Cine
A besta civilizatoria

No momento de recoller o seu Goya ao mellor actor, o seu protagonista, Dénis Menochet, dixo que As bestas é “a homenaxe á forza do amor das mulleres fronte á tolemia dos homes”. Este filme, dirixido por un director madrileño neto e sobriño de directores de cinema —sináloo para imaxinar a distancia entre a súa xenealoxía e a xenealoxía labrega, sináloo como nota mental sobre a clase—, ambientado en Ourense pero filmado no Bierzo, arrasou nos Goya. Din, como loanza, que é un wéstern. Non creo que se poida dicir nada peor sobre unha historia que chamarlle wéstern, unha batalla das forzas coloniais fronte a un mundo colonizado que é alienado da súa propia posibilidade de relato: deshumanizados, os chamados indios só existen para xustificar a gloria do pistoleiro e diso que chamarán civilización. E, con todo, aínda que eu o diga con pena, intúo que, efectivamente, estamos ante un wéstern.

O filme de Rodrigo Sorogoyen gañou fronte a Alcarrás, a película de Carla Simón, unha directora catalá que creceu no rural e que fala sobre a súa terra desde a súa terra e coa xente da súa terra, actores e actrices non profesionais, veciños e veciñas, para contar o fin dun mundo que é o seu mundo.

A definición de amor de mulleres paréceme pasada da raia, moito de mística da feminidade, e moito de alteridade: esas outras que aman fronte ao suxeito neutro que enuncia, que fai discurso, que é o home. Pero paréceme paradoxal que Dénis Menochet o mencione así porque, efectivamente, Alcarrás é un pouco iso, un amor-outro, e posiblemente por iso non levou ningún Goya fronte á batalla de homes que é As bestas. Porque queremos ese amor e esa ollada pero querémola como subalterna, para admirala como quen admira un floreiro, para nomeala nos nosos discursos, para falar no seu nome, pero non para aplicala, non para devir esa mirada. Alcarrás é outro tipo de amor, outro tipo de mirada, non porque Carla Simón sexa unha muller, senón porque é unha muller, unha outra, que descolonizou a súa mirada e foi quen de exercer o seu estar de xeito distinto e facer un cinema comunitario para explicar historias da comunidade en toda a súa dimensión complexa (Alcarrás non esquiva o racismo cara aos 'temporeros', por exemplo) pero sen volver sobre a mesma mensaxe civilizatoria do progreso urbano fronte ao atraso do rural e da xente do rural, esas bestas. Un cinema que non é unha mensaxe civilizatoria, que non é un señor falado en nome de todos. Ese tipo de amor.

Ningunha historia levada á gran pantalla, reflectida nun libro ou nunha canción, é só unha historia: é un xeito de ollar o mundo que se explica a través dunha historia particular

As bestas fai todo o contrario. Defendeuse mil veces a película dicindo que é “só” unha historia. Ningunha historia levada á gran pantalla, reflectida nun libro ou nunha canción, é só unha historia: é un xeito de ollar o mundo que se explica a través dunha historia particular. O que conta a película é a súa metáfora. E a metáfora de As bestas está clara: o progreso da cidade ou da xente que vén de fóra (o francés namorado conscientemente da terra, ecoloxista á maneira urbana de ser ecoloxista), fronte ao labrego bárbaro, retraído e ensimesmado que nin sequera ama a súa terra ou a ama mal, posuíndoa coa mesma violencia coa que vive e coa que mata.

Sei que esta historia que conta Sorogoyen está baseada en feitos reais: seino porque oínlla contar mil veces ás miñas veciñas, aos meus curmáns, sei onde apareceu o cadáver, sei de que familia son os uns e os outros, porque esa historia pasou á beira da aldea da que a miña xente foi expulsada hai agora 70 anos. Non nos expulsaron os veciños “salvaxes” senón o capitalismo baixo tutela franquista. Botáronnos de alí porque as políticas económicas que viñan de moi lonxe mantivéronnos pobres ata a fame durante séculos, e esa mesma xente explicounos que eramos ignorantes, incultos, bestas vergoñentas, que tiñamos que cambiar os nosos modos, as nosas formas, os nosos deixes e o noso idioma se queriamos vivir mellor. E emigramos. A Francia, a Suíza, a Madrid, a Barcelona. E alí ensináronnos a refinarnos, a “civilizarnos” e a desprezar ese mundo do que viñamos.

Fun ao cinema para ver Alcarrás de Carla Simón e asistín ao pregón que deu no Concello de Barcelona polas festas da cidade, da Mercè, este mesmo ano. Chegou rodeada de actrices e actores de Alcarrás, a peli e a vila, e abriu o seu discurso a outros procesos de diáspora, de desterritorialización, nomeou a España baleirada e a fin dun mundo. Aínda que o rural que narra Simón xa é moito máis industrial que o meu, o de Chandrexa de Queixa, hai algo na súa película que tamén fala de nós. As miñas veciñas de Queixa non escoitaron falar d'As bestas se non foi na tele, nunha zona onde sen dúbida nos decatámos de todos os pormenores das cousas que pasan por aló. E porque algunhas que si escoitaron contáronme que lles parece unha merda que redunda en sinalalas como infrahumanas, que as maltrata.

Sorogoyen denuncia o espolio eólico desprezando á xente que de verdade lle fai fronte e sofre as súas consecuencia, e contribuíndo ao relato desprezativo que facilita que os polígonos eólicos poidan instalarse aló coa indiferenza das cidades

As dúas películas, deixádeme rematar, sinalan a última batalla do mundo industrial contra o campo en Europa (fóra de Europa están a darse outras moitas batallas). Aquí, as multinacionais diso que chaman enerxías renovables, enerxías verdes, puxeron a súa ollada e as súas garras neses territorios aos que xa se lles sacou todo pero aínda queda esa última enerxía que extirparlle: queda o sol, queda o vento. Pouco importa que para arrincarllo á terra, exportalo e vendelo a prezo de ouro haxa que esnaquizar o que queda de terreo, facelo impracticable para a vida humana e non humana, pouco importan esas catro bestas que andan a queixarse porque ao final son catro votos, cando o son. En Alcarrás, en cambio, reflíctese quen paga o altísimo prezo da implantación dos polígonos de placas solares e de eólicos en terreo campesiño. Quen é de verdade o agresor e quen o agredido. Tanto As bestas como Alcarrás denuncian esta situación, pero que diferenza: na primeira é o francés o que ten conciencia ecolóxica (oh, sorpresa) mentres que o campesiño local non se decata. Sorogoyen denuncia o espolio eólico desprezando á xente que de verdade lle fai fronte e sofre as súas consecuencia, e contribuíndo ao relato desprezativo que facilita que os polígonos eólicos poidan instalarse alí coa indiferenza das cidades.

Eu persoalmente aprendín das loitas contra esas enerxías que me parecían estupendas da man das miñas compañeiras da Coordinadora do Macizo Central Ourensán e toda a xente que desde o territorio galego e desde moitos outros están a facer resistencia local, investindo infinidade de horas en escribir alegacións, recoller firmas, percorrer aldeas para dar apoio, tamén emocional, montar manifestacións e concentracións e xornadas.

Todo iso dende a invisibilidade, o amor e unha xenerosidade que sen dúbida non cabe nin nun wéstern nin no mal amor dun pistoleiro.