Educación
A configuración dos sistemas educativos no estado: coa Igrexa fomos topar

Por que falamos de “auxe do fascismo”? Implicitamente asumimos que sempre estivo aí, mais sen apoios suficientes e, o máis importante, sen “adecuar” ou modernizar o seu aparello discursivo e o seu imaxinario para falar dos temas que preocupan á cidadanía. Ese discurso que representaba tempos que na actualidade resonan a tempos e xeracións pasadas e vellas. Ao Blas Piñar de Fuerza Nueva, ao Jean-Marie le Pen da Fronte Nacional francesa ou a partidos falanxistas e sen atractivo, con mensaxes antigas, pasadas.

Porén, na actualidade, os líderes da extrema dereita son claramente diferentes. Persoas novas, sen un pasado que disimular ou que ocultar, con discursos e formas tamén “novos”, nos que falan de problemas reais e vitais para a xente, que os partidos políticos democráticos non afrontaban exitosamente, ou que mesmo ignoraban.

A dama de ferro afirmou que a economía é o método, a metodoloxía cuxo obxectivo é cambiar a alma

Hai tempo que intelectuais como Antonio Gramsci (senso común), Pierre Bourdieu (habitus) ou Michael Focault (biopoder/biopolítica) subliñan a importancia das subxectividades e do senso común para aceitar procesos de dominación sen apenas resistencias, considerando coma obvio ou lóxico que o mundo é dunha determinada maneira, que non pode ser doutro xeito. Este énfase na conformación dunhas “adecuadas” subxectividades era un dos principais eixos das políticas de Margaret Thatcher. A dama de ferro afirmou explícitamente no Sunday Times, un 3 de maio do 19821, que “a economía é o método, a metodoloxía” cuxo obxectivo é “cambiar a alma”.

As políticas educativas no estado español

Facendo un rápido repaso á historia da educación podemos ver como, no século XIX, a construción dun novo senso común é sempre unha tarefa prioritaria que gobernos e grupos ideolóxicos dominantes atribúen aos sistemas educativos. A conformación de mulleres e homes en man de obra para as grandes fábricas é un cometido fundamental para consolidar a sociedade nacionalista, industrial, urbana e suburbana; ignorando e silenciando paralelamente ao mundo rural.

A Segunda República procurou construír un ser humano republicano. Para ese labor apostou polo pensamento e ideais ilustrados, relegando a relixión e negando as explicacións que concibían ao ser humano como predestinado, unha marioneta dos desexos e do reparto desigual de talentos por parte dun determinado “Deus verdadeiro” do que o Vaticano era albacea. O obxectivo da educación centrouse entón en conformar seres libres, cultos, democráticos, xustos e felices; as mesmas metas da Ilustración.

Unha das primeiras medidas da ditadura franquista foi a de mudar o sistema educativo republicano

Tralo levantamento militar Fascista do 1936, unha das primeiras medidas da ditadura franquista foi a de mudar o sistema educativo republicano para construír un senso común acorde coa “personalidade fascista, autoritaria, acrítica, dogmática, crente e practicante católica”. Ao mesmo que tempo á muller encargóuselle o mundo dos coidados, a educación dos fillos e fillas. Foi sometida ao home, a través de políticas patriarcais e machistas; que xa avanzaban os Evanxeos interpretados polo fundamentalismo Vaticano e a Igrexa española, apoio da sublevación fascista.

A conquista da democracia, logo da morte do ditador Francisco Franco a mediados dos 70, precisou volver a redefinir e reformar o sistema educativo. Apostouse por conformar e educar un novo tipo de personalidade e un novo senso común, adecuados a unha sociedade de seres libres, iguais e democráticos. Un ser humano que se considera “cidadán e cidadá”, que asume que debe interrelacionarse con todas as persoas como iguais, con idénticos dereitos, á vez que recoñece que somos diferentes.

Asúmese que somos iguais, pero diferentes. Unha cidadanía “Ilustrada, Informada, Activa, Democrática, Xusta, Crítica, Inclusiva, Sustentábel e Optimista”. A LOGSE, aínda que moi imperfecta e obsesivamente psicoloxicista, ía nesa dirección. O primeiro PSOE tivo que asumir as reivindicacións dos partidos políticos á súa esquerda, dos movementos veciñais e dos Movementos de Renovación Pedagóxica. De aí que se comezara apostando polo ensino público gratuíto e democrático, pola Educación Infantil (non preescolar nin maternal) de 0 a 6 anos, que se lograse a obrigatoriedade da escolarización até o 16 anos, ou que se apostase pola educación inclusiva para as crianzas con discapacidades.

A educación nos sistemas neoliberais

Mais a medida que se inicia a crise económica na década dos 80, e coincidindo coa caída do Muro de Berlín, outra rede encargada de conformar subxectividades e reorientar e reconstruír o chamado senso común, os poderes mediáticos e as grandes editoras, tratarán de convencernos de que chegamos ao fin da Historia, como argumentou o economista político Francis Fukuyama. Que non hai alternativas ao modelo de sociedade capitalista, conservadora e neocolonialista, como afirmou co seu slogan “There is No Alternative” Margaret Thatcher.

Este neoliberalismo precisa apoiarse no sistema educativo; ten a necesidade urxente de instrumentalizalo

O capitalismo puro e duro asume que, se non hai alternativas a este modelo, non ten sentido soster e ampliar un Estado de Benestar (unha resposta do capitalismo para tratar de frear ao comunismo e ao socialismo). Xorde así un neoliberalismo que instrumentaliza ao seu servizo as dinámicas da globalización, para así estender e consolidar un novo modelo de sociedade. Mais este neoliberalismo precisa apoiarse no sistema educativo; ten a necesidade urxente de instrumentalizalo. E conta para isto coa axuda dun enorme tecido de medios de comunicación, que os propio sistema financia e coloca ao servizo dos seus intereses.

A LOCE do goberno do PP de José Mª Aznar, algunhas “innovacións” erradas do PSOE, e logo a LOMCE do PP de Mariano Rajoy crearon as condicións adecuadas para reeducar a alma e as subxectividades individuais do alumnado, e así converter en hexemónica a ideoloxía neoliberal. Entre esas “innovacións” podemos mencionar a introdución das competencias, pregonadas pola OCDE, da materia de Educación Financieira ou encargo realizado polo ministro Ángel Gabilondo de engadir as competencias financieiras ás probas PISA, realizadas por alumnado de quince anos.

A LOMCE, e en especial os Decretos Lei de desenvolvemento e concreción na práctica do seu articulado, contribuíron decisivamente a conformar un novo tipo de personalidades coherentes coas novas políticas económicas, co capitalismo financeiro e os modelos produción posindustrial, os bens inmateriais e o coñecemento capaz de xerar riqueza económica. A meta é reorientar e conformar novas personalidades economicistas neoliberais, neocolonialistas e ultra conservadoras católicas.

As leis educativas e as prácticas escolares “oficiais” obsesiónanse agora en redefinir e consolidar catro idiosincrásicas características dos seres humanos: o “Homo Económicus, Consumens, Debitor e Numericus”. O resultado destas políticas educativas é un ser humano de-socializado, egoísta, que se orienta só pola procura dos maiores beneficios económicos e de recoñecemento social co fin de acadar a súa exclusiva felicidade e benestar persoal. Instrumentaliza todo e a todos para procurarse maiores beneficios e vantaxes persoais.

A Igrexa pon ao servizo da causa o monopolio das ordes relixiosas católicas, propietarias de numerosísimos colexios e universidades privadas

Súmanse a este traballo os medios de comunicación, domesticados polos poderes económicos, as editoras de libros e revistas que estes controlan e colocan ao seu servizo. Contan tamén co apoio dunha Igrexa Católica fundamentalista que constrúe o arcebispo e vello aspirante a Papa, monseñor Rouco Varela. A maiores esta Igrexa pon ao servizo da causa o monopolio das ordes relixiosas católicas, propietarias de numerosísimos colexios e universidades privadas. Ordes tamén donas das editoras de libros de texto e lectura, así como materiais educativos que recomendan para o alumnado.

Non esquezamos que nesta rede de colexios privados e concertados relixiosos escolarízanse as fillas e fillos das clases sociais altas, medias altas e medias, na súa práctica totalidade. Sen esquecer que tamén suman neste traballo a aqueles colexios concertados católicos, destinados e educar ás clases populares e de familias pobres cristiás; xa que hai ordes relixiosas dedicadas a estas capas da poboación, mais sen misturar este alumnado co pertencente ás clases privilexiadas.

Esta compacta e poderosa rede conforma un armazón moi poderoso e condicionante das políticas dos nosos días. Aí está o famoso Concordato co Vaticano que até o presente ningún goberno, do signo que fora, logrou nin modificar, nin cancelar.

Jurjo Torres: “O debate sobre educación non sae nos grandes medios ou saen anécdotas e parvadas”

Xabi Lombardero

Educación

Jurjo Torres: “O debate sobre educación non sae nos grandes medios ou saen anécdotas e parvadas”

Xabi Lombardero

Jurjo Torres publicou case unha vintena de libros e favoreceu e impulsou debates no movemento internacional de renovación pedagóxica.