Medio ambiente
Envelenarse bebendo auga da billa: a contaminación que non cesa na zona cero das macrogranxas en Galiza

O último informe da Rede Cidadá organizada por Greenpeace sinala que o 97,5% de acuíferos analizados na Limia conteñen nitratos en proporcións alarmantes
a limia 1
Macroesterqueira de polos no concello de Sandiás | SGHN

A chaira da Limia é unha das zonas máis asolagables de Galiza. Nesta comarca ourensá, as chuvias do inverno e do outono adoitan anegar varios miles de metros cadrados de terreos de cultivo e vivendas baixas. Os humidais, como as lagoas, atópanse entre os ecosistemas máis produtivos e biodiversos do planeta. Tamén nesta zona de Ourense. No entanto, moitos estanse a transformar en vehículos para outros usos. Nomeadamente, para a vertedura dunha inxente cantidade de xurros provinte da gandaría industrial e intensiva da zona. Dende finais dos anos noventa, a presión gandeira das agora popularizadas como macrogranxas está a levar, entre outras cuestións, a unha intensa presión sobre os ciclos de auga de carbono e nitróxeno, un aumento das emisións de gases de efecto invernadoiro e unha compactación e afundimento do terreo. O estrés medioambiental ten unha grande envergadura. Disto dá conta o último informe da Rede Cidadá de Medición organizada por Greenpeace. Publicado co gallo do Día da Auga, o documento sinala que o 97,5% de augas subterráneas analizadas nesta rexión conteñen nitratos “en proporcións alarmantes” e moi por enriba do máximo permitido pola lei.

“O dano é tal que houbo momentos nos que a auga de subministro local chegou a non ser potable”

A situación é de emerxencia, pero non é unha novidade. Ademais de ser unha referencia en edafoloxía no Centro Superior de Investigacións Científicas (CSIC), Serafín González é presidente da Sociedade Galega de Historia Natural (SGHN) dende hai 28 anos: “Levamos máis de medio cento de escritos de alegación avisando á Xunta con argumentos científicos de que aquí temos un problema grave. Quince anos sen que ninguén con responsabilidade faga nada”. Aínda que a actividade de control na Limia dos científicos da SGHN comezou en 2008, os primeiros avisos do que podía acontecer alí chegaron en 1998: “Naquela altura construíuse o grande complexo gandeiro de Coren na Pedra Alta. Avisamos entón de que era unha tolemia instalar granxas industriais en zonas asolagables”. Co paso do tempo, a Xunta de Galiza seguiu dando luz verde a instalación de máis explotacións industriais e, paralelamente, os niveis de nitratos nas augas da chaira seguiron subindo sen deterse. “O dano é tal que houbo momentos nos que a auga de subministro local chegou a non ser potable por este motivo en Sandiás e Trasmiras”, recorda. Mais o problema tamén chegou de forma frontal aos pozos privados, moito máis complexos de controlar e cun risco moito maior para a poboación.

a limia 2
Camións baleirando xurros na Limia | MEL

A sociedade civil organizada e a universidade

A Rede Cidadá de Medición de Nitratos á que dá pulo Greenpeace conseguiu mobilizar, de xeito desinteresado, a máis de cen persoas por todo o Estado español para realizar as medicións que volven acreditar a dimensión do desastre. “Atopámonos cunha desidia histórica, de décadas, por parte da Xunta e da Confederación Hidrográfica Miño-Sil e unha carga gandeira insostible. É o punto vermello en Galiza. Alí está o grande acuífero do país e está contaminado tanto en augas superficiais como subterráneas”, expón Manoel Santos, coordinador de Greenpeace en Galiza. “A meirande parte da contaminación da auga por nitratos provén da gandaría industrial. E refírome a esas máis de 400 explotacións, fundamentalmente de porcos, polos e pavos, apertados en naves que foron principalmente potenciadas pola integradora da zona que é Coren”, engade. E recalca: “Produce xurros como se fora unha cidade de millón e medio de habitantes sendo unha comarca de menos de 20.000”.
a limia 4
Cianose no encoro das Conchas producida pola xestión dos residuos gandeiros | MEL

As montañas de esterco e xurros ocupan parcelas enteiras en zonas onde a auga non ten barreira. Vense a simple vista, feden e, ante unha falta de xestión adecuada, contaminan. Prodúcenas os centos de miles de animais que viven amoreados nesas naves e, aínda que poderían ser fertilizantes da terra cunha dosificación adecuada, a cantidade é tan grande que non existe, por moito, unha base territorial que a poda absorber. E esta contaminación non só a miden cidadáns desinteresados con ferramentas sinxelas. Os investigadores do CSIC e das universidades galegas tamén o fan con máis precisión e análises de laboratorio sofisticadas. Unha investigación do grupo de química analítica da Universidade de Vigo, publicada na prestixiosa revista Agriculture, Ecosystems & Environment, constatou o problema: “Tomáronse mostras de auga de 76 pozos privados e 26 fontes naturais da rexión. Máis da metade dos pozos analizados e tres fontes naturais presentaron contaminación por nitratos e algunhas mostras excederon o límite permitido pola lexislación para outros elementos e compostos. Podería inferirse que esta contaminación do acuífero superficial podería atribuírse á agricultura e gandaría intensivas”.

Aínda que os xurros poderían ser fertilizantes da terra, a cantidade é tan grande que non existe unha base territorial que a poda absorber

“Temos atopado ata seis veces máis cantidades de nitrato nas augas de pozos privados da permitida”, recalca Serafín González, biólogo do CSIC. Nesas mesmas zonas onde a cantidade de nitratos non para de medrar producindo problemas de abastecemento, explica González, seguen a autorizarse novas granxas e a ampliación das que xa existen. “Todo diante da pasividade da Consellería de Medioambiente e tamén da Fiscalía de Medioambiente de Ourense”, denuncia. Non é que a Fiscalía non actúe de oficio, senón que parece facer caso omiso a tódolos traballos e investigacións científicas que a propia Sociedade Galega de Historia Natural lles puxo enriba da mesa. “A xente estase a envelenar bebendo auga da billa e temos que ser as persoas que estamos ao tanto da situación quen avisamos aos veciños”, proclama Manuel García, agricultor ecolóxico que vive de preto e na súa terra o descontrol da xestión de residuos da gandaría industrial. Segue: “O problema é que a Xunta non ten constancia destes pozos e o que pasa cando llo comunicas ao Seprona ou á Confederación Hidrográfica é que os sancionan por non estar rexistrados”.

“Non vai acabar o 2023 sen que se xudicialice o que aconteceu no encoro das Conchas”

Aínda que un potencial percorrido xudicial parece complexo, Montse Valencia, asesora xurídica ambiental e membro de Ecoloxistas en Acción, está esperanzada: “Hai unha cousa bastante clara. Temos constancia destes perxuízos medioambientais dende o 1992 e a Xunta non moveu un dedo”. Por iso, adianta a'O Salto que “non vai acabar o 2023 sen que se xudicialice o que aconteceu no encoro das Conchas”. “Nós entendemos que estamos diante dunha omisión delitiva”, engade. Isto é, a Xunta de Galicia estaría absténdose de actuar conforme á lei xa que está no seu deber velar pola saúde medioambiental do territorio.

Enfrontarse a un xigante

O agricultor Manuel García saltou á fama hai catro anos por unha aparición televisiva na que amosaba como un camión dunha “granxa propia de Coren” regaba con xurro unha veiga. Naquela exposición, argumentaba como estas regas con xurros sen tratar levan antibióticos e moitos produtos químicos que se filtran ás augas subterráneas contaminando tamén augas superficiais, como as do encoros da zona, algo que está confirmado polos datos da propia Administración e diversos informes científicos. Cinco meses despois daquela exposición pública, García recibiu un burofax dos servizos xurídicos do Grupo Coren reclamándolle un millón de euros en danos e prexuízos por aquelas declaracións. As presións que sufriu foron contrarrestadas, entón, cunha solidariedade desbordante por parte de ducias de colectivos ecoloxistas. A repercusión mediática fixo que o xigante da gandaría industrial rebaixara o ton. Porén, a xestión dos xurros segue a mesma liña.
a limia 3
Manuel García no seu cultivo | Greenpeace, Pedro Armestro

Existen solucións a curto prazo?

Segundo o propio testemuño do científico do CSIC e máis unha densa bibliografía que lle dá sustento, o dano que se leva producido no chan da chaira da Limia “non é reversible”  no curto prazo. “A moratoria á instalación e ampliación de granxas xa chegaría tarde, xa non é suficiente agora, pero é que xamais se fixo”, denuncia Serafín González. “Hai que buscar con urxencia un mecanismo para unha redución desa carga gandeira do xeito menos traumático posible”, engade. O que reflicten os mapas do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico é que hai moitos puntos onde non se agarda que a situación mellore nin sequera en vinte anos. “Vai tardar moito en resolverse. Nas augas subterráneas non hai os mecanismo de autodepuración natural. Nas superficiais, a actividade microbiana e a vexetación axuda a reducir os niveis de nitratos”, argumenta. Polo de agora, nas augas fondas a única maneira de que se baixen eses niveis de contaminación é que vaia entrando auga limpa que a disolva, mais é un proceso moito máis longo. “Isto vai levar anos e anos, pero canto antes tardemos en empezar, máis tardaremos en ver resultados”, remata o presidente da Sociedade Galega de Historia Natural.


Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Contaminación
Contaminación Un municipio galego demanda á Xunta pola contaminación do encoro das Conchas
A veciñanza das Conchas, na comarca da Limia, leva á Xunta ao Tribunal Superior de Xustiza de Galicia pola contaminación provocada debido á cría intensiva de gando porcino e avícola.
AGANTRO
Agantro Tatuaxe: terapia e tendencia
Da marxinación á moda, o carácter simbólico e ritual da tatuaxe atópase actualmente erosionado polas dinámicas capitalistas.
Tribuna
Tribuna Carta aberta a José Soares de Pina, CEO de Altri: “Paren este proxecto que Galicia nin quere nin necesita”
Os argumentos para apoiar o que dicimos son moitos. Situaríanse nun terreo no bordo da ZEC Serra do Careón; provocarían un novo ciclo de plantación masiva de eucalipto ou de importación de países do Sur; e o máis importante: non teñen licenza social.
Dependencia
Dependencia Los cuidados necesitarán entre 300.000 y 600.000 trabajadores más en cinco años
Las empleadas de residencias y ayuda a domicilio reclaman mejoras en esas nuevas plazas. “Debemos tener un sistema de cuidados universal y público, debe ser un derecho y no un negocio”, piden desde el sindicato ELA.
Precariedad laboral
Precariedad Voluntariado en el sector social: un monstruo con tres cabezas
La precarización del sector social es algo de lo que se viene hablando cada vez más en los últimos años, pero es un hecho que lleva conviviendo con nosotras mucho tiempo, y que es consecuencia de varios factores.
Cómic
Cómic Un gran poder conlleva una gran responsabilidad: ¿los superhéroes de cómic son de derechas o de izquierdas?
¿Encarna Superman a la socialdemocracia liberal, es Batman un militante anarcocapitalista y el Capitán América la bandera del nacionalismo? La respuesta no es tan sencilla si se repasa la historia del género.
Memoria histórica
Manuel Pérez, ‘camarada Arenas’, tras salir de prisión “Cordón trató de escaparse, se cayó y se mató”
El militante histórico del PCE reconstituido y, según la Justicia, líder de los Grapo, mantiene su inocencia en todos los casos que le han llevado a pasar 32 años en prisión.
México
México El Coyul, un ejemplo de resistencia indígena frente al despojo en el Istmo de Oaxaca
La Sociedad Agrícola y Ganadera El Coyul continúa apelando la sentencia por despojo agravado y secuestro interpuesta a 21 de sus miembros

Últimas

Sevilla
Proyectos estratégicos Ilegalidades pasadas y peligros futuros de la mina que la Unión Europea quiere revivir en Sevilla
Las Cruces tiene un historial de más de 6,5 millones de euros en sanciones e indemnizaciones por extracciones ilegales de agua. El espaldarazo de la UE y del Gobierno al proyecto podría empeorar los vertidos que ya realiza la mina en el Guadalquivir.
Salario mínimo
Salario mínimo PSOE y Sumar llegan a un acuerdo para que el SMI no tribute el IRPF
Pese a adelantar la ministra de Trabajo que se habían roto las negociaciones, finalmente las personas que cobren el salario mínimo no tendrán que declarar en 2025.
Comunidad de Madrid
Comunidad de madrid El taxi advierte de que las nuevas licencias a Cabify van a “reventar el mercado”
El Tribunal Superior de Justicia de Madrid da la razón a las plataformas de VTC y obliga a la Comunidad de Madrid a concederles más de 2500 nuevas licencias en la comunidad.
Comunidad de Madrid
Sanidad Universal Sociedades sanitarias critican el SMS amenazante que el Gobierno de Ayuso está enviando a personas migrantes
Cuatro sociedades científicas denuncian un texto amenazante en el que se indica al destinatario que dispone de 30 días para seguir de alta en la Tarjeta Sanitaria, lo que está generando “incertidumbre” y “desprotección”.
Economía
IPC La inflación interanual cae hasta el 2,3% en marzo gracias a las lluvias
Las precipitaciones han reducido el precio de la electricidad.La subyacente también se reduce dos décimas hasta situarse en el 2%.
Notas a pie de página
Notas a pie de página Mansiones encantadas y casas sin cocina
La casa encantada como símbolo de la opresión del espacio doméstico recorre la literatura de muchas escritoras. Pero hubo un tiempo en el que algunas feministas trataron de imaginar otro hogar posible, en el que se liberase el trabajo doméstico.
Más noticias
Opinión
Opinión Sobre la cancelación de Georgina Orellano en el Foro ESPAL 2025
La cancelación de Georgina redunda en esta incapacidad para escuchar a las trabajadoras sexuales y en el pánico que tienen de que se las escuche. Denota inmadurez política, cerrazón dialéctica y pacatería moral.

Recomendadas

América del Sur
América del Sur La batalla por el litio: pueblos originarios resisten un “genocidio medioambiental y cultural”
Sudamérica se ha convertido en la proveedora mundial de materias primas para la transición energética. Las comunidades afectadas se rebelan ante una actividad que genera desposesión de tierras, contaminación, sequía y conflictos internos.
El Salvador
Ivania Cruz “El estado de excepción se está utilizando en El Salvador para gobernar en base al miedo”
A esta defensora de derechos humanos y comunitarios le allanaron su casa mientras se encontraba en un viaje internacional. Desde el exterior, denuncia la persecución del gobierno salvadoreño hacia su organización y hacia las comunidades que defiende.
Yemayá Revista
México Sobrevivir en la frontera: el cuerpo como moneda de cambio
En Tapachula, punto clave de la frontera sur de México, miles de mujeres migrantes permanecen atrapadas sin poder seguir su camino hacia Estados Unidos.