora de visibilizalo de forma contundente.

Entendemos A cidade coidadora coma unha cidade que mira polas persoas e a contorna, facilitando o coidado propio e o coidado das demais. Actualmente, as nenas e mulleres realizamos, segundo Nacións Unidas, o 70% dos traballos de coidado no mundo. Somos as mulleres quen, en palabras da política e investigadora feminista mexicana Marcela Lagarde «coidamos vitalmente dos outros (homes, familias, fillas e fillos, parentes, comunidades, escolares, pacientes, persoas enfermas e con necesidades especiais, o electorado, o medio ambiente e diversos suxeitos políticos a as súas causas).

“Coidamos do seu desenvolvemento, do seu progreso, do seu benestar, da súa vida e da súa morte”. Un coidado que neste sistema capitalista alienante non ten valor nin remuneración. É máis, coidar significa descoidarse, deixar de ser o centro da propia vida para colocarse en subordinación a outros/as. Todo isto porque, seguindo a Lagarde, “na organización social hexemónica coidar é ser inferior”. Fronte ao modelo neoliberal patriarcal, propomos 'maternizar' a sociedade construíndo cidades coidadoras que fagan máis doada e agradábel a vida no canto de dificultala.

A situación de corentena que vivimos meteu as mulleres de novo nas casas, confinounos ao doméstico, aos labores máis básicos de supervivencia, xusto despois das masivas mobilizacións do 8 de marzo, nas que tomamos as rúas. Neste senso, parécenos significativo que moitas mulleres relacionasen co puerperio o comezo do confinamento, coma unha situación de illamento e sobrecarga semellante. Tamén é significativo que dende algúns sectores se culpabilizara ás manifestacións do 8M da expansión do virus.

A invisibilidade de mulleres e crianzas nas medidas adoptadas polo goberno demostra que se poden pechar as escolas e mandar as crianzas para casa confinadas dun día para outro sen consultas á cidadanía ou estratexias de conciliación porque algunha muller se fará cargo delas.

O confinamento impuxo de feito unha conciliación aínda más precaria da que tiñamos -sen avoas, coidadoras, escolas, nin corresponsabilidade real (segundo varios estudios é preocupante o aumento da fenda de xénero)- e cargou novas tarefas sobre nosoutras -reconvertidas nas nosas casas en enfermeiras, mestras, animadoras, desinfectadoras, amais de teletraballadoras e facilitadoras do teletraballo alleo- e curiosamente máis momentos de lecer para os homes, provocando que, segundo un estudo da Universidade de Valencia moitas mulleres sentisen que dende o inicio da pandemia “están todo o día traballando”.

Falemos do máis próximo: a nosa vivenda, as nosas rúas... E pensemos se a arquitectura e o urbanismo que coñecemos están a facilitarnos a vida ou, pola contra, nola dificultan.

A crise sanitaria puxo sobre a mesa cuestións que até entón ficaban invisibilizadas e que reflicten a virulencia da desigualdade de xénero nas nosas sociedades. Malia termos os soldos máis baixos, a crise amosou a importancia esencial dos traballos feminizados (coidados remunerados ou non, sanidade, limpeza, atención ao público en pequeno comercio e grandes superficies de alimentación), pois aínda que o mundo pare as mulleres non paramos nunca. Asemade, o drástico aumento segundo o Instituto de la Mujer de chamadas aos teléfonos de axuda fronte á violencia de xénero, de intervencións e de detencións por este tipo de violencia (o delito que máis medrou no confinamento), puxo en evidencia que as casas non son per se lugares seguros para as mulleres e as crianzas. Realidade que confirma tamén o feito de que a maior causa de morte infantil en Europa segundo un estudo da Fundación Mapfre de 2014 sexan os accidentes domésticos, na meirande parte evitábeis. A cociña (no 29,5% dos casos), as escaleiras exteriores (12%), o baño (11,7%) e a piscina (10,8%) son os lugares onde se rexistran a maior cantidade destes sucesos, xeralmente mentres a coidadora se atopa atendendo á vez varias labores de coidado, amosando máis unha vez a realidade do traballo non remunerado e os perigos das casas non adaptadas ás persoas que viven nelas.

Nunca tivemos oportunidade de pensar tanto en se gozamos ou non da nosa vida, do traballo que realizamos, da tranquilidade da nosa casa e da relación coas persoas con quen a compartimos. Para moitas persoas o confinamento foi un parón marabilloso que permitiu baixar o ritmo e gozar das persoas queridas. Para moitas outras o confinamento supuxo unha sobrecarga de traballo esgotador e inviábel que disparou o nivel de estrés. Cal é realmente o mundo que queremos? A través da serie Arquitectura dos coidados, as MaterFEM queremos promover o debate sobre o mundo tal e como o coñeciamos, o mundo de agora marcado pola pandemia, e o mundo que virá, pois sabemos que outros mundos son posíbeis e algúns son aínda peores ca este.

Falemos do máis próximo: a nosa vivenda, as nosas rúas, o noso barrio; as vilas, aldeas e cidades... e deteñámonos un momento a pensar se a arquitectura e o urbanismo que coñecemos están a facilitarnos a vida ou, pola contra, nola dificultan. Se temos, como din algúns estudos, que afacernos a pasar por novos confinamentos... consideramos que hai algo que mudar? Como deberían ser as nosas vivendas para sentirnos ben sen saír delas? Como evitamos que esteamos tired all the time (‘esgotadas todo o tempo’, unha síndrome feminina que xa recolle en Gran Bretaña o Servizo Nacional de Saúde)? Aproveitemos para deseñar e levar adiante unha verdadeira transformación que poña a vida, o coidado e o benestar no centro das decisións e prioridades.

Pero comecemos polo principio, porque nada do que coñecemos (a nosa vivenda, as nosas rúas, o noso barrio; as vilas, aldeas e cidades) é neutral nin carece de enfoque xenérico. No próximo artigo falaremos, entre outras cousas, da altura dos caixóns da cociña, de por que homes e mulleres non se moven da mesma maneira e de cando as crianzas deixaron de ir pola súa conta á escola.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Granada
Urbanismo 146.574 m² de solares vacíos en Granada por disfrutar
“¿Y si estos espacios no estuvieran esperando al próximo gran inversor? ¿Y si ya fueran nuestros?”. Esta y otras reflexiones sobre la especulación inmobiliaria, en un proyecto artístico exhibido en el Centro José Guerrero.
Derecho a la ciudad
Opinión Celebrando (que nos perdonen) la vida
Las “Tres Mil Viviendas”, ese wild west patrio, son otra vez protagonistas. Tras un tiroteo entre malhechores el sheriff quiere demoler sus guaridas.
Análisis
Análisis El franquismo y la “limpieza de las ciudades” de españoles y españolas de provincias
Hay una idea extendida sobre la relación del régimen franquista con los movimientos migratorios, pero la cara amable y permisiva de la dictadura con los procesos migratorios desde los sesenta no se extendió en las primeras décadas de la dictadura.
Universidad
Educación El Gobierno anuncia el endurecimiento de la normativa para la creación de universidades privadas
El Consejo de Ministros aprueba la tramitación urgente de una modificación en la legislación que regula la creación de centros privados de enseñanzas universitarias.
Estados Unidos
Estados Unidos Estudiantes de Columbia luchan contra las amenazas de deportación
Los estudiantes de Columbia se unen mientras el ICE y el Departamento de Policía de Nueva York (NYPD) atacan el activismo palestino. “[Columbia] está dispuesta a concederle al gobierno de Trump todo lo que quiera”, declara un estudiante a Mondoweiss.
Ecuador
Hacia el 13 de abril Acuerdo histórico de la izquierda y el movimiento indígena para la segunda vuelta de las elecciones en Ecuador
La alianza entre la Revolución Ciudadana y Pachakutik, el brazo político del movimiento indígena, no se producía desde 2006 y podría ser determinante para la victoria de la candidata correísta, Luisa González, en las elecciones del 13 de abril.
Violencia obstétrica
Violencia obstétrica Helena Eyimi, matrona: “El parto es un misterio y queremos controlarlo todo, pero no podemos”
Consentimiento informado, trato personalizado y libertad de elección. Para Helena Eyimi (Madrid, 1975) , matrona asesora de Naciones Unidas, es fundamental que las mujeres se sitúen en el centro de las decisiones durante el parto y esos tres conceptos son clave.
Culturas
Culturas Lorca fue también un visionario que intuyó los vínculos entre la música negra y el flamenco
La 24ª edición del Festival de Flamenco de Nueva York abrió un espacio de debate para analizar el impacto que tuvo el movimiento cultural del Renacimiento de Harlem en la obra del poeta granadino.
Análisis
Análisis Algunas preguntas incómodas sobre el rearme europeo
Si la UE ha de librar un conflicto con Rusia o China, no sería convencional y en teatro europeo, sino con más seguridad en África, donde se desplazarán con toda probabilidad gradualmente buena parte de las contradicciones del sistema.

Últimas

Aviación
Travel Smart Las multinacionales españolas, a la cola de la reducción de emisiones por vuelos de negocios
Un estudio publicado este martes por organizaciones ecologistas señala que las emisiones por vuelos de negocios a nivel global se han reducido un tercio, pero las empresas españolas van a la zaga y suspenden en transparencia u objetivos concretos.
Represión
Policía infiltrado La Directa destapa un nuevo caso de policía infiltrado, esta vez, en el activismo de Lleida
Bajo la identidad falsa de Joan Llobet García, un agente de la trigesimosegunda promoción de la Academia de Ávila, pasó dos años infiltrado en espacios independentistas, estudiantiles y ecologistas.
Madres protectoras
Madres protectoras Una madre, condenada a tres años y medio por secuestrar a su propia hija, solicita su indulto
La libertad de Jewel Lázaro depende de la respuesta del Ministerio de Justicia de España a su petición de indulto con el fin de no separarla de otro bebé de nueve meses.
Más noticias
Maltrato animal
Maltrato animal Lidl denuncia a los animalistas que detectaron afecciones en la carne de pollo de la cadena
El Observatorio de Bienestar Animal asegura que el departamento legal de la cadena les pidió que eliminaran todas las publicaciones sobre ellos y creen que es una estrategia legal para silenciarles.

Recomendadas

Militarismo
Alejandro Pozo “El oportunismo de la industria militar española aprovechando lo que pasa en Gaza es grave”
Este investigador sobre paz, conflictos armados, desarme y acción humanitaria denuncia que el rearme ya está teniendo lugar y que el Ejecutivo escamotea información sobre las relaciones comerciales de la industria con Israel.
Galicia
Galicia Bimba y Lola se aleja de las fibras textiles de Altri con la salida del presidente de Greenalia de su consejo
El presidente de Greenalia y antiguo consejero delegado de Inditex, José María Castellano, abandona su puesto en la empresa cerrando una puerta más a la salida de la celulosa supuestamente creada para fibras textiles.
Redes sociales
El asesino de los CEO El fenómeno fan Luigi Mangione, ¿por qué tanta gente apoya a un asesino?
El caso del chico de clase alta que disparó sobre un CEO de una aseguradora médica ha desatado una ola cultural y de apoyo como no se había visto antes.