Culturas
Flores, ghuevos, rural: escribir e cantar as marxes do cotiá

Antía Otero e Su Garrido Pombo, voces gañadoras nos Premios Follas Novas do Libro Galego e nos Premios Martín Códax da Música, en diálogo.
25 jun 2023 07:00

Todo acontece na terraza da cafetería Espacio X do Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC), en Compostela. Sentamos conversando con cadanseu té e a emoción dos afectos nun espazo de luz. Antía Otero e Su Garrido Pombo naceron no mesmo ano, estudaron Historia da Arte na Universidade de Santiago de Compostela e ambas crean desde o cotiá e o doméstico, poñendo no centro o que ficou nas marxes.

Su Garrido Pombo resultou gañadora –por segunda vez, logo daquel 2019–, na 10ª edición dos Premios Martín Códax da Música, na sección Canción de autora, que se celebrou o 7 de xuño no Pazo da Cultura de Pontevedra. “O importante dun premio é sentirte querida, que a xente te queira”, admite. Barroco (Apiario, 2022), da autoría de Antía Otero, vén de gañar os galardóns nos Premios Follas Novas do Libro Galego 2023 nas categorías de Poesía –xa O cuarto das abellas (Xerais, 2016) fora escollido en 2017– e Obra editada na gala que se festexou o 22 de abril no Teatro Principal de Compostela. A creadora destaca que os premios son importantes porque significan un recoñecemento, e valora de maneira positiva que Barroco fose finalista canda as obras de dúas grandes autoras no panorama poético galego, como son Yolanda Castaño e Lupe Gómez, sendo editado, ademais, por unha editora independente que a poeta ten xunto á escritora Dores Tembrás. En palabras de Otero, este galardón é “un premio colectivo”.

Desde as marxes

Antía Otero sinala que o feito de ter acceso á biblioteca do CGAC –espazo arredor do cal acontece a entrevista– foi moi importante na súa formación universitaria, a través da que obtivo as ferramentas necesarias para artellar a súa propia busca. Nesa procura aparece o oco das mulleres artistas. No Cuarto das abellas, escribe: “Fomos / dedos de Rubens, Leonardo, Klimt, Velázquez, Seoane, / Picasso”. En Barroco dá un paso máis alá e dialoga coas artistas que descubriu tras a universidade, a quen lle dedica o libro: “A todas as Lavinias, Artemisias e Claras; tamén a Antonietta Gonsalvus 'Tognina'”, destaca na nota final. “Creo que sempre me interesou o que queda na marxe”, recoñece, lembrando que xa no seu primeiro poemario, O Son da Xordeira (Espiral Maior, 2003), “as protagonistas eran as costureiras de economía somerxida que cosían para grandes modistos”.

SuGarrido Antia Otero detalle planta
A cantante, compositora e música Susana Garrido Pombo sorrí mentres escoita a Antía Otero nun momento da conversa. Elena Martín

Doutro lado da mesa, Su Garrido Pombo explica que, cando con dezaoito anos lle preguntaron por que quería estudar Historia da Arte, ela respondeu que “quería entender que leva a unha persoa a converterse en artista, a tomar ese camiño que está fóra do sistema”. Nesa viaxe cada artista ten as súas razóns e “a min fascíname entendelas e estar en contacto coa xente”, afirma. Vén de gañar a 10ª edición dos Premios Martín Códax cun discurso emotivo e reivindicativo, no que puxo en valor as que fican na marxe: as coidadoras, esas mulleres que, como no caso das artistas ás que fai mención Otero, non están no centro. Su e Antía colócanas nas nosas mans e ouvidos, para que, ao fin, as escoitemos.

O privilexio de crear

Na caloriña do sol de xuño falamos do privilexio de escribir, de crear, de cantar, de ter tempo. Nun mundo no que todo é velocidade e rapidez, escribir e cantar convértese, como recolle o poeta Ismael Ramos en Lumes (Apiario, 2017) “nun acto de resistencia”. No caso de Barroco, o libro concíbese ao longo de catro anos, período no que as crianzas de Antía son moi pequenas. Dese xeito, podemos ler na Carta á nai: “Cando collo horas para escribir e delego / o coidado das crianzas ao comezo síntome mal, / como se impuxese un privilexio. Logo o pracer é tan grande / que me prometo facelo máis veces”.

En Barroco asistimos a un cadro de xénero onde, como en Patios de luz, préndese o foco do cotiá e da noción de prole

Garrido Pombo asinte, canda Otero, en que estamos nun tempo no que crear é un privilexio e o mesmo feito de ter tempo é un privilexio. “O meu proceso creativo é caótico, as letras poden aparecer antes que a melodía ou ao revés, ás veces todo nace simplemente cunha imaxe, tendo en conta que non vai ser algo para ser lido, senón para ser interpretado”, recoñece. Afondando en Patios de luz, confesa que a idea inicial xorde na imaxe das veciñas, na noción de comunidade, no invisible. “O Patio de luz é o que queda dentro, o íntimo, o doméstico, mentres que a fachada e o que vai ao mundo é dos homes”. “As que asistimos aos patios de luz normalmente somos emigrantes do campo á cidade, como vin eu, e case non se fala diso”, reivindica. Su Garrido procura os patios de luz, os lugares abertos, baixar do escenario, estarmos de ti a ti, as foliadas, onde non hai diferenza de clase nin ascensión vertical. “Para min, a barreira da clase social é moi importante, contar a historia desde dentro do doméstico, levar a música a ese espazo. Na foliada non hai palco, estamos todas de pé a pé e a min iso é o que me fascina”.

En Barroco asistimos a un cadro de xénero onde, como en Patios de luz, se prende o foco do cotiá e da noción de prole. “O que quixen facer con este libro foi subverter o concepto, o barroco está no tenebrismo da lareira de meus avós, sempre digo que é un Zurbarán, é algo plástico, é o traballo coa luz e o fulgor”, declara Antía Otero. E isto condénsase nos versos: “Devorar o dogma / para salvar o fulgor”.

Entre a poesía e a música, o fulgor

Conectando coa idea do fulgor, e entrando na relación entre música e poesía, Otero engade: “Adoro as persoas que fan música porque sinto que camiñan con ese fulgor”. Así é como camiña Garrido Pombo polo seu barrio, entre as súas veciñas, nos concertos en solitario e acompañando a poetas, como fixo con Antía hai uns meses na presentación de Barroco no Ateneo de Vigo. “Para min a poesía é a arte máis mal pagada que hai”, denuncia a cantautora, quen confesa que se foi rodeando de poetas amigas, amigos, a súa parella Keith, e quen salienta que se tivese que escoller entre cantar ou ler tería que pensalo.

SuGarrido Antia Otero aérea

Desde a outra beira da cadeira, Otero sorrí cómplice. O seu Barroco abre, entre outras citas, cun anaco dunha letra tradicional galega “anque me vou non me ausento / anque me vou non me ausento / anque me vou da palabra / non me vou do pensamento”. “Buscaba unha cita que conectase realmente co que non está escrito, barallaba algo que pertencese ao imaxinario colectivo e popular e foi precisamente aquí ao lado, no Museo do Pobo Galego, escoitando a Faia Díaz e a Benxamín Otero cantar esa peza no ciclo O que non se escribe, cando souben que ía ser a cita do libro”.

Antes cantaba todo o mundo, fixérao ben ou mal, agora son os propios medios de comunicación os que marcan o que é cantar ben

A creadora subliña que o silencio, a pausa e o ritmo pertencen tanto á música como á poesía, e comenta que se sente moi cómoda partillando espazo con persoas que fan música, defendendo que “o canto e a danza son disciplinas coas que todas nacemos con capacidades para facelo”. Nese senso, Su engade que “antes cantaba todo o mundo, fixérao ben ou mal, agora son os propios medios de comunicación os que marcan o que é cantar ben”. Pero hai un lugar onde iso non sucede: na foliada. Alí a resistencia, o canto, o baile. A admiración.

Domingo, doce caseiro, rural

As flores e os elementos vexetais están moi presentes en Patios de luz e en Barroco –tanto no interior como no exterior–. Su recorda que cando era nena ía con súa avoa á igrexa facer ramos. Sempre lle fascinaron aquelas flores. Un día preguntoulle por que non utilizaban as flores silvestres para facer os ramos e a avoa confesoulle algo que recordará para sempre: “As flores silvestres non valen para ramos, as que valen para o camposanto son as mercadas, as perfectas, as que valen diñeiro”. “Esas si que valen para as institucións, as outras para adornar as cunetas”, subliña a cantautora na terraza do Espacio X do CGAC. Falando de avoas, o xesto que recolle Antía Otero no verso “Has levar ghuevos, nena?”. “Nesas palabras da miña avoa estaba todo o seu coidado, todo o coidado aí nesa pregunta”.

Como non imos falar do rural se toda a nosa cosmoloxía provén dese lugar? Negalo sería como negar a conformación dunha mirada de estar no mundo

A imaxe do domingo está presente nas obra de Otero e Garrido Pombo –é o título dunhas das cancións de Patios de luz e alúdese a el en Barroco–. Pero non só coinciden no día. Ambas fan referencia ao doce caseiro: “Por unha ducia tantas culleradas / de azucre e fariña / un soprido de lévedo / rela de limón / o segredo é bater as claras / tanto que graviten ao virar o prato”, di a poeta. A cantautora escolle Doce caseiro como título dunha das súas pezas e conta que no seu caso é a torta da avoa, de chocolate, galleta e Sansón: “Un día alguén, con razón, dixo que non estaba ben que os nenos tomasen Sansón e desde aquela comezouse a facer sen el, e a todos os primos pareceunos algo terrible porque asociamos ese sabor a momentos moi felices, porque nas tortas penso que é onde as avoas e as nais e a xente que te quere amasan todo o amor que moitas veces non son capaces de dicir con palabras”, sinala Su, quen afirma que para ela o doce caseiro levará, sempre, Sansón.

Na mañá dun mércores conversamos sobre o rural nunha terraza de luz, recordámolo e reflexionamos arredor del. “Como non imos falar del se toda a nosa cosmoloxía provén dese lugar? Negalo sería como negar a conformación dunha mirada de estar no mundo”, declara Otero. As artistas poñen sobre a mesa o valor de repensarnos no rural. Estes versos de Barroco recollen a esencia: “Vimos dun territorio devastado que miramos arder / mentres poetizamos o fume”. Se cadra as flores, os ghuevos e os doces caseiros sexan o que permanece.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Literatura
Ensayo Qué (no) puede un cuerpo
Algunas novedades editoriales y tendencias audiovisuales sugieren retornos de modos de entender lo inhumano que fueron característicos de la neoliberal década de los 80.
China
Pulsos bajo el cielo Taiwán, la isla hermosa en la encrucijada
En este episodio recorremos la isla de Taiwan para explicar su relación geopolítica con China continental desde la perspectiva de los movimientos indígenas y su música
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sánchez piensa en un paréntesis legislativo para evitar roces con los socios tras una semana explosiva
El choque bronco por el caso de las compras de balas israelíes a cargo de Grande Marlaska puso sobre la mesa como nunca la ruptura de la coalición, aunque nunca fue una opción.
LGTBIAQ+
Juicio el 9 de mayo Lidia Falcón pide cinco años de cárcel a una mujer trans por un tuit de 2021 que no la menciona
La activista antiderechos Lidia Falcón denunció a Diana Juan Cano en 2021 por un tuit que apenas tuvo repercusión. La acusación pide una pena de cinco años de prisión y 50.000 euros de indemnización.
Galicia
Galicia Cuidar sin derechos: la lucha de las trabajadoras en las residencias privadas de Galicia salta a la huelga
Sin tiempo ni medios para ofrecer unos cuidados adecuados, alertan de una situación insostenible en los centros y denuncian la privatización de un servicio a costa del bienestar de las personas mayores y dependientes.
València
València Convocan una huelga general contra Mazón el próximo 29 de mayo
CGT, CNT, COS e Intersindical llaman a la movilización por la gestión de la Dana, los recortes y la situación de acceso a la vivienda.
Guinea-Bissau
Internacional Guinea-Bissau arranca una ola de represión tras el sabotaje popular de una mina de arena en un parque natural
Una acción liderada por las mujeres del pueblo de Varela provocó un incendio en la bomba de extracción de la mina de arena pesada. El Gobierno ha llevado a cabo la detención de 16 personas, entre las que se encuentran líderes locales.
Opinión
Opinión “Tener correa” y la ridiculización del afecto
Existe una presión muy fuerte sobre los propios hombres para que no amen demasiado, no cuiden demasiado. El ideal de “libertad masculina” tradicionalmente se entiende como independencia, desapego, y muchas veces, desinterés.
Opinión
Opinión Las sáficas también somos trans, deseamos trans y amamos trans
Resulta irónico que a quienes tanto nos han cuestionado la identidad de “mujeres de verdad” en función de nuestra expresión de género o la vida que decidimos emprender no levantemos antorchas al ver el mismo odio operando con estrategias similares.

Últimas

Eventos
Evento Un Salto al periodismo desde el barrio: acompáñanos en un directo sobre periodismo situado
El Salto organiza un evento centrado en el potencial de los formatos sonoros para transmitir información veraz y fiable de forma cercana. Para hacer periodismo desde el barrio y barrio desde el periodismo.
Gasto militar
Gasto militar ¿De dónde sacará Sánchez el dinero para financiar el incremento del gasto en defensa?
La promesa de aumentar las partidas presupuestarias militares necesita redirigir 10.471 millones de euros para alcanzar el 2% del PIB. Cumplirlo este año abre a su vez un grave problema para hacerlo en 2026.
Más noticias
Opinión
Opinión Las sáficas también somos trans, deseamos trans y amamos trans
Resulta irónico que a quienes tanto nos han cuestionado la identidad de “mujeres de verdad” en función de nuestra expresión de género o la vida que decidimos emprender no levantemos antorchas al ver el mismo odio operando con estrategias similares.
Opinión
Opinión IA: un proyecto tecnosupremacista
La pregunta que me hice hace algunos años fue: ¿Por qué existe un evidente interés en “crear la cuestión de la IA”, cuando las tecnologías y las lógicas que la componen están ya operativas desde hace años?

Recomendadas

Galicia
Galicia Vigo, A Coruña y Ourense compraron material policial a Israel por medio millón de euros en solo cuatro años
El alcalde ourensano, Gonzalo P. Jácome, adjudicó un contrato por 70.000 euros días después del siete de octubre. Abel Caballero firmó otro de más de 200.000 euros y la alcaldesa de A Coruña siguió la estela con un contrato de 170.000 euros.
Turquía
Pinar Selek “Turquía sigue gobernada en base al miedo”
La profesora y socióloga turca, quien ha sufrido además de cárcel, un acoso judicial por 27 años, habla de la falta de independencia del poder judicial, del adoctrinamiento social y de la formación de la sociedad turca.