Energía
O fío enerxético de todas as crises

Hai pouco máis de dous anos comentaba neste mesmo blogue Petrocalipsis, un dos anteriores ensaios de Antonio Turiel, doutor en Física Teórica e investigador do CSIC. Dende aquela,  mudaron algunhas cousas: por unha banda, o autor deixou de ser un nome coñecido exclusivamente nos círculos decrecentistas para pasar a ocupar espazos, máis ou menos relevantes, nos medios de comunicación xeralistas como o “máximo exponente do 'colapsismo' en España” e, por outra, o colapso da nosa civilización é cada vez máis evidente.

En Petrocalipsis, Turiel describíanos a nosa dependencia dos hidrocarburos; amosábanos o cénit do petróleo (e doutros elementos) e convencíanos da insuficiencia das fontes alternativas de enerxía para manter unha civilización humana como a actual. En Sin energía, o seu novo ensaio, analisa as crises que están a facer palpábel hoxe o colapso. Hai dous anos estudaba “o gran marco” no que se vai desenvolver a crise enerxética até o remate do século XXI; agora, ocúpase do “minuto e resultado”, dunha serie de acontecementos que están a suceder e “partillan un ton que fai pensar que algo máis importante está a pasar”: o Gran Descenso. Porque, para o físico, o colapso non será unha “caída rápida”, será algo que sucederá “ao longo de moitas décadas” mais “esta queda será grande, profunda e moi perceptíbel, malia a súa lentitude relativa”.

Denuncia que a causa dos principais problemas aos que nos enfrontamos é que nunca quixemos ser conscientes da súa verdadeira dimensión: “que agora esteamos nunha grave crise enerxética demostra que, en realidade, máis alá da farfalla baldeira, nunca nos tomamos en serio a loita contra a mudanza climática” e, no seu enésimo intento de que sexamos conscientes disto de vez, descríbenos algunhas das pegadas actuais dese Gran Descenso.

Antonio Turiel, no seu enésimo intento de que sexamos conscientes da verdadeira dimensión do problema de vez, descríbenos algunhas das pegadas actuais do Gran Descenso.

Son moitos os exemplos cos que ilustra Turiel os seus argumentos, aínda que a mera cita dalgún deles (o racionamento do gasóleo, a escaseza na oferta de chips, a caída na produción de cereais, a prohibición da exportación de determinados alimentos ou o acaparamento de enerxías polos estados máis poderosos) abonda para nos facer comprender a magnitude do problema.

Nesta exposición áchanse en falla, como xa pasaba en Petrocalipsis, as concretas referencias e xustificacións dos datos que enarbora Turiel, mais o autor volve armar unha divulgación dirixida ao gran público que, de querer máis, deberá achegarse a The Oil Crash, o blogue no que, dende 2010, leva divulgando e debullando informes científicos e de organismos internacionais sobre a crise enerxética cunhas entradas metódicas e profusamente referenciadas, de alto rigor científico.

A lectura do ensaio tamén nos fai descubrir algunha das eivas psicolóxicas coas que nos enfrontamos ao Descenso. Pode que a persoa lectora que afronte o texto dende o Reino de España, lle pase coma a min e sinta certo acougo cando Turiel, entre a abafante enumeración de conflitos vindeiros, afirma que “España produce máis gasolina e diésel dos que consume e aínda exporta certa cantidade” malia que engada deseguido que “tarde ou cedo España tamén terá problemas para autofornecerse, aínda que polo momento estea ben provista” ou que o noso sistema eléctrico “está ben abastecido e o feito de que estea pouco interconectado con Europa debería favorecer que os problemas eléctricos na península sexan moito menores e mesmo inexistentes”. Alivia pensar que algunha das dificultades non nos afectarán polo momento, mais non e esa unha actitude fondamente egoísta que non vai servir para sobrevivir ao colapso? A reacción amosa que no noso interior se agacha unha tendencia xenófoba e proteccionista coa que teremos que loitar para armar unha solución xusta para todos os seres humanos.

A máis interesante achega da análise de Turiel neste ensaio é o achado do ton común que percebe nos acontecementos do tempo presente. Todos os problemas teñen a mesma orixe e relaciónanse dun xeito tan íntimo que levan ao autor a cualificalos como “crises aniñadas”. Afirma,  e demostra, que as crises do gasóleo, dos materiais, dos alimentos e a espiral da inflación nacen todas da crise da enerxía e, ao mesmo tempo, aliméntana e serven para a facer cada vez máis profunda. Porque o cénit do petróleo é a causa inmediata da escaseza de gasóleo. A falla de gasóleo encarece o uso da maquinaría agrícola (e tamén da mineira) e a produción de fertilizantes hidroxenados. A crise de alimentos é “o problema máis grave ao que nos enfrontaremos nos próximos anos [...] un factor verdadeiramente desestabilizante que terá grande impacto a nivel global”. A escaseza de hidrocarburos determina a volatilidade dos prezos e esta, a desaparición de investimentos na produción da enerxía. Sen gasóleo barato non se poden extraer de xeito rendíbel materiais para a fabricación de aeroxeradores e placas solares, o que redunda nun empeoramento da crise enerxética.

Ao cabo, un fío enerxético cose todas as nosas crises, e demostra que a nosa adición aos combustíbeis fósiles leva anos pasándonos a súa factura.

Ao cabo, un fío enerxético cose todas as nosas crises, e demostra que a nosa adición as enerxías fósiles leva anos pasándonos a súa factura.

O traballo de Turiel quere poñer ante os nosos ollos a situación na que nos atopamos para que afrontemos con madureza o Gran Descenso. O título do ensaio é relevante: que é o que imos facer sen enerxía? Como nos queremos organizar? Porque, recorda o autor, “a escaseza de enerxía e materiais non constitúe un determinante de qué sociedade podemos construír no futuro, senón tan só un condicionante”. A consecuencia de todas as crises que explica Turiel é unha “redución do metabolismo da economía global” ao que nos teremos que afacer para sobrevivir. Esa redución do mundo acaecido, unha mera condición material, non impide que procuremos e inventemos solucións porque “o verdadeiro problema non é de recursos [...] senón do sistema socioeconómico que non queremos mudar”.

Cómpre achegar solucións e Turiel, dende unha moderación moi intelixente coa que pretende sumar a meirande número de persoas posíbeis, non se limita a formular o conflito e remata a súa obra cunha chamada á acción. “Non colapsaremos se non queremos” —di o autor— porque “é posíbel satisfacer unha boa parte das necesidades da poboación consumindo moitísima menos enerxía” (e neste caso non renuncia citar un dos estudos que lle permite defender esta afirmación). A meirande parte do consumo de enerxía e materiais “no reverte nunha mellora real das nosas condicións de vida. Faise porque responde á lóxica dun sistema económico que procura a acumulación de capital e o crecemento económico sen límites”. A realidade impón o decrecemento pero é precisa “unha resposta axeitada a nivel de organización social” para que ese descenso inevitábel non supoña un novo austericidio senón un verdadeiro decrecemento democrático.

No último capítulo achega unhas poucas medidas que poden ser un primeiro paso (a loita contra o desperdicio de alimentos, a limitación drástica dos vehículos privados, a promoción do consumo de proximidade, a loita contra a obsolescencia programada...) nesa nova organización do mundo. Medidas que supoñen unha ínfima escolma das que, xa en 2013, constituíron a cerna da moito máis ambiciosa Guía para o descenso enerxético que armou a asociación Véspera de nada para unha Galiza sen petróleo e que propuña numerosas medidas para afrontar o Descenso dende diferentes eidos: o transporte, a alimentación, o hábitat, o consumo enerxético doméstico, a saúde, a educación e a formación, a economía, as relacións sociais e a acción comunitaria. As propostas de Sin energía non son moitas porque ao que Turiel dedica o libro, como confesa no seu remate, é a describirnos o teatro para nos convidar a saír a escena e actuar xa. Recuperar o traballo de Véspera de nada pode ser un bo guion para o primeiro acto do drama.