Cine
Oliver Laxe: “As especies en extinción non poden convivir cos cazadores”

Cada regreso do cineasta galego Oliver Laxe (París, 1982) é un fito. O creador sabe tomarse o seu tempo para perfilar, con coherencia, gañas, delicadeza e unha impresionante veta imaxinativa aberta, os sucesivos proxectos. Todo un santuario do cine, o Festival de Cannes, da o seu beneplácito a estes singulares traballos dun xeito insólito. Coa reflexión sobre a propia historia do cine localizada en Marrocos, Todos vós sodes capitáns (2010) acadaba o premio FIPRESCI da Quincena de Realizadores ubicando no mapa a unha xeración de cineastas galegos capaces de traballar desde marxes iconoclastas e insobornables. Con Mimosas (2016), aventura norteafricana, vencía na Semana da Crítica e amosaba a vertente máis espiritual da súa obra. Chega as salas o 11 de outubro con distribución de Numax a súa terceira longametraxe, O que arde (2019), un relato cheo de contención e brillo formal que parte da saída de prisión dun pirómano e o tránsito ao seu hábitat, un entorno tosco cheo de fermosura natural. Un filme inesquecible que explora nas raíces do esencial, localizado nos Ancares, rodado en galego e premiado esta vez en "Un Certain Regard". Falar con Oliver Laxe sempre é estimulante. Existe unha simbiose honesta entre o que di e o que fai, unha visión propia do mundo que acredita a excelencia do seu traballo fílmico.

Como xurde o proxecto O que arde?
A partir de varias cousas en paralelo. Gañas de filmar en Vilela, onde me fixen cineasta. Gañas de traballar o que dou en chamar a soberana sumisión, os valores que asumín cos meus avós no lugar, algo que xa tentei en Mimosas, e despois obviamente o lume e a raiba pola desaparición dese patrimonio, e ao tempo, a atracción polo lume. E aínda máis, as gañas de facer unha película sobre a misericordia, a indulxencia, o perdón, a tolerancia. Sei que fago filmes sobre cuestións que eu mesmo teño que traballar. Son alguén moi perfeccionista e traballo na arte da imperfección, porque o cinema é unha arte de sumisión.

Foi complicada a procura de financiamento e o traballo de produción?
Foi máis fácil que antes. E fomos humildes. O proxecto ía ter 400.000 euros ao comezo. Sumouse xente, xente de principios, e creceu. Ten que ser duro, ten que haber obstáculos. Afortunadamente é complicado. Querer filmar no lume a nivel institucional foi complexo. Penso que ter as anteriores peliculas en Cannes fixo que poideramos presionar.

Quero, e confío nas imaxes, as emocións perennes que hai despois dun visionado

Todas as secuencias do lume son brutais. Plantexas —así o analizan outras voces— a túa historia máis sinxela, de narrativa máis lineal. Porén, na túa obra sempre está ese material epidérmico, sensorial, poesía das imaxes na que xogas cunha alquimia moi deliberada. En Todos vós sodes capitáns estaba o relato de aprendizaxe, en Mimosas ese singular conto de aventuras metafísico. Sinxeleza e complexidade van sempre unidas. Aquí teño a impresión de que navega en paralelo ao mundo que amosas, conciso, austero, pero no que se intúe o moito soterrado.
Si, estou tentando aprender. Creo que o cinema é capaz de facerme sentir o misterio do mundo, o que se agocha detrás das formas materiais, das formas sutís ou espirituais, iso que palpita, vibra, ese mundo que está habitado. Nas miñas anteriores peliculas penso que a maneira de intentar capturar esa transcendencia ou ese mundo habitado era demasiado directa. Agora gústame moito pensar nunha cruz na que o eixo horizontal é o da causalidade, da narracion e do mundo normal, o mundo relato humano, de espazo-tempo, e despois está ese eixo vertical, o da trascendencia, o rapto estético ou a experiencia de embriaguez. Todo aquilo que sentimos en moitos momentos da nosa vida e puntualmente diante dunha obra de arte. Ese eixo vertical non ten espazo nin tempo, e o cinema ten a capacidade de facernos sentir iso. Como cineasta procuro ubicarme no centro desa cruz. Estou entendendo que canto máis te enraízas nese relato humano é máis fácil voar, ou convidar ao espectador a esa viaxe ou a esa sensación de estrañamento, que as veces sintes diante dunha imaxe. Estou contento porque procurei esta claridade pero gardei a escuridade dos anteriores filmes, sen caer na abstracción. Cando ti unicamente estás nese eixo vertical, é moi fácil que remates por ser abstracto ou críptico. Quero, e confío nas imaxes, as emocións perennes que hai despois dun visionado. E agora sí que tento traballar máis as emocións no momento. Nese sentido abrir o poro da pel e que entren esas imaxes mellor, produce un traballo máis equilibrado.

É dicir percibes esa aprendizaxe, ese elemento evolutivo no teu cine, que da maneira máis conceptual estaba expresado en Mimosas, porque en Todos vós sodes capitáns aparecía como hábil mestura de alta cultura e cultura popular mesma. En O que arde consegues que o misterio vaia nunha estrutura que pode fascinar e atrapar ao espectador en todo momento.
Sempre o meu cinema vai ter abstracción, interésame o mundo espiritual e non lóxico.

Pero un mundo tamén de emocións, de sentimentos, sobre todo esa relación materno-filial establecida e que muda no desenvolvimento. Como o vías ti?
Desde o comezo quería sinxeleza e ir a cousas esenciais. Gústanme moito as mulleres, as mulleres galegas e da miña familia; tiña gañas de crear un personaxe como Benedicta que quere a pesares de todo. E despois están estes solteiros de montaña. Amador é un arquetipo moi galego e do rural global, este ser moi sensible que é doutro mundo e non ten as ferramentas para vivir nun mundo ao que non lle gusta a fraxilidade. Eran dous arquetipos moi presentes en mín

Hoxe en día hai unha exaltación das personalidades e peléxase por ser alguén, cando o que debemos é competir por non ser ninguén

Arquetipos que se van desenvolvendo na pelicula coas súas complexidades, de feito os non actores funcionan moi ben. Suman esencialidade de vida e dificultade de comunicación.
Son a clave. Puidemos facer unha proposta esencial, con pouca psicoloxía, grazas a ter dúas persoas que posúen un silencio, un xesto habitado, un xesto do campo. Creo que o máis fermoso que me dixeron da película é que non sucede nada pero estás pegado á imaxe porque son dúas persoas conectadas coa súa esencia e iso síntese. Estivemos en Rusia, en Canadá, en moitos sitios, á xente elle familiar o que percibe. Hoxe en día hai unha exaltación das personalidades e peléxase por ser alguén, cando o que debemos é competir por non ser ninguén. Non me interesan a personalidade, as máscaras. Non me interesa a psicoloxía e a personalidade que envolve a esencia. Quero ir a esa esencia. É máis fácil que conecte con outras sensibilidades culturais.

Hai outra parte, ten que ver tanto co inicio da película como coas secuencias con lume, que persegue a túa traxectoria, un coidado técnico exquisito. As sutilezas e matices co son, todo o traballo de fotografía, un proceso de traballo impecable.
As miñas películas sempre son moi excesivas e, afortunadamente, supéranme. Penso que nesta pelicula traballamos con mais precisión, tempo e medios. Hai unha mistura entre unha actitude de cazador que sabe que leva a súa presa ao seu obxectivo e unha actitude máis de pescador que esta agardando. O meu equipo somos cinco cineastas filmando. Estamos todos moi alerta, existe moita sensibilidade. Mauro Herce —o director de fotografía— complementa moito. Eu son moi dionisíaco, el apolíneo. É como unha guerra estilizada. O meu traballo nalgúns aspectos é frustrante con ese exceso de control no técnico, pero positivo para os relatos. Espero ir matando o autor que teño dentro e invisibilizarme cada vez máis ao longo das miñas películas.

Esa procura de transcendencia, de embriaguez, ese elemento telúrico, esa natureza son moi difíciles de plasmar á hora de realizar un filme. Ata que punto iso está presente ou xurde logo a través dun proceso elaboradisimo xusto co camarógrafo e o resto do equipo?
Está presente na intención, por iso as veces sospeito de se está habitado ou non o filme, porque é unha gracia que sucede que acaba habitando as imaxes moitas veces a través do accidente ou do azar. O importante no meu cinema é que hai imaxes moi esenciais, que me acompañan e que teño a forza de impoñelas nas miñas rodaxes, como a secuencia inaugural d’O que arde. Esta secuencia quería rodala en Marrocos, levo anos con esta secuencia de bulldozers coméndo unha plantacion de eucalipto. Compuxemos a película como unha ópera ou un movemento, primeiro moi sinfónico, que nos permitía a contención emocional do medio e ese non satisfacer as necesidades do espectador. E teño a sorte de ter productores que defenden esas secuencias que aparentemente a película non precisa, porque cando tes pouco orzamento nunca te chega e sacrificas.

O papel dos festivais e o teu vindeiro proxecto son outras cuestións sobre as que queríamos saber.
Os festivais parecenme parques naturais. E os parques naturais precisan gardas forestais. Síntome como unha especie en perigo de extinción: cada vez hai menos xente a ver estas películas. Incluso en Francia cada ano é peor, o público concéntrase nos mesmos títulos. Marchan xeracions cinéfilas. E outro público está masturbándose, vendo series nas casas. Preocúpame. Estou canso de ter un discurso moderado. Estou canso de mín mesmo, de dicir que teñen que convivir varias maneiras de facer cine. Non é así. Hai un cine que se está a comer a outro. Se as fontes de financiamento do cinema de mercado fosen do propio mercado todo ben, como acontece en Francia ou en Corea. Canto mellor lle vaia ao cinema comercial mellor lle vai o de autor porque o financia. Aquí non, as fontes de financiamento son compartidas, son tamén películas subvencionadas. Pois xa está ben de dicir que hai que convivir, non se pode meter no parque natural a cazadores. As especies en extinción non poden convivir cos cazadores.

Estou canso de mín mesmo, de dicir que teñen que convivir varias maneiras de facer cine

Respeto o meu próximo proxecto estou contento porque creo que é bastante popular, volvemos ao cine de aventuras, épica interior e iniciática, con tres referentes: Mad Max, Easy Rider e Stalker. Un grupo de punks ravers que buscan unha festa en Marrocos no deserto. É un proxecto que comecei cunha axuda de guión e unha imaxe moi icónica que me habita, unhas carreiras de vehículos no deserto. Estoume deixando levar. O proxecto vai despacio. Estou tamén cun proxecto da UE de granxa pedagóxica en Vilela, onde rodamos o filme. É un proxecto a 5 anos que me vai ter bastante ocupado na parte da xestión. En febreiro comezamos as obras. Imos crear salas multifuncionais na palleira da casa, habitacións para aloxar xente e comezamos as actividades en outubro. Van ser doce eventos culturais o ano nos Ancares tentando rehabilitar e revivificar aquilo xerando sinerxias culturais e económicas.

Nese discurso sobre o cine e o conglomerado audiovisual actual desmitificas o mundo da series como un proxecto de consumo que acapara unha atención inusitada e racha posibilidades vinculadas ao propio cine.
Paréceme a excitación, situacións puntuais que se deshinchan rápido. Está moi ben que haxa series, que haxa o Mundial de baloncesto. Moi ben, mais o problema é que unicamente nos distraemos. Os hábitos dese tipo de consumo parecenme nefastos. Esas series están deseñadas para manter a excitación. Cando non hai ese grao de excitación hai públicos que non poden ver este cinema esencia. A esencia non é excitante, non te empalmas. Ou doe ou as películas non están habitadas. Prometeo ten que ir lonxe na procura do lume ou apagase a chama. Penso que aí é onde hai que feminizar o mundo, non nas cotas. Feminizar a mirada, pareceme moi lucrativo todo.

A distribución está vencellada ao feito de traballar con Numax, cooperativa independente que ten un papel dinamizador cultural robusto facilitando proxectos selectos.
Tiñamos gañas de crecer con Numax. O filme vai estar de xira por 12 salas galegas, lugares nos que acompañaremos á película. Para nós é moi importante non só facer traballos de pedagoxía de públicos, tamén contribuir con proxectos sans a esta distribución e exhibición en versión orixinal.