Literatura
Pedro Feijoo: “A crispación é a emoción na que máis se inviste. Aos medios interésalles que teñamos un inimigo"

Pedro Feijoo (Vigo, 1975) vén de gañar o XL Premio Xerais de Novela 2023 co seu Ninguén contará a verdade (Ediciones B en español). Trátase dunha ficción ancorada na historia recente do poder político e a corrupción do país na que, tal e como anticipa a súa contraportada, calquera lector informado pode atopar referentes reais claros. Durante a entrevista fala sobre algúns destes referentes reais —desde Alfonso Rueda até Núñez Feijoo, pasando pola xefa de medios de este, Mar Sánchez Sierra—, reflexiona sobre o valor da verdade en tempos de cinismo e auxe do neofascismo, e aborda a situación do sistema literario galego. O escritor vigués entra en detalle a valorar os feitos nos que se baseou para escribir a súa novela: desde a estafa das mascarillas durante a pandemia até as corruptelas do Partido-Xunta, os mortos da Gürtel ou as pelexas entre elites da última década.

O seu libro constitúe un documento de primeira orde para guiarse e comprender as relacións de complicidade entre o poder político, os medios de comunicación, o poder empresarial e a Administración Pública. Cando un remata as 632 páxinas de Ninguén contará a verdade queda cunha sensación ambivalente: podemos facer algo co que fixeron de nós nas últimas décadas? Hai oco para esperanza? Podemos atopar a rosa na cruz do presente?

Cando escribes Ninguén contará a verdade?
Empecei a darlle voltas a esta novela nos últimos días do confinamento. Ao principio, cando chegou a pandemia e estabamos todos pechados, fixen o que fixemos todos: botarme a un lado. Naqueles días,  estaba convencido de que o traballo importante era o de toda aquela xente que nos axudaba a seguir adiante: científicos investigando a vacina, médicos deixándose a pel para salvarnos a vida ou xente que se xogaba o tipo para manter os supermercados abertos. Pasando o tempo, comezaron a coñecerse os primeiros escándalos de corrupción por vendernos mascarillas que non servían nin para limpar o cú. O único para o que servían era para que unha panda de desgraciados se fixesen de ouro a cambio da nosa necesidade. Aí foi onde ese botarse a un lado deixoulle paso, primeiro ao cabreo, logo á rabia e logo á furia. Deume por pensar en como contribuír a darlle luz a algo do que estaba pasando. Así foi como comecei a contar esta historia.

A novela trae moitos exemplos deses negocios fraudulentos durante a pandemia. Lembro, por exemplo, unha conversa entre os personaxes de Malena e Antonio López sobre o negocio do Xacobeo neses anos.
Ese caso de Malena e Antonio é o caso, case como quen di, de dous tontos útiles. Non era o peor que se estaba facendo, pero aínda así, incluso a máis baixa escala, había xente que estaba sacando tallada de todo. A ver, tampouco sexamos idiotas de pura inocencia: un dos grandes negocios da posguerra foi o estraperlo. No momento de máis fame houbo xente que se fixo de ouro a costa da fame dos demais. Isto pasou sempre, pero unha cousa é velo nos libros de historia ou na memoria de quen cho conte e outra cousa é vivilo en primeira persoa. Foi devastadora a sensación de impotencia e de rabia. De aí ven todo isto.

“Vivimos nos tempos máis cínicos que podo recordar, chegamos a un punto no que non hai limite ningún e o sufrimento de cadaquén pode chegar a ser algo”

Estes casos, onde xa non é suficiente con enriquecerse senón que hai que sacar tallada da peor forma, dan unha sensación de pura obscenidade.
Xusto. A sensación era de absoluta obscenidade. Non é só o caso dos comisionistas que se levaron aqueles famosos seis  millóns de euros limpos por unhas mascarillas de merda. Aquelo era pagar un ollo por nada. Pero aínda por riba estabamos pagando a dous tipos que se lle caian os cartos dos petos. Joder, que un deles era un aristócrata hostia! Se aquilo non era desapiadadamente obsceno non sei... É dunha repugnancia absoluta todo aquilo que estaba pasando e que pasa.

A máquina segue rodando…
Si, si..

Quero preguntarche sobre o título do libro. Nel aparece a palabra verdade, unha palabra que me preocupa moito. Sinto que hoxe é cada vez máis complicado ter unha noción de verdade compartida. Hoxe contar a verdade non ten por que producir efectos inmediatos. Non ten por que facer que a xente saia a rúa a protestar. Estou pensando nas mobilizacións masivas no Estado español contra o xenocidio en Palestina: son unha cousa que foi xerminando co paso do tempo. Sabemos o que acontece alí dende fai moitos meses, pero non protestamos de inmediato. Que papel crees que ten hoxe a palabra verdade?
En realidade, partindo do evidente, tampouco debería ser tan complicado. Quero dicir, se o teño claro porque o vexo diante miña, se eu vexo que o sol sae polo leste, non habería que darlle moitas máis voltas. Moitas veces todo o que parece tan complicado en realidade éo porque hai unha intención, hai un interese de alguén por complicar as cousas. Ás veces a verdade é moito máis sinxela, non hai que por que marear a perdiz. Porén, na maioría das situacións a verdade resulta unha cousa estraña, difusa, opinable, susceptible de interpretació. Empezas a facer unha tirada de todo isto e decátaste de que case sempre é tan fácil como seguir o rastro dos cartos, pero sempre hai unha escusa para complicalo todo. Por iso ao final a sensación que che queda é que como esperes que alguén veña a contarche a verdade vas de cranio. Ninguén vaina contar. En todo caso terás que saír buscala ti a ver que é o que atopas.

É unha cuestión de obxectividade, e máis agora que vivimos permanentemente instalados neste lodeiro no que non hai unha verdade informativa, onde xa non hai unha soa voz que nos diga o que está pasando e no que de repente difama o que algo quere, onde todo se pode empantanar. É algo que intentaba deixar claro na novela: como cidadán teño claro o meu pensamento crítico, a miña postura política e as miñas ideas, pero como escritor non; como escritor intento ser o mais aséptico posible, documéntome moito, até a extenuación, para poder traerche toda a información que recompilo e deixarcha enriba da mesa para que ti saques a túa conclusión. É como o que pasou nestes días últimos días: esteas máis a favor de Sánchez ou menos, creas máis nun discurso político ou noutro, toda esta historia que pasou coa súa muller era puro lodo, aí non había absolutamente nada, porén calquera pode dicir o que lle dea a gana ou incluso denunciar o que lle sae dos collóns que xa atopará a algún xuíz afín a esa postura de entreperna que che admita a denuncia a trámite. Que carallo vas sacar en claro de todo isto? Que ninguén che vai contar ningunha soa verdade absoluta e irrefutable. Como non te preocupes ti e saias ti a rúa a buscala ninguén vai vir a contarcha.

Agora que sacas a colación o exemplo de Sánchez e en consonancia coa túa reflexión sobre a verdade como “o que mellor se axusta á entreperna de cadaquén” gustaríame propoñerche unha reflexión. Cada vez que se fala de dicir a verdade ou de dar un xuízo o mais obxectivo posible aparece un argumento instrumental. Por exemplo: en condicións normais o que sucede con Sánchez é un motivo mais que suficiente para parar. Pero claro, miras iso e acabas razoando que o fai por electoralismo ou por algún outro motivo espurio (non esquezamos que el non parou con outros casos de guerra sucia mediática). O mundo no que estamos está movéndose constantemente entre razoamentos instrumentais. Por iso tamén me chama a atención a túa novela, porque aspira a contar a verdade nun mundo que promove o cinismo, nun mundo onde todo sigue igual aínda que se saiba que as cousas van mal.
É absolutamente desesperanzador. Era o que diciamos ao principio: por máis que unha situación sexa absolutamente evidente chegamos a un punto no que uns por ataque e outros por defensa rematamos instrumentalizando e desconfiando de todo. Rematamos pensando “fai isto pero por que o fai? Que haberá detrás?” e, ao mellor, o desesperante é que a maioría das veces hai algo detrás. Estamos perdendo a sinxeleza e a simplicidade das cousas. Eu podo reducir o mais básico e elemental e dicirche cousas como que a verdade é que o sol sae polo leste e aínda así sempre haberá alguén en fronte que me diga que esa é a miña verdade.

A min o roio este das verdades propias de cadaquén de verdade que me toca moito o carallo e desespérame moito. Creo que vivimos nos tempos máis cínicos que eu podo recordar, porque ademais chegamos a un punto no que non hai limite ningún, non hai barreira ningunha, nin sequera o dolor, o sufrimento de cadaquén pode chegar a ser algo. Sempre hai un argumento mesmo para xustificar o acoso: eu podo facerche o que me de a gana porque sempre podo dicir que ti o fixeches máis.

“Seguir aos grandes medios de comunicación é como ter unha estela permanentemente no pé: se nalgún momento te relaxas xa se encargará a maquinaria de afundirche”

Antes de chamarte puxen a televisión e aparecían falando, a raíz da saída en plataformas do Caso Asunta, doutro dos casos máis mediatizados da última década: o de Gabriel, un neno que foi asasinado pola súa madrastra. Saía nunha tertulia unhas declaracións da nai do neno dicindo que non era momento de rememorar nada, que había que respectar a súa privacidade e que ela non quería participar nun documental que se quería facer. Resulta que tres cuartas partes dos tertulianos reaccionaron acusando á nai de equivocarse, de que o que dicía era incorrecto e que o documentalista non procuraba o morbo. Ao cabo dun rato sae unha tertuliana e di  que a nai, dicindo que non quería que se comercializara coa dor do fillo o que estaba facendo era promover a comercialización do fillo. Estamos nese mundo no que a todo se lle pode dar a volta todo o rato.
Cuns huevazos tremendos, cuns argumentos tan falaces, tan descaradamente falaces... Eu a isto doulle moitas voltas. O máis probable é que en realidade a muller que acaba de soltar esta burrada xa se dá conta de que é unha burrada pero lle importa tres narices dicila. Simplemente está aí para dicir iso. Chegamos a un punto no que a propia maquinaria, esa maquinaria dos grandes medios, saben que teñen os seus propios resortes, as súas propias pezas, colocadas simplemente para fustigar, para incomodar, para manter vivo o cabreo, esa sensación de “Pero por favor! Como di isto!”. É como ter unha estela permanentemente no pé: se nalgún momento te relaxas xa se encargará a maquinaria de afundirche cun pouco mais para que te incomodes. Estou convencido, igual son un pirado por dicir estas cousas, de que estes resortes están aí a propósito.

Non consideras que sexa algo espontáneo, consideras que o feito de que estean aí responde a unha lóxica interna.
Si, si.. absolutamente. Algo que penso con moita claridade é que se hai unha emoción que se está estimulando e na que se están investindo moitos cartos é a da crispación. Temos uns medios grandísimos, moi capaces, que están traballando con toda ferocidade para manternos cabreados, para que sempre haxa como mínimo un fío de tensión. Un fío de tensión que sempre estea afinado e que en determinados momentos se tira máis, mentres que en moi poucos se nos dá unha tregua e se nos deixa baixar un pouco. Interesa que esteamos cabreados, que sempre teñamos un inimigo, que haxa algo que nos tense, que nos moleste, que nos crispe. Haberá quen me chame paranoico, pero isto é un abc dos fascismos: ter sempre un inimigo ao que botarlle a culpa de todo e sobre o que descargar a nosa frustración, o noso cabreo; e se non estamos cabreados por nada, pois se inventa un motivo, porque interesa que esteamos enfados e sobre todo que teñamos a quen botarlle a culpa, e por suposto que teñamos a quen nos salve desa xente a quen estamos botando a culpa. Eu isto xa o estudei nos libros de historia e recórdame a algo que cheira moi mal.

Antes de avanzar con outros temas. Quería incidir nunha idea que me suscitou a túa novela: procurar a verdade non é pracenteiro. Pode ser angustiante.
É outra cousa que para min cae de caixón. As veces teño tanta sensación de vivir en Matrix (ri). É como o que che acabo de dicir agora, vivimos permanentemente instalados en emocións que non son as nosas. Témolas porque alguén está a esforzarse moito en que as teñamos, en que as sintamos. Iso en certo modo é case como unha especie de drogadición, estamos enganchados a todo este discurso, a toda esta sensación de verdade que nos transmiten. Calquera proceso de desintoxicación é duro, sobre todo cando vas en contra do teu camelo. El é o primeiro interesado en que non vexas, como en Matrix, que en realidade non es máis que unha pila. 

No epílogo hai unha conversa moi esperanzadora entre dúas personaxes: Dora e Marosa. Ambas abren á porta a que se faga xustiza cos abusos de poder. Na procura da verdade, na desconexión da Matrix, tamén hai algún oco para a esperanza. O que pasa é que ao principio un está cagado de medo.
Recordo unha conversa con unha das persoas que mais me axudaron a sacar a novela adiante: Rogelio Garrido, o director do Faro de Vigo. El foi un dos primeiros lectores. Dicíame: se chegas a rematar a novela sen o epílogo, sen esa conversa entre as dúas mulleres, a novela sería perfecta no sentido de que estaría pegadísima á realidade. Eu dicíalle “xa, o que pasa é que que tampouco quero propoñerlle toda esa viaxe ao lector para o final deixalo sumido nunha desesperanza aínda maior, porque a mensaxe que vou transmitir é que non se pode facer nada”. Como cidadán vivo convencido de que si se poden facer cousas, que hai espazo para a esperanza. Primeiro, porque os que manexan todos estes fíos están interesados en manternos instalados nun medo que igual non é tan real, non hai tantos lobos como nos están contando, e ademais sei por outras veces que aínda se pode confiar en nós, na cidadanía.

En determinadas situacións aínda damos a cara. Recordo cando Feijóo se plantou no famoso debate con Sanchez e, sen dicilo abertamente, comezou a normalizar a idea de pactar con Vox. Dábanos a entender que teriamos un goberno de dereitas, de dereitas moi ultras, coa ultradereita metida no Goberno. Nese momento houbo unha reacción da xente. Foi unha gran cagada pola súa parte. A xente dixo: pois sabes que? Con nós non contedes. Aí houbo unha reacción. Hoxe nas rúas tamén está habendo unha reacción, unha resposta. Eu creo que por mais que nos queiras amedrentar permanentemente con que ven o lobo nós aínda temos criterio para saír a rúa e ver se realmente vén algún lobo ou se ven algún coiote, ou que hostias está pasando... Esa esperanza era a que quería transmitir con ese final da novela.

O epílogo transmite ese oco á esperanza. Eu tiña a sensación, antes de chegar a el, de que na novela se producira un crime perfecto: a “máquina de verdade” (os medios, o poder económico, os políticos da oligarquía) operou e fixo o seu crime perfectamente, sen deixar rastro. O epílogo faiche pensar que non, que nunca hai crime perfecto. Por moi perfecto que pareza nunca o é totalmente.
Eu, honestamente, penso que haber si que os hai. Para mostra aí tes todos os mortos que deixou ao seu paso a historia da Gürtel. Creo que moitos deses si que son crimes perfectos. O que pasa é que neste caso en particular quería deixar claro que non, e non precisamente por un gran recurso que fixese fronte a esa maquina ben poderosa, senón por un pequeno ou dous pequenos ratonciños de campo. Eses dous ratonciños son Marosa, con quen quería representar a todo ese xornalismo que considero tan necesario, e Dora, que para min é unha vítima absolutamente inocente e arrasada por toda esa maquinaria en todas as súas formas. De quen menos o esperas, deses eslabóns mais febles da cadea é por onde estou convencido que pode vir unha resposta.

“Hai unha especie de moda na literatura por ver quen di a burrada máis grande, por ver quen asusta o lector da maneira máis besta, por ver quen mata da maneira máis atroz aos seus personaxes”

Teño que preguntarche polo asunto da violencia. Aparece durante toda a novela como unha sombra que está á espreita. Como cres que a retratas?
Agradézoche que me deixes falar diso porque é algo que me preocupa especialmente. Pola parte máis formal, literaria ou narrativa, a min algo que me preocupa moito ultimamente nas propostas narrativas é esta especie de moda, unha especie de corrente que mola (ri) por ver quen di a burrada mais grande, por ver quen asusta máis ao lector da maneira máis besta, na maneira mais atroz de matar aos seus personaxes. A min iso xúroche que non me interesa nada de nada. É mais, paréceme totalmente indecente este exercicio do morbo polo morbo. Eu non quero xogar para nada a iso. É algo que xa deixaba claro desde un Lume azul. Eu sei que os meus textos son por momentos moi violentos, moi explícitos, moi específicos. E sei que che vai facer apartar a ollada moitas veces do papel. Pero sempre hai unha intención niso.

Como cidadán e autor que se documenta moito, sei que cando falamos da corrupción en España toda esa maquinaria é moi violenta e non se anda con hostias. Falando de crime perfecto: dille ti que non son crimes perfectos a todos os que levou por diante a Gürtel sen haber ningún autor material deses asasinatos; porque oes, non son accidentes e nin sequera son homicidios, son asasinatos porque hai mortes planificadas e non hai ninguén no cárcere condenado. Eso é o crime perfecto. E toda esa xente que morreu, basta unha ollada rápido á hemeroteca para que che saian até 14 nomes, non morreu de risa, por un susto ou por unha gominola. A esa xente levárona por diante moitas veces da maneira máis feroz e máis brutal que te podes imaxinar.

Lémbrome do caso dunha muller vinculada co PP de Valencia que se suicidou, que saltou dun ático. Logo fanlle a autopsia e ven que ten un montón de golpes que non coinciden coa caída, claro... Debeu de ser que foi a muller mais torpe do mundo: entrou na casa, tropezou co felpudo, foi rebotando contra un moble, contra unha parede, contra o chan, até que rematou por caer por un balcón. Home non me fodas! Todo iso, que é moi duro e moi descarnado produciuse cando as cousas empezaron a poñérselles feas.

A diferencia está en que a realidade ten todo o tempo do mundo para deseñar e levar a cabo esas violencias. Eu non. Eu nada máis teño un ou dous capítulos. Entón o que necesito facer é transmitirche toda a verdade no pouco espazo que teña. E se a verdade ten que ser dura, violenta e descarnada, se teño que facerche dano, voucho facer. Por iso eses capítulos son tan explícitos, porque o necesito, nada máis teño un golpe. Necesito que ese golpe sexa contundente e che deixe KO, sen alento.

“A violencia sucede da forma máis inocente, por exemplo, cando se deixa entrar na casa a Ana Rosa Quintana polas tardes ou cando Pablo Motos ponse a dar leccións de política tódalas noites”

Estes 14 casos que acabas de mencionar agora non saen nos relatos sobre a historia política recente da corrupción. Saíron de forma parcial, sen conexión entre si. Como fragmentos. Ao final acabamos pensando a corrupción como, sobre todo, mangar e gañar cartos. Na túa novela aparece un retrato da corrupción que non oculta a coacción, os despidos, as chantaxes, pero tampouco oculta as mortes. Ese lado da violencia é o que perdura oculto co paso do tempo.

E que tendemos a pensar que a corrupción é nada máis que unha cuestión política e en realidade non, nin moito menos. A corrupción toca moitos moitos campos. Non só me refiro a campos de acción como o político. Tamén toca o industrial, o empresarial, o económico, as forzas de seguridade, o sanitario. Todo. E ademais de moitas maneiras diferentes. E unha desas maneiras é o exercicio dunha violencia feroz. As veces de maneira física, pero logo moitas outras de maneira case inocente. Ten en conta o que diciamos antes, ti poste a ver algo tan inocente como deixar que Ana Rosa Quintana entre na túa casa calquera día pola tarde, ou que Pablo Motos se poña a dar leccións de teoría política todas as noites diante de millóns de espectadores, unha audiencia brutal, e de repente verten todo ese veleno sen ningún tipo de constatación. Iso, que tamén sucede, é violencia.

Abramos agora a Cousa da túa novela: a “máquina de verdade”. Esta expresión aparece por primeira vez nun ofrecemento de Álvaro Novoa a Gael, onde se pretendía o salto dun bufete de avogados ao deep state. Bourdieu denominou a esta conexión elitista entre Estado e empresa como “nobreza do estado”. Na novela aparecen unhas cantas reunións destes lobos en lugares emblemáticos, por exemplo, O Real Club Náutico de Vigo. Na novela aparecen personaxes que teñen os seus referentes reais. A trama da novela é a trama que temos diante nosa. Fas un retrato moi preciso de como se reproducen entre si, como socializan, como se asocian. Lembro unha escena na que falas do que significan os trofeos de caza para eles: son o selo de grandes acordos na sombra. Que nos podes contar sobre a máquina de verdade? Sobre as elites políticas e empresarias? Que reflexións se che ocorren?
As reflexións que che podo facer son as reflexións do idiota, do Cándido de Voltaire. Non teño maior capacidade que a de indagar o que está pasando. Isto recórdame moito a ese conto de nenos, o do traxe novo do emperador. O rapaz que di: pero que carallo estades aplaudindo? Se está en pelotas! É unha cousa que de tan evidente que é, como non o sinalamos todos?

Cando describía esas situacións entre os lobos, todos eses grandes falcóns que parece que levan permanentemente instalados no poder: algúns na administración e en consellos de administración; e outros, como o caso de López, que non é coma dicías un figurín destes vido a menos, que vendo o arroio, pouco a pouco, pelotazo tras pelotazo foron acadando as súas pequenas cotas de poder. Estes últimos non veñen a menos. Estes só acaban mal cando acaban no cárcere, senón non. A diferencia con, imaxínate ti, eu que sei, un Correa ou un Crespo, que podes facer? 

Hai unha sensación compartida pola cidadanía de saturación. De que a actualidade che satura completamente, de que hai un momento no que dis “paro xa, preciso de desconectar da realidade”. Na novela, o asunto é que non hai nada que non che recorde a algo.
É máis, eu creo que iso que comentas a min dáme a sensación de que é algo totalmente intencionado. O de fomentar o teu fastío, o teu fartazgo, o “non podo máis”, o de que todo está podre, todo está no aire, que hai que encerrarse, que non quero saber nada mais disto. Ao mellor todos estes desgraciados son parte do problema, parte do teu problema: se ti estas tan jodido é porque ao mellor hai alguén que levou a parte do pastel que che tocaba a ti. Ao mellor ten que ver con todo isto. Se ti te cansas deles e miras a outro lado eles din: de puta madre! Xa non hai quen garde a casa, temos o terreo disposto para entrar a roubar todo canto queiramos.

Quería preguntarche polo abismo entre o que sucede e en como levamos cada un a nosa vida. Temos mil motivos para tratar de mudar as cousas, o que pasa é que a nosa propia forma de vida produce fastío, o seguimento do que acontece produce cansazo e impotencia. Cando a xente sae a protestar sae a facelo sentíndose parte dun nosoutros. Pasan os anos, e creo que a moitas persoas cústanos sentirnos parte dun nosoutros. As vidas son fragmentarias: un procurase a vida “por si mesmo”. Poucos vínculos de adaptan ao paso do tempo: o traballo muda, as amizades tamén. Quería pedirche unha reflexión sobre o que acontece con este abismo.
A min dáme a sensación de que iso é o summum da perversión. En primeiro lugar lograr convencernos de que eramos algo que en realidade non eramos. Disto creo que ten moita culpa todo o tempo do aznarismo. Daquel momento no que viviamos instalados na euforia, no que todo era de puta madre: eramos unha grandísima potencia, e nos sentabamos na mesa dos EE.UU., reuniámonos e puñamos os pés enriba da mesa. Todos eramos clase media. Se me apuras, clase media tirando a alta. Aínda que como di un amigo meu, non fósemos mais que un grado mais que a merda.

En segundo lugar, pouco a pouco, tamén fomos converténdonos cada un de nós, fomos comprando ese discurso de exclusividade: a miña situación é tan brillante que non hai ninguén máis coma min. Todo iso vai fomentando iso que dis, ese illamento. Cando ves que as cousas igual non eran tan guais como no las pintaron, que empezas a ter problemas para chegar a fin de mes, tamén empezas a ter esa sensación de illamento. Logo, como conseguen manter ese discurso permanente de que “el lobo es otra cosa”, unha cousa que aínda non podemos identificar moi ben pero que esta aí fóra e que é unha ameaza, que non vemos con claridade que raio é, desde logo o ultimo que vas pensar e que o lobo son eles.

Asi que por un lado hai un problema pero ti cres que non vai exactamente contigo, ti xa tes os teus... Que vas facer? Seguir saíndo á rúa a protestar por algo que non sabes realmente que é, quen é, que cara ten, a qué cheira? E mais cando ti si sabes cales son os teus problemas do dia a dia. Iso acaba fomentando unha soidade e un illamento brutal. E cando necesitas o colectivo partes da idea, aínda que non sexa real, de que non van a estar aí. Ese colectivo non vai estar aí. Do mesmo xeito que antes eramos todos moi guais e moi exclusivos, agora somos menos guais pero igual de exclusivos. E claro, non vai a haber esa reposta. Polo menos non a haberá até que as cousas aperten e chegue o momento da verdade.

Fomentouse moito o illamento: esa sensación de que non hai a que amarrarse e que en caso de dúbida, mirar primeiro polo teu. Tampouco é tan marciano isto que estou dicindo. Lémbraste de cales eran os eslóganes que se manexaba durante a campaña de Trump? “America primeiro” e “Recuperar América para os americanos”. Primeiro nós e logo preocuparnos de nós. Esa é unha mensaxe terrible. Primeiro miro o meu e logo xa mirarei. 

Enlazando co que dis do declive das clases medias, e volvendo aos paralelismos co fascismo do século XX que mencionaches. Estes discursos todos van de restituír un imaxinario que xa non da máis de si: a idea de grandeza, do que fomos.
Claro, aí non hai nada novo. O que máis me desespera de todo isto é que non hai absolutamente nada novo baixo o sol. Falando de eslóganes, cal era o dos nazis? “Alemania sobre todo”. Non aprendemos nada? De verdade non damos aprendido nada? Pois non, vese que non. En xeral, como masa, non aprendemos. 

Na novela aparece unha pasaxe que retrata moi ben ao actual Presidente da Xunta: Alfonso Rueda. Desta volta baixo a personaxe de Vidal-Aguiar, a “carreira dun secundario”. Empregas ao dragón de Komodo como metáfora para describilo: acércase pouco a pouco, non produce temor a súa lentitude até que xa te envelenou! A quen morde Vidal Aguiar? Que elites se enfrontan na novela? Que elites se enfrontan entre si na realidade? En que se distingue unha elite nova da outra?
Por estraño que pareza, creo que nunha interpretación do traballo. Do traballo para mal. Eu creo que son os vellos lobos e os novos jabatos. As elites que se enfrontan na novela son as que naceron co poder: naceron xa dentro do poder e non coñeceron nunca xamais outra cousa. É o que che dicía: os herdeiros das grandes empresas, das grandes fortunas, que naceron dentro delas e que non coñecen nada máis que poder facer o que queiran permanentemente, iso por un lado; e polo outro, eses que eles consideran os arribistas, os trepas, os que en realidade son uns mindundis como os Climent e os López, os que un día pegaron un pelotazo e empezaron a medrar un pouco máis. Para os primeiros os segundos son pouco mais que cascudas con cartos. Este é un enfrontamento que se deu moito.

Para min foi moi interesante colocar un personaxe como o de Muros, que é o que conecta ambos mundos. A presenza de personaxes como o de Vidal-Aguiar, que é claramente un transunto de Rueda. Para toda esa xente, para todos eses lobos, ese aparato que representa Vidal-Aguiar non é mais que outra ferramenta máis. Pero vamos, nese caso, eu creo que tampouco hai que buscarlle moitas máis voltas porque, precisamente, na liña de que a veces a verdade é moito máis sinxela, a novela bebe da mesma. Claro que Vidal-Aguiar se parece a Rueda, porque é el. Ou que Vázquez Armengol se parece a Nuñez Feijóoo, porque é el. Ou algo que se ve descaradamente: que claro que Carla Pérez Guerra se parece a Mar Sanchez Sierra, porque é ela. De feito por iso teñen eses nomes, que foneticamente teñen a mesma sonoridade. Non pretendo escondelos de ningunha maneira.

Practicamente todo o que estou contando na novela é a verdade, salvo os fíos de concreción cos que teño que construír o relato, porque ao fin e o cabo o meu oficio é a ficción, construír unha novela. Asi que por que o vou camuflar moito máis? Había xente que me dicía que ao mellor debía esconder máis os nomes. Eu podo esconder o nome, pero cando describa as artes que manexan ou o conflito no que se ven ou que pretenden xa se vai ler un disimulo ou transunto dunha situación real. Xa vas saber de quen estou falando. Para que vou a escondelo? Seguindo nesa liña tamén había alguén que me dicía que “para iso pon o nome deles”. Si claro, estaría ben, pero tampouco quero durmir no cárcere cada fin de semana (ri).

Para protexerte, claro. Fas un retrato moi fidedigno da realidade. Eu recomendaría a novela a todo aquel que queira somerxerse no funcionamento do poder político na Galiza. A novela suscitoume unha reflexión sobre o anonimato: sobre a quen, dentro das elites, é mais ou menos doado sinalar. Agora, por exemplo, ti das 3 nomes propios, e enunciaches quen son na realidade: Mar, Feijóo e Rueda. Pero claro, aquí esta o poder económico: estes operan na sombra, son mais descoñecidos. Procúralos en Google e non hai nada deles. É máis doado seguir ao grupo parlamentario do PPdeG que ás oligarquías que os arroupan. Un non sabe nin por onde comezar! 

Entendo perfectamente o que dis. Unha cousa é comprender a intención, iso é do máis sinxelo. Pero outra cousa distinta é o método. Aí se complican as cousas porque todo ese entramado que hai é moi complexo, e ademais se estende tanto no espazo como no tempo. Non hai que esquecer que moita desta xente leva toda a vida aí porque seus pais e avós xa estaban aí tamén. Nese sentido eu sinceramente na novela o que tiven que facer foi recorrer moito á intención do fabulador. Por exemplo, na novela aparecen nada mais que dous banqueiros. Un é claramente un transunto de Escotet. Pero non só da persoa que é, senón de todo o que ese entramado bancario que representa. Só a súa figura xa daría para unha novela en si mesmo, porque non hai que esquecer todo o camiño que foi e que levou de Caixanova até Abanca. Aí pódense escribir moitas novelas de corte mafioso.

Que pasa? Que en todo ese entramado hai moitos figuróns polo medio: hai moita xente metida, houbo moitos empresarios e moitos políticos, mesmo enfrontados, o que non quere dicir que todo o mundo remase na mesma dirección. Algúns porque si e outros porque non. Na parte do porque si con distintos porque si. Alí estivo todo o mundo a hostias. Eses entramados acaban sendo tan complexos que eu teño que recorrer á fabula. Teño que converter a todas esas persoas nun único personaxe. Non me queda máis remedio que simplificar. A única crítica que se repetiu na novela foi a de que, de entrada, custaba un pouco seguir a trama porque había demasiados personaxes.

Se aínda me poño mais explicito, máis que un dramatis personae, precisariamos dunhas páxinas amarelas para saber quen carallo é cadaquén na novela. Por iso parecíame moi significativo que o lobo fose un representante ou patriarca das vellas conserveiras. Era unha maneira de conectar. Ten que haber construtores? Claro, por suposto. Eu vouno reducir a dous. Pero mira ti toda a historia, por exemplo, de Atinsa ou Fabensa. Mira a historia da Construtora Dios. Canta xente hai metida aí? Eu tiña que reducir, porque como dis é que se te pos a procurar información, o primeiro que che vai a botar cara atrás é a cantidade de actores que aparecen en escena.

Sacáchelo antes. O asunto das caixas, da evolución das caixas de aforros até Abanca. Aparece como un problema social na novela. Tamén aparece a figura dos que “quedan afora” no epílogo. É curioso. Aquí houbo un ciclo de mobilizacións moi grande co tema de, por exemplo, as preferentes. Resúltame curioso que non haxa máis literatura sobre estes acontecementos. Non sei se compartes a percepción. Non hai novelas, ensaios ou literatura sobre estes asuntos.

Si, moi pouco. A ver, aí igual habería que ter en conta, con isto non me vou facer moitos amigos, se o sistema literario galego ten algunha dificultade ou precariedade. Creo que ten que ver co corto de miras que moitas veces é o propio sistema. Empeñámonos en escribir unha e outra vez sobre os mesmos temas de sempre cando en realidade temos un espazo riquísimo onde poderiamos contar todo tipo de historias.

Ate onde eu sei, a única novela que realmente si tocou de fronte e meténdose de cheo naquela historia das preferentes foi O Matarte lentamente de Diego Ameixeiras. Diego é un tipo intelixentísimo, capaz como poucos, para min é un dos grandísimos autores que temos a sorte de ter en Galiza. Sempre ten unha ollada atenta ao que pasa ao seu redor e o conta desde o seu prisma. Fora dese exemplo, eu non sabería dicirche moito máis e é unha pena. Sen saír disto que tocamos agora. Desde a historia da fusión forzada das caixas até as preferentes. Aí pasou de todo. Para ben e para mal. A historia de como se obrigou, quen obrigou, quen puxo o seu criterio á hora de forzar a fusión das caixas, o papel que xogou Feijóo, a relación deste con Escotet, como se fixo logo esa venta, a contaminación que traía Caixa Galicia... Desde un punto de vista narrativo, os personaxes que había nas cúpulas de cada unha das caixas daban para un sainete que non vexas.

Comparto a sensación de que se incentivan máis uns temas sobre outros. Ao mellor pode ir por aí o asunto.
Penso que si. Creo que ten que ver coa percepción da profesión. Onte falaba cun moi bo amigo que me contaba que estaba participando como xurado dun gran premio literario. Parecíalle incrible que a estas alturas o 80% das propostas sigan sendo todas sobre o mesmo tema e sobre os mesmos tópicos. Eu aí xa non podo dicir máis. Xa me chega con meterme en leas polo que fago eu (ri). Non estou para explicar o dos demais.

Volvemos á novela. Quería abrir o asunto das personaxes femininas. Dá a sensación de que teñen o papel de “desanudar” os nós. Penso en Marosa e Dora. Teñen a súa axencia todas,  pero tamén son vítimas, pensemos na personaxe de Olivia. Logo atopámonos con Carla Pérez Guerra, que é unha tía que fai dano, rexida por unha lóxica masculina, no sentido de que o quere todo: o poder, abarcar todo o territorio, controlar, chantaxear, producir despidos, coaccións. Digamos que recorda moito a este asunto das listas negras de Feijóo. Que papel teñen as mulleres na novela? Que relación se pode trazar entre ser vítimas da historia e ter a súa propia axencia?
Nisto non vou ser para nada politicamente correcto. E máis na liña, precisamente, do que temos falado. Unha cousa é o autor e outra cousa é a persoa. Eu como cidadán, se me preguntas, eu respondo que por suposto son feminista. De feito pareceríame imposible non defender o valor, papel e espazo da muller. Agora, como autor, non teño unha intención marcadamente feminista. Non pretendo darlle ningún papel especial ás mulleres. En absoluto, para nada. Intento ser realista. Abro a miña fiestra, asómome a documentarme sobre o que pasa, tomo nota de todo e logo volvo meterme dentro e escribo. É certo que hai, na novela, mulleres que o pasan mal, pero por que? Porque eu pretenda denunciar iso? Non, porque a realidade é así. Moitas veces a realidade cébase sobre o que interpreta que é o punto mais feble. Habitualmente a quen se tende a interpretar que son as máis febles? Ás mulleres. É inevitable que a elas lles pase as peores cousas.

Quería preguntarche polas críticas da novela. Cales che pareceron máis interesantes?
Teño que reducir moito o pudor para falar delas. En xeral, sempre tiven moita sorte. A maioría das críticas que fun recibindo do meu traballo son bastante favorables. Tamén hai negativas, por suposto. Sempre agradecín moito as críticas negativas porque creo que son as que che axudan a mellorar e avanzar por un camiño máis rico cada vez. Nesta novela, sinceramente, de maneira pública non houbo realmente moitas malas críticas máis alá dos que aparecen sempre no mesmo espazo. O único parecido a comentarios negativos foron os tiróns de orellas por xente que di que hai demasiados personaxes. Entendo que de entrada haxa a quen lle poida parecer moitos e que o descoloquen un pouco.

Polo demais a novela está percibindo comentarios boísimos, vendéndose unha barbaridade, funciona moi ben. Faime moita graza porque, dependendo de onde estea producíndose a lectura, a novela ten unha interpretación ou outra: en Galiza todo o mundo o tomou nunha clave marcadamente política, sinalando ademais que é unha novela que pon o acento sobre os tejemanejes do PPdeG; pero por exemplo, en Cataluña aínda que reciclan aos referentes máis evidentes, enseguida o levan ao seu terreo. E claro, é unha novela que evidencia as corrupcións e corruptelas dos distintos grupos de poder que exerceron a súa actuación sobre o país nos últimos anos. 

A novela ten moito de fábula nese sentido. De querer dar unha visión global. E claro, cadaquén lévaa ao seu terreo. A min o que máis me emociona de todo, o que mais agradezo é saber que volveu pasar o que xa me pasará con algunhas novelas anteriores. Esa percepción de que a novela está moi viva e de que a está lendo moita xente. E o que ti me dicías antes: que a están facendo súa, que a recomendan. O que dicías de que a recomendarías para explicar a situación política en Galiza. O de convertelo nunha ferramenta propia son consciente de que está pasando e que a min claro, non pode darme máis alegría. Cando escribes o que procuras é dialogar con quen estás ao teu carón e ofrecer algo. Estou moi agradecido por todo o que me está pasando.

Con que outra novela tiveches sensacións similares?
Sucedeume por primeira vez con Os fillos do Mar. Decateime de que era algo público, que xa non era meu, no sentido de que a xente a facía súa, a recomendaba, ao estilo de “que ben para que coñezas a cidade”. Logo pasou con Lume Azul, esa cousa do boca a boca tan activo. Que se recomendase tanto, que pasase tanto de man en man. Que a xente confiase na proposta tanto como para compartila ou propoñerlle aos amigos. Iso é sempre de agradecer. Pasaba tamén algo parecido á denuncia que hai nesta novela coa Memoria de choiva. Escoitei moito o “xa verás aquí o que di o amigo este!” Esas cousas emociónanme moito. Publicar é precisamente isto, dar ao publico.

Escribes, publicando, desde 2012. Pero xa escribirás antes novela ou non?
Que va! Eu o que facía eran cancións. Eu dedicábame á musica. Sobre todo na época de Lamatumbá. Nós non eramos grandes virtuosos nin o pretendiamos ser; igual de pretendelo si que eramos capaces. Nós o que buscabamos era contar cousas. Compartir cousas. Ocorríasenos unha mensaxe que embotellabamos nunha canción e a lanzabamos a ese mar que é o público. Tiñamos a sorte ademais de que esas cancións chegaban ao outro lado. A xente as facía súas: atópaste ri) con alguén ás catro da maña mamado como un piollo que va cantando pola rúa arriba as túas cancións e dis “claro que si tio, esta canción xa non é miña, é túa, nosa, de todos”. Era exactamente o mesmo que che estou dicindo agora. Era pechar o círculo tamén. Era a mesma maneira de publicar. Así que iso, no canto de novelas facía cancións.

A última que che fago, Pedro. Onde temos que buscar a verdade? Temos que ir até a Biblioteca de Galiza?
Non te preocupes, por aí podemos sacar cousas interesantes (ri). A verdade eu creo que xa a fomos dicindo todo o tempo, ao longo da conversa. A verdade está na dúbida. Unha cousa é dubidar e outra cousa é desconfiar. Que iso é outra cousa que pretenden facer con nós. Que desconfiemos de todo, que todo nos pareza sospeitoso. Se quedamos na sospeita imos mal. O que hai que facer, o que entendo que sería máis san facer, é documentarnos. Vale, podemos desconfiar, podemos ter dúbidas, pero o importante é dicir: aquí que caralllo hai? Empezar a contrastar información, preocuparse e ser conscientes de que por máis que nos digan que todo está perdido e que non se pode confiar en ninguén aínda queda espazo para a esperanza, que se poden facer moitas cousas e que algunhas están da nosa man. Se hai algunha verdade eu creo que vai ir por aí.