Migración
Iñigo Roque: «Beti etorkizun hobe baten bila abiatzen dira migranteak, eta berdin iheslari politikoak»

ELKARRIZKETA- IÑIGO ROQUE, ITZULTZAILEA ETA LIBURUAREN AKUILATZAILEA

Euskalerria Irratian egin zioten elkarrizketan, Iñigo Roque Eguzkitzak (Portugalete, 1976) aitortu zuen bere sustraiak portugesak ere bazirela neurri batean. Hala, Bost egun, bost gau argitaratuz, bere «arbasoekin zorrak kitatzeko beharra» zuen.

Roqueren zorrak kitatzeko keinuak Manuel Tiago ekarri du estreinakoz euskarara: eleberri labur bat eta bi ipuin. Hirurak Portugal XX. mendeko berrogeita hamarreko hamarkadatik aurrera hustu zuen migrazioaren ingurukoak. Milioi bat eta erdi portugesek baino gehiagok egin zuten alde, eta hamahiru urte iraun zituen jende huste hark: 1973an hasiko zen krisi ekonomikoak eta 1974an Krabelinen Iraultzarekin eman zen diktaduraren bukaerak eten zuen ihesaldia. Alde egin zuten gehien-gehienek Frantziara jo zuten; batzuek bazuten baimena, askok ez, eta Francoren diktadurapeko Espainia zeharkatzen zuten. Behar ekonomikoengatik egiten zuten alde askok, beste batzuek arrazoi politikoengatik. Eta muga-pasa horretan, baimenik ez zutenek ordaindu egiten zieten pasatzaileei.

Pertsonen trafikoaz ari gara; Bidasoa banatzen duen mugaren aurretik, mugan bertan eta ondoren ematen zen pertsonen trafikoaz. Haren arrastoa ia isilpekoa izan da gaur egunera arte gurean"

Pertsonen trafikoaz ari gara; Bidasoa banatzen duen mugaren aurretik, mugan bertan eta ondoren ematen zen pertsonen trafikoaz. Haren arrastoa ia isilpekoa izan da gaur egunera arte gurean. Eta fikziozko lan hauek, Roqueren hitzatzea lagunduta, jostun lana egin dute han-hemen aipatutako txatal horien artean. Bildu ditu antropologia lanetako pasadizoak eta memoria liburuak, prentsako lerro etenak eta Portugalgo idazleen aipuak. Hitzatzeari lotuta, hitzaurrean lotura esplizitua egin du Amets Arzallusek: albistegietan ikusten dugun pertsonen trafiko hori, egun ere Bidasoan gertatzen dena, ez da berria; hamarkadak daramatza gurean.

Eta gero dago Manuel Tiago, hamarkada luzez autore ezaguna baina izenaren atzean nor zen ez genekien idazlea. Autore gorputzgabea, Shakespeare portugesera eraman zuena, margolaria. Gorputzik gabeko esku hura Alvaro Cunhalena zen. Espetxe faxistetatik ihes egin zuena, klandestinoki Frantziara pasa zena, hiru hamarkadaz errefuxiatua. Alderdi Komunistako idazkaria, jendetzaren ordezkaria, eta aldi berean, sasiko idazlea.

Dantxarinean elkartu gara Iñigo Roquerekin, aparkalekuen, benten eta uniforme ezberdineko polizien egoitzen artean.

Duela hiru hilabete iritsi zen Bost egun, bost gau liburua dendetara. Zer iruditu zaizu harrera?

Harrera harrigarria, esango nuke. Ez naiz igarle iaioa honetarako ere. Liburuak itzuli aurretik beti izaten duzu esperantza zabalduko direla, baina liburu honekin ez neukan halako usterik. Uste dut gauza asko gertatu direla batera liburuak hola korritzeko. Ahoz ahoko gomendio-kateek izan dute, noski, eraginik, baina baita itxialdi osteko une post-traumatikoak, Amets Arzallusen konpainiak eta argitaletxearen ahaleginak.

Zer zen Manuel Tiago zuretzat liburu hau egiten hasi aurretik?

Portugalgo Alderdi Komunistako idazkari nagusi historikoa. Erreferente moral bat, hala nahi baduzu.

Zer da orain?

Uste dut herrian urtu nahi izan zuen pertsonaia historiko bat izan zela. Ia medium bat (literatura-kontuetan, noski). Erakuskeria nagusi dugun mundu instagrameratu honetan, apaltasun lezio bat baino gehiago eman zituen.

Espero zenuen liburuak izan duen harrera? Zer berreskuratuko zenuke jaso duzunetik?

Portugesen muga-pasek gurean utzitako aztarnen lekukotasunak izan dira zirraragarrienak (handik eta hemendik iritsi zaizkidanak), eta Ametsen Miñan lanarekin eraikitako paralelismoak ere bai.

Zer eskatzen diozu narratibari irakurle gisa? Eta itzultzaile gisa?

Urteek azala gogortzen dizute, eta nik ausiki egitea eskatzen diet liburuei. Itzultzaile gisa, gozabide izatea. Horretarako, aurrena, sinetsi beharra daukazu itzultzen ari zaren horren balioan, eta hurrena, denbora eduki behar duzu lana patxadaz egiteko.

Estiloaren biluztasuna eta kontakizunen tentsioa aipatuko nituzke. Trabarik gabe aurrera eramaten zaituzten testuak dira. Gurean, beharbada, Pello Lizarralderen kontamoldetik gertu legoke Bost egun, bost gau"

Zerk egiten ditu narraziook interesgarri zuretzat? Zer nabarmenduko zenuke? Bada analogorik euskal letretan?

Estiloaren biluztasuna eta kontakizunen tentsioa aipatuko nituzke. Trabarik gabe aurrera eramaten zaituzten testuak dira. Gurean, beharbada, Pello Lizarralderen kontamoldetik gertu legoke Bost egun, bost gau.

Zer ekarri du liburu honek maletan (bere eleberri laburrarekin, bi ipuinekin, hitzatzearekin, Amets Arzallusen hitzaurrearekin)? Liburuarekin asebeteta entzun zintudan Arantxa Iturberekin Euskadi Irratian. Zergatik?

Liburua objektu moduan ere ederra da eta! Ederki harrapatu du Koldo Atxagak liburuko giroa. Gero, kontzeptu modura aski biribila atera da: Ametsek orainarekin lotzen du iragana, eta kontakizun nagusiko mugalde urrunetik muga-pasa hurbilagoetara ekarri dugu liburua, tartean Tiagoren beraren Pirinioetako muga-pasa bati buruzko narrazioa erantsita. Beraz, liburua polliki atondutako ibilbide zirkularra da.

Etorkizun hobe baten bila, etorkizun hori gerora norberaren herrira ekartzeko maletan, edo, askotan, harrera herrialdean erroak eginda han eraz bizitzeko"

Egin al daiteke analogiarik narraziootan landutako migrazioen eta egungoen artean?

Bai, jakina. Beti etorkizun hobe baten bila abiatzen dira migranteak (eta berdin iheslari politikoak). Etorkizun hobe baten bila, etorkizun hori gerora norberaren herrira ekartzeko maletan, edo, askotan, harrera herrialdean erroak eginda han eraz bizitzeko.

Zer erronka izan ditu itzulpen honek?

Soiltasunari eustea. Estiloa bridatzea.

Zer iruditzen zaizu portugesezko literaturak euskaraz izan duen bidea? Zer uste duzu egon beharko litzatekeela gure artean, bai ala bai, datozen hamar urteotan?

Mundu anglosaxoitik kanpo zer gutxi itzultzen den ikustea etsigarria da benetan. Lusofoniako mila doinuak ekartzen ahalegindu beharko genuke: Dulce Maria Cardoso, José Luis Peixoto, José Eduardo Agualusa, Hélia Correia… Tavaresen zerbait ere ez litzateke kalterako izango. Editore ausarten esperoan geratuko gara.