O prelo
A linguaxe como un espazo para reconstruír a xustiza social: unha recensión de ‘Lingüística Eco-’, de Teresa Moure

As nosas palabras gardan unha potencia que supera os límites do meramente descritivo. A forza que precede a primeira palabra do día encerra un misterio. O momento previo ao soprido de aire que se converte en lingua é un escenario que apenas pode ser descrito. Para Moure, nese primeiro momento se esconde a vontade transformadora da linguaxe.

Este ano, Através, a editorial propia da Associaçom Galega da Língua, publicou Lingüística Eco-, O estudo das línguas no Antropoceno de Teresa Moure. A aparición do libro está relacionada cun procesos de crise evidente: a afirmación do Antropoceno como fenómeno existente, o colapso progresivo dun certo modo de circulación do capital e o exterminio da diversidade lingüística no noso planeta. De cara a iso, Moure propon a lóxica eco como un horizonte de comprensión e de acción. Isto supón o recoñecemento da pluralidade como un dereito que merece ser defendido. Escapa entón do ambientalismo máis amable e encontra no afixo eco- unha estratexia para reafirmar que a defensa da diversidade é un dereito que se fundamenta en que cada un de nosos pobos poda defender a súa experiencia no mundo.

Para finais do século XXI, o 90% da diversidade lingüística podería ser sustituido por linguas dominantes

No noso presente, a desaparición lingüística é unha realidade inegable: a UNESCO no seu informe Vitalidade e perigo de desparición das linguas sostén que para finais do século XXI, o 90% da diversidade lingüística podería ser substituído por linguas dominantes. Isto non é unha perda menor; Moure comparte con forte sensibilidade que o aniquilamiento lingüístico supón perder unha forma de comprender o mundo. A autora recolle importantes saberes da tradición lingüística como unha base para defender as nosas linguas: cada lingua supón un xeito de habitar a realidade, de pensala e de coidala.

Con todo, a lingüística non sempre foi unha ferramenta compremetida coa súa realidade. É verdade que a lingüística tivo que reunir un conxunto de esforzos epistemolóxicos para formalizarse como unha ciencia a principios do século XX. De aí que o estruturalismo se presentara como a primeira base da súa configuración cientifica. O camiño que emprederon entón as ciencias da linguaxe difícilmente puido mirar fóra de si mesmo. Emporiso, Moure presenta un esforzo por facer visible aquela tradición propia da lingüística que se enfrenta os problemas propios da xustiza social das nosas linguas.

Moure axúdanos a lembrar que os dereitos lingüísticos son tamén dereitos humanos, que merecen ser coidados e defendidos.

Moure axúdanos a lembrar que os dereitos lingüísticos son tamén dereitos humanos, que merecen ser coidados e defendidos. O carácter militante é, sen dúbida, un xesto característico na escritura da autora. E ten a súa orixe nun exercicio de visibilidade moi relevante: as linguas non morren senón que son asasinadas polo seu contexto. Moure confronta a reflexión lingüística que leva ao límite o darwinismo social e sostén que o exterminio lingüístico é a consecuencia da expansión imperial, produto da modernidade e dunha fase expansiva do capitalismo. Entón, a defensa polas nosas linguas é un exercicio que nada ten que ver cun proceso mortalidade natural.

As linguas non morren senon que son asasinadas polo seu contexto

Esta obra de Teresa Moure tamén amosa as estratexias de loita que algunhas linguas minorazadas elaboran dacordo co seu contexto. O caso do galego e a militancia reintegracionista é moi relevante e digno de debate. No galego, a súa posibilidade de internacionalización a través da lusofonía supón un reforzamento na súa dimensión utilitaria. Non obstante, as linguas non teñen que encontraren un marco de internacionalización para gozar de dignidade. A suposta utilidade non é unha categoría necesaria para que unha lingua teña vida. Moure sostén este debate con particular coidado e supón un paso para pensar as estratexias de resistencia no ámbito lingüístico.

Lingüística Eco- é un texto que está construido como un aparello didáctico que se fundamenta na conversa con outras persoas ou coa reflexión silenciosa. Lembra aqueles libros que supoñen un encontro coa dimensión colectiva da lectura dende a didáctica. Un xénero que parece desprestixiado nos espazos académicos pero que Moure amosa como unha ferramente de traballo e de compañía. A didáctica en Moure é un pequeno modo de militancia que vive a través do libro e saca á lingüística dos fríos espazos da erudición.