Feminismos
Os coidados no centro: Os nosos corpos (e tempos) seguen a ser un campo de batalla

A folga das labores de asistencia como chave dentro do feminismo.

Obelisco Coruña 8M
Manifestación do 8M en A Coruña. Pablo Santiago

Profesora de Socioloxía na Universidade de Vigo e socia de Agantro.


AGANTRO (Asociación Galega de Antropoloxía Social e Cultural)
24 mar 2020 11:39

A famosa frase “o teu corpo é un campo de batalla” serigrafiada en 1989 pola artista Barbara Kruger segue de actualidade. Sonou no marabilloso texto lido o pasado 1 de marzo na manifestación de Verín.

O eixe elixido nas mobilizacións ao redor do 8 de marzo deste ano foron os coidados. “Sen coidados, non hai vida” foi un dos lemas máis repetidos polas rúas de Verín. Por que os coidados? Que é o que abranguen os coidados? Por que a folga de coidados foi un dos temas chave nesta e nas anteriores folgas do 8M?

Primeiro, un pouco da nosa xenealoxía feminista. Foi a partir da segunda onda do movemento feminista cando o debate sobre o traballo doméstico e de coidados explotou.  A finais dos anos 1960 o persoal vólvese político, e as relacións de poder dentro da casa comezan a ser analizadas desde o enfoque de xénero. Xírase a ollada para analizar o que acontece dentro da “caixa negra” dos fogares, onde as mulleres se ocupan case en exclusiva de todo o traballo. Ao longo dos anos 1970 iniciase un grande debate sobre conceptos como o “traballo doméstico”, a “división sexual do traballo no fogar”, o “traballo reprodutivo” ou a “conciliación”, entre outros. Nesa década examínase a fondo como o capitalismo e o patriarcado sacan rédito dese traballo gratuíto que levan ao cabo as mulleres dentro dos fogares. Logo de ríos de tinta chegamos á década dos 2000 onde comezamos a loitar por darlle visibilidade á “sustentabilidade da vida” e a “corresponsabilidade” como algúns dos novos conceptos centrais do debate.

A finais dos anos 1960 o persoal vólvese político, e as relacións de poder dentro da casa comezan a ser analizadas desde o enfoque de xénero.

Coidar ten unha definición complexa como complexa é esta actividade. Ten un compoñente práctico, corporal limpar, alimentar, atender a enfermidade, mais tamén un compoñente inmaterial poñemos intención no emocional, en xerar benestar nas persoas. Así mesmo, ademais da provisión de benestar físico e emocional, existe a preocupación pola(s) outra(s) persoas, a xestión de todo o traballo de coidados, ter a dispoñibilidade para coidar.

Desde a antropoloxía e a economía feminista fíxose un esforzo moi grande por identificar e comprender os vínculos entre a feminización dos coidados e a súa desvalorización dentro do sistema patriarcal e capitalista. Tanto se os coidados son remunerados as empregadas do fogar, a axuda a domicilio, traballadoras de residencias, de escolas infantís, etc. como se non son remunerados –dentro da familia, das asociacións, colectivos, etc.–, existen dous elementos comúns: son desvalorizados económica e socialmente, ao tempo que son realizados, na súa maioría, por mulleres. De feito, como sinala a economista Cristina Carrasco, é aquí a chave do asunto, son desvalorizados porque son realizados principalmente por mulleres.

En moitas sociedades, como a nosa, o concepto de cidadanía segue a estar vinculado a unha noción de individuo autónomo, autosuficiente, ligado á posesión de propiedades, traballo e outros recursos materiais, que debe sustentar economicamente a todas e todos os seus familiares ‘dependentes’ crianzas, persoas enfermas, maiores, dependentes…. Esta idea de cidadanía implica unha acepción moi restritiva dos seres humanos como individuos e unha visión moi estreita do binomio autonomía-dependencia, obviando que a dependencia é inherente á condición humana e que a vulnerabilidade non é algo excepcional ou limitado a determinadas épocas da vida.

Na actualidade, o reparto desigual dos coidados atravesa a columna vertebral do patriarcado e, de paso, tamén do capitalismo global. O patriarcado asigna ás mulleres a responsabilidade de realizar estas tarefas nos fogares, e no mundo laboral esténdese esta explotación. Como exemplo gráfico e non suficientemente coñecido, a día de hoxe as traballadoras do fogar seguen sen ter dereito ao desemprego.

A cuestión de fondo, tal e como as mulleres desa segunda onda do movemento feminista puxeron sobre a mesa nos anos 1970 é que nunca imos mudar a desigualdade existente entre homes e mulleres no eido público até que non consigamos maiores cotas de igualdade dentro dos fogares. As mulleres somos maioría nos traballos a tempo parcial en Galiza, o 75% dos contratos a tempo parcial realizámolos mulleres, eu entre elas, somos ampla maioría na petición de permisos de coidado, e os nosos empregos no denominado ‘gueto de veludo os nichos de traballo feminizados continúan cunhas condicións laborais mal remuneradas e con convenios laborais bastante lamentábeis. Alén diso, ás veces nin sequera se cumpren os convenios: basta lembrar que as traballadoras da residencia de maiores ‟DomusVi” de Vigo continúan a concentrase desde fai dez meses para que se cumpran os ratios de coidadoras/maiores, e se cubran as baixas e as vacacións.

Desde a antropoloxía e a economía feminista fíxose un esforzo moi grande por identificar e comprender os vínculos entre a feminización dos coidados e a súa desvalorización dentro do sistema patriarcal e capitalista.

A precariedade laboral feminina, é dicir, a rampante parcialidade e temporalidade ten varias causas, porén non pode ser ben entendida sen ter en conta o desequilibro de traballo existente dentro dos fogares. Noutras palabras, para acadar máis igualdade no mercado laboral resulta imprescindíbel modificar os tempos de traballo de coidado nos fogares, e repartir entre homes e mulleres os tempos dedicados a este eido. A última enquisa de emprego do tempo en España (de 2010) segue mostrando grandes diferenzas por xénero: sendo unha media das persoas enquisadas, o tempo que as mulleres dedican ao fogar e aos coidados familiares é de dúas horas e cuarto máis que os varóns. As melloras mídense en minutos: os homes aumentaron a súa dedicación aos coidados en 20 minutos desde 2003. A utopía da igualdade mídese en minutos, polo de agora.

É claro que temos dous sistemas que xuntos e ben entrelazados desprezan o sostemento da(s) vida(s), e tamén dos territorios. Poñer os coidados no centro é unha ferramenta multiplicadora para os feminismos. Supón falar do noso dereito ao auto-coidado, do reparto igualitario do traballo dentro do fogar, da esixencia de dereitos laborais das traballadoras do fogar, de residencias…, e supón repensar todos os horarios laborais. Máis alá diso, supón falar de que elementos queremos poñer no centro do noso sistema económico: o mero crecemento económico a reprodución do capital ou o sostemento da(s) vida(s), descentrando os mercados. Supón preguntarnos, como o fai a estupenda economista Amaia Pérez Orozco acerca de como é “unha vida que merece a pena ser vivida”. Supón denunciar que a día de hoxe a masculinidade hexemónica é construída dun xeito perverso, poñendo o eido público e o traballo remunerado no centro, mentres que a feminidade tamén é construída dun xeito perverso, entendéndoa como a socialización que seguimos a padecer as mulleres como “seres- para- outro/as”, nas palabras de Simone de Beavoir. E ben, xustamente, poñer o foco na sustentabilidade da vida supón rachar dunha vez con esta socialización diferencial de xénero que asigna dous modelos antagónicos segundo o noso xénero, e pensar en fórmulas de sostén colectivo das vidas dun xeito igualitario entre homes e mulleres, tendo claros os límites do planeta e da explotación animal.

Vivimos hoxe nun sistema que saca renda da explotación da natureza, dos territorios, dos corpos das mulleres, do noso tempo e que non fai máis que minusvalorar todo o traballo de coidados. Verín loitou arreo contra unha violencia institucional que negaba poder parir no seu territorio, unha violencia que facía un campo de batalla do corpo das mulleres. E chamámoslle violencia institucional pola omisión de responsabilidade que están a ter as políticas públicas no coidado das nosas vidas. Existe violencia machista institucional en moitas (ausentes) políticas públicas que reproducen ese menosprezo pola atención ás vidas: os recortes no eido sanitario resultan paradigmáticos, pero existe ese menosprezo nuns  servizos sociais saturados e cada día máis privatizados, nas listas de espera dos centros de información ás mulleres, na escaseza de vivendas para mulleres en situación de violencia, nos escasos e saturados xulgados de violencia sobre a muller... O traballo nos servizos sociais, outro nicho laboral feminizado que apenas se desenvolveu no noso estado e cuxa omisión afecta fundamentalmente ás mulleres e aos fogares encabezados por mulleres.

Como conclusión, creo que xa pasamos da feminización da pobreza e entramos, como ben sinala a socióloga Saskia Sassen na fase da feminización da supervivencia, onde a economía de retallos vai marcando e eternizando (até cando?) as biografías de tantas mulleres.  

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

AGANTRO
Agantro O número 262 dunha rúa no Porto
Nunha casa do Porto estudantes de todo o mundo entrelazan culturas e lembranzas, deixando nas súas paredes un rastro de convivencia e cambio continuo.
AGANTRO
México O mundo en chamas
Escribo dende México sobre a violencia no país e no mundo, pois alén da invención da «narcocultura», compre reflexionarmos sobre o violentamento global do imaxinario, a sociedade e a política.
AGANTRO
Agantro Cartografando as violencias no corpo, na mente e no mapa
As violencias de xénero teñen múltiples impactos nas vidas das mulleres e crianzas que a enfrontan. Para evitar a cronificación da violencia cómpre colocar as súas voces no centro do deseño e execución das políticas públicas.
Sanidad
Sanidad Óscar López desoye a Mónica García y concede más dinero a las aseguradoras de Muface
El Consejo de Gobierno aprueba una nueva licitación que incluye un aumento de las primas para las aseguradoras privadas del 33,5%, empujados por las protestas de sindicatos como CC OO y UGT, y en contra de la propuesta del Ministerio de Sanidad.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda Junts permite que la proposición de ley que pretende regular el alquiler de temporada entre en el Congreso
El partido de Carles Puigdemont cambia de opinión y permite que la ley propuesta por los sindicatos de inquilinos y presentada por los socios de izquierda del ejecutivo comience su trámite parlamentario.
Crisis climática
Crisis climática El Constitucional admite a trámite la demanda que reactiva el Juicio por el Clima
El Tribunal acepta el recurso de Ecologistas en Acción, Greenpeace, Oxfam Intermón, Fridays For Future y la Coordinadora de Organizaciones para el Desarrollo por el que se demanda al Estado español por inacción climática.
Sanidad
Sanidad Denuncian que Defensa cede a Quirón el antiguo Hospital del Generalísimo Franco por una cantidad “irrisoria”
La Fundación Jiménez Díaz pagará ocho euros por metro cuadrado por la cesión de un edificio público, mientras la media del precio del alquiler en Madrid es de 20 euros por metro cuadrado.
Siria
Jiyan Malla “Los kurdos tienen que formar una parte importante de la transición en Siria”
Integrante del Departamento de Relaciones Exteriores de la Región de la Administración Autónoma Democrática, Jiyan Malla analiza la situación de Rojava tras el derrocamiento del régimen sirio, y el rol de Turquía e Israel en este nuevo escenario.
Que no te cuenten películas
Comunidad El Salto Suscríbete a El Salto y llévate seis meses de regalo a Filmin
Estas navidades, haz posible que El Salto llegue más lejos con sus contenidos críticos y llévate de regalo medio año de Filmin. Y si ya tienes Filmin, suscríbete a El Salto y regala el acceso a esta plataforma a quien quieras.
Alquiler
Huelga de alquileres Cuando Barcelona se levantó contra la patronal inmobiliaria y declaró la huelga de alquileres
Recién entrada la República española, 100.000 familias dejaron de pagar durante cuatro meses los precios abusivos que ya entonces se reclamaban por las viviendas.

Últimas

Que no te cuenten películas
Que no te cuenten películas En estas fiestas, que todo quede en casa: regala libros de la Tienda de El Salto
Aprovecha los regalos de estas fiestas para respaldar proyectos alternativos. En El Salto te lo ponemos muy fácil: desde hoy y hasta el cinco de enero, si eres socia tienes un 5% de descuento en todos los libros y te los enviamos gratis.
Trabajo sexual
PROPUESTA No, el SEPE no te va a obligar a ser prostituta: la propuesta de despenalización del trabajo sexual al detalle
El sindicato de trabajadoras sexuales OTRAS está iniciando una ronda de consultas con los partidos políticos para pedir que apoyen la propuesta de ley despenalizadora que presentaron en verano, pero ¿qué implicaría esta norma?
Más noticias
Universidad pública
Universidades La universidad pública madrileña sale a la calle para defender su futuro
Estudiantes, profesores y sindicatos hacen un llamamiento para acudir el día 19 a la Asamblea de Madrid para denunciar la “asfixia económica” que sufren los centros privados con un presupuesto insuficiente.
En saco roto (textos de ficción)
En saco roto Viajante
Solo en el último catálogo surgía la esperada sorpresa, el objeto de edición limitada que ofrecía a personas de confianza, a quienes le unía un nexo, decía, más allá del mero vínculo comercial.

Recomendadas

Ley de Seguridad Ciudadana
Congreso de los diputados Reforma de la Ley Mordaza: ¿esta vez sí se puede?
Una de las mayores deudas de toda la izquierda del Estado español parece que está a punto de saldarse.