Brasil
Eu tamén quero morrer un domingo

A escena descrita antes corresponde ao comezo do Corinthians-Palmeiras xogado o 4 de decembro de 2011 no Estadio Pacaembú. Aconteceu durante o minuto de silencio de homenaxe pola morte de Sócrates Brasileiro Sampaio. E si, sei que para entender este xesto de pseudodevoción habería que contar un pouco da historia até chegar a esta data. Imos aló.

Sócrates Brasileiro Sampaio de Souza Vieira de Oliveira naceu en Belem de Pará un 19 de febreiro de 1954, aínda que a súa crianza foi en Ribeirão Preto, São Paulo. O nome é produto das lecturas e inquedanzas pola filosofía do seu pai, Raimundo Vieira, sumado a unha dose de intelectualidade e patriotismo. A noite do 31 de marzo de 1964, cando Sócrates tiña 10 anos, as principais cidades brasileiras foron tomadas polo exercito. Catro días máis tarde o presidente electo, João Goulart, viuse obrigado ao exilio no Uruguai. O 15 de abril, o Congreso designou ao Xeneral Humberto de Alencar Castelo Branco como novo presidente.

A ditadura militar no Brasil, tamén coñecida como Quinta República Brasileira, foi un réxime baixo o mando de sucesivos gobernos militares. O réxime adoptou unha directriz nacionalista, desenvolvimentista e de oposición ao comunismo. A pesar das promesas dunha intervención breve, a ditadura durou 21 anos. En 1967, coa aprobación da Constitución Civil, foi institucionalizado o sistema bipartidario no Brasil durante a ditadura; creando dous partidos, un a favor do réxime coñecido como Aliança Renovadora Nacional (ARENA) e outro opositor co nome de Movimento Democrático Brasileiro (MDB). Baixo a nova carta magna, o presidente non era escollido por votación popular, senón que era designado polas dúas cámaras do Congreso Nacional, controladas por ARENA.

O comezo

Pola súa banda, Sócrates ingresou na Facultade de Medicina antes de dedicarse ao fútbol, comezando a súa carreira profesional en 1974 no humilde Botafogo de Ribeirão Preto. Como xogador, desde un comezo, chamou a atención polo seu talento natural coa pelota. Apenas acudía aos adestramentos polos seus estudos universitarios, e non só por eles. En São Paulo era coñecido e público o seu consumo de tabaco e cervexa polas noites. E, a pesar diso, foi figura destacada conseguindo o título de máximo goleador no Campionato Paulista en 1976 e conquistando a Taça Cidade de São Paulo co Botafogo en 1977, sobresaíndo el entre todo o equipo. Ademais, co Botafogo, fixo a presentación dunha das súas marcas rexistradas: o toque de calcañar. Un recurso para compensar as limitacións de estabilidade debidas aos seus 1,92 metros de altura e ao seu pequeno pé talle 41.

Sócrates ingresou na Facultade de Medicina antes de dedicarse ao fútbol, comezando a súa carreira profesional en 1974 no humilde Botafogo

No modesto Botafogo tiña permiso do club para dedicar tempo aos seus estudos e ausentarse dos adestramentos, practicamente non adestraba. Ademais a ambición como xogador profesional era inversamente proporcional á súa predilección por esmorgas e bebedeiras. Non pensaba saír de Ribeirão Preto, até que chegou unha proposta do Corinthians que mudou o guión e o rumbo da súa carreira. Sócrates viu o presidente do Corinthians, Vicente Mattheus, ofrecer 350.000 dólares ao Botafogo por contratalo. Cifras que o situaban como xogador máis caro do Brasil até a data. Sócrates, frustrado por non ser convocado pola selección para o Campionato do Mundo de 1978, a pesar das súas boas presentacións co Botafogo, entendeu que o Corinthians podería darlle máis visibilidade no seu reto de disputar unha Copa do Mundo. Despois podería, incluso, pendurar as botas de fútbol. Amais, en 1978 conseguiu o diploma de médico, polo que tiña máis marxe para asumir as esixencias dun club máis grande, como o Corinthians.

Durante a década de 1970 a ditadura militar acadou un auxe na súa popularidade no Brasil co coñecido como milagre económico; e mentres no mesmo momento o réxime censuraba medios de comunicación; torturaba, asasinaba e exiliaba disidentes. Ademais o milagre económico agochaba diferenzas nos diversos sectores produtivos, sendo uns máis beneficiados ca os outros. As maiores ganancias foron parar ao capital estranxeiro e as empresas estatais que se expandiron moito durante o réxime militar. Afogada a economía nacional privada, as pequenas e medianas empresas mentres perdían espazo e o endebedamento externo medraba. O factor produtivo traballo, pola súa banda, tiña os salarios estancados. O milagre económico era xustificado polo crecemento do PIB e o xurdimento da chamada clase media, e ao mesmo tempo medraban os índices de desigualdade entre a poboación.

En 1979 asumiu o goberno o Xeneral Ernesto Geisel nun período de axustes e redefinición de prioridades, grave endebedamento externo, inflación e recesión: o milagre económico chegaba á súa fin. O crecemento económico, baseado na débeda externa, comezou a ficar cada vez máis caro para o Brasil. Unha das estratexias do goberno para enfrontar o momento de crise foi ir abrandando algúns aspectos da ditadura. Ademais, coa crise económica, chegou tamén o conflito político; nas fábricas, comercios e establecementos das administracións públicas o pobo brasileiro comezou un lento e gradual descontento.

O Crecemento

Un 20 de agosto de 1978, Sócrates, vestiu por vez primeira a camiseta albinegra do Corinthians contra o Santos. Moi vixiado, tivo unha actuación discreta. Seis días despois da estrea marcou o primeiro gol co Corinthians no Estadio Pacaembú. Na segunda tempada co Timão, cando xa era coñecido cos alcumes de Magrão ou Doutor, gañaron o Paulistão de 1979. En menos dun ano no Corinthians, Sócrates realizou o soño de vestir a camiseta verdeamarela do Brasil nun amigable contra Paraguai. No ano seguinte, Telê Santana asumiu o mando canarinho e convenceuno de que era preciso ser un atleta para xogar na selección. Polo tanto, meteu man dos malos hábitos e por vez primeira o seu comportamento era o dun xogador de fútbol profesional.

Non pasa nada. Perdemos, máis nada. Pero o baile que lles demos non o van esquecer nunca

Sufriu durante os tres meses de preparación para a Copa do Mundo de España 82, non se afastou da ríxida rutina de concentración. Chegou en plenitude física para exercer de capitán da selecção, incorporando o papel de líder dun dos equipos máis brillantes de todos os tempos que, na traxedia de Sarria, caeu dun xeito inesperado fronte ao pragmatismo italiano. Contan que cando Sócrates chegou ao vestiario e ao ollar a tristura dos seus compañeiros pola eliminación dixo: “Non pasa nada. Perdemos, máis nada. Pero o baile que lles demos non o van esquecer nunca”. Con todo, a eliminación no Mundial do 82 foi unha das frustracións máis grandes na vida do Magrão.

E aínda que a evolución de Sócrates como xogador era evidente; a comezos dos anos oitenta, cun pasado cheo de trofeos, o Corinthians non estaba no seu mellor momento deportivo. Ante o desastre que estaba vivindo o equipo, Vicente Mattheus cedeu o posto de presidente a Waldemar Pires. Unha das primeiras decisións que tomou foi nomear ao sociólogo Adílson Monteiro Alves como director deportivo do Corinthians. Con el mudaría o rumbo do club. As primeiras palabras de Monteiro Alves co vestiario foron: “O país loita pola democracia. Se é acadada, o fútbol quedaría á marxe porque aínda nos países democráticos o fútbol é conservador. Temos que mudar iso”. Doutrinas asembleares que pronto gozaron do favor dos pesos pesados do vestiario, a saber: o Doutor Sócrates, os ídolos da torcida Wladimir e Zenon e o rebelde dianteiro Casagrande. E o clima de euforia democrática dentro do vestiario acabou por relucir no céspede, os futbolistas eran conscientes de que o éxito do proxecto emprendido pasaba por facer chegar á pelota ao fondo da rede. E así, o mesmo cadro de xogadores que en 1981 protagonizara unha das peores campañas da historia do Corinthians, meses despois conquistou o Campionato Paulista de 1982.

Democracia Corinthiana

Na chamada Democracia Corinthiana do mesmo xeito que escollían cando e como viaxar, escollían os reforzos, o lugar de adestramento, a decisión de concentrarse. E votaban todos, desde o presidente ata o conductor do bus. Incluso os beneficios económicos das billeteiras eran repartidos a partes iguais entre todos. Pero os cambios no ámbito do fútbol era só unha faceta do seu interese para os xogadores do Timão, a finais de 1982 e despois que a ditadura accedera a chamar a eleccións para escoller gobernador do Estado de São Paulo, os xogadores do Corinthians durante cinco encontros saltaron ao campo coa frase “Dia 15 vote” nas costas das súas camisetas, situada enriba do dorsal.

Os cambios no ámbito do fútbol eran só unha faceta do seu interese para a plantilla do Timão

No ano 1983, o Corinthians deu continuidade ao movemento que daba voz a todos na toma de decisións. O Timão resolveu reforzarse e chegaron o goleador Leão, o zagueiro Juninho e o volante Paulinho. O Corinthians chegou á fase final do Paulistão, despois de ser líder nas dúas fases previas, para reeditar a final do ano anterior: Corinthians-São Paulo. No partido de volta da final, Sócrates e os seus compañeiros entraron no campo cunha faixa que puña: “Ganhar ou perder, mas sempre com democracia”. Ese día o Timão gañou o Campionato Paulista, o segundo gañado de xeito consecutivo.

En 1984, políticos de oposición, artistas, xogadores de fútbol e millóns de brasileiros participaron no movemento Diretas Já, que chamaba pola aprobación da Emenda Dante de Oliveira co obxectivo de reinstaurar as eleccións directas para presidente, suspensas desde 1964. O Doutor Sócrates, durante a mobilización para a aprobación da Emenda, falou en diversos actos para milleiros de manifestantes. Próximo a deixar o Corinthians para xogar no calcio, o número 8 do Timão prometeu que se a Emenda fose aprobada, el ficaría no Brasil. Mais, a pesar da presión popular, a Emenda foi rexeitada pola Cámara de Deputados o día 25 de abril de 1984 e a elección de presidente en 1985 foi novamente indirecta. Un mes despois do rexeitamento da Emenda, desilusionado co rumbo do país, Sócrates trasladábase á Toscana para ser presentado pola Fiorentina.

O Calcio e a retirada

Tras a saída de Sócrates do Corinthians, pouco despois, tamén abandonarían o equipo Casagrande, Zenon e Wladimir vendidos por motivos financeiros. Estas partidas significaron un duro golpe para o movemento da Democracia Corinthiana que pouco despois terminou de desincharse, cando Monteiro Alves perdeu en 1985 as eleccións internas do club. Brasil, teoricamente, recobrou a democracia en 1985 coa elección indirecta de José Sarney como presidente do país. Aínda que non foi ata 1989 cando a cidadanía brasileira puido votar de novo ao seu máximo mandatario.

Pola súa banda, Sócrates na Fiorentina non tivo moito suceso e regresou ao fútbol brasileiro un ano despois para fichar polo Flamengo de Rio de Janeiro. Como xogador do Flamengo foi seleccionado para disputar a Copa do Mundo de México 86 coa selección brasileira. Eliminados en cuartos contra Francia na quenda de penaltis, outra decepción como capitán da canarinha. No primeiro partido xogado polo Brasil, contra España, Sócrates acaparou todas as miradas pola cinta na cabeza que levaba coas palabras: “México sigue en pie”. Cidade de México seguía sufrindo as consecuencias do terremoto que asolara a cidade en 1985, ese era o sinxelo apoio do Doutor ao pobo do país organizador da Copa do Mundo. Durante todo o torneo, Sócrates portou outras mensaxes en cada partido.

Sobre a sua etapa no Corinthians declarou: esa foi a época máis exultante da miña vida. Dous anos e medio que valen por 40 de felicidade

O Doutor Sócrates, despois de xogar no Flamengo, fichou polo Santos para retirarse en 1989. A mesma semana que el colgou as botas de fútbol; tres días despois os brasileiros, incluído el, votaban de novo para a elección directa do seu presidente. Eses días perdeu o fútbol, pero gañou a democracia. Sócrates nunca máis vestiu a camiseta do Corinthians: “Xoguei os mundiais do 82 e 86 nunha marabillosa selección. Coñecín o calcio na Fiorentina, fun técnico. Escribo nun xornal deportivo e tamén poemas. Pero esa foi a época máis exultante da miña vida. Dous anos e medio que valen por 40 de felicidade”, a pesar de que, como el mesmo di, foi a época que máis marcou na súa vida.

Tentou ser técnico, pero non tivo éxito. “Nas concentracións, el bebía máis que todo o mundo”, declaraban os seus xogadores. E morreu con 57 anos, aínda que vivindo o suficiente para ver como os últimos oito anos da súa vida o presidente electo do Brasil foi o seu amigo persoal Luis Inácio Lula da Silva. Lula deixou a presidencia o 1 de xaneiro de 2011 e Sócrates deixou o noso mundo o 4 de decembro de 2011, vítima de complicacións no fígado derivadas do consumo prolongado de alcol.

A mesma semana que el colgou as botas houbo eleccións no Brasil. Eses días perdeu o fútbol, pero gañou a democracia

O mesmo día da morte de Sócrates, o Corinthians xogou contra o Palmeiras para facerlle unha dobre homenaxe. A primeira homenaxe foi o protocolario minuto de silencio, e a segunda homenaxe foi empatar o partido e asegurar o Brasileirão para o Timão, cumprindo así o último desexo do Doutor. En 1983, ao rematar un partido e cando os rumores da súa marcha a Italia era unha cousa do día a día, un xornalista preguntoulle polo seu futuro e as súas ambicións profesionais. Sócrates mirou aos ollos do xornalista e dixo: “Eu quero morrer em um domingo, e com o Corinthians campeão”. O certo é que Sócrates morreu o sétimo día da semana; e esa mesma xornada, ás sete da tarde, o Corinthians gañaba o seu quinto Brasileirão.

No Brasil hai dúbidas da veracidade das declaracións de Sócrates desta última anécdota. Pregunto que máis ten se é verdade ou non? É unha boa anécdota, é unha boa historia. Ademais, eu tamén quero morrer un domingo.