Maternidad
Ana Valín: “Hablar de depresión postparto sigue siendo un tabú”

Una conversación larga y tendida con Ana Valín acerca de salud mental y depresión postparto, maternidad, patriarcado, duelos y reconstrucciones desde la poesía.
Ana Valín
Ana Valín, autora de La muerte de Alicia (o el ocaso).

Ana Valín, periodista, educadora, escritora y poeta pasó por Extremadura presentando el poemario La muerte de Alicia (o el ocaso), fruto de su catarsis personal durante un duro proceso de depresión postparto. Con ella hablamos sobre su camino creativo y el dolor, sobre el estigma y la psiquiatrización, sobre maternidad, patriarcado, tabúes, salud mental, duelos personales, el valor de la comunidad como refugio... Un encuentro fértil en palabras, sentimientos y reflexiones.

¿Cuál es tu ocupación actual, Ana?

Yo diría que en el 80% de mi día a día me dedico a ser madre, consejera, compañera de juegos y de lágrimas y a veces también medio enfermera de pupas. El 20% restante lo uso para todo lo demás: escribir, hacer de profesora con niños de 3 a 6 añitos (que a veces también me llaman mamá) y sacar muchas, muchas fotos, porque cualquier imagen siempre me puede inspirar en algún momento.

Maternidad
Maternidad De malas madres
La maternidad, sus otras realidades y sentires, según un grupo de mujeres vascas y latinoamericanas

Cuéntanos desde qué situación personal, concreta, nace la muerte de Alicia, por favor.

Creo que nacen de una catarsis muy íntima; de la necesidad de una transformación interna que llevaba demasiado tiempo retrasando. En mi casa, mi crianza fue extremadamente rígida y más basada en el castigo que en la recompensa. Jamás se escuchaban los halagos sino el “todavía se puede mejorar” o el “tu compañera lo ha sabido hacer, así que no veo porqué tú no”. Contrastar todo eso con mi propia visión de madre fue duro para mí y me hizo colapsar. Tenía a mi hijo creciendo en mi vientre y al mirarme al espejo me asustaba pensar que yo acabaría inevitablemente cometiendo los mismos errores que se habían instaurado conmigo. Y a veces, incluso rezaba, pidiéndole a Dios no ser igual cuando naciera.

Me percaté de que llevaba varios días sin ducharme, muchas horas sin comer y de que lloraba a veces hasta sin darme cuenta. Entonces, todo se rompió dentro y fuera de mí

Realmente lo que me asustaba no era volverme una mala madre, ya sabes, de esas que cometen sus errores, sino ser una madre intransigente que no permite que sus hijos cometan los suyos propios. Y bueno… al venir Leo al mundo me esforcé al máximo en alejarme de esa imagen que tanto me atormentaba. Le daba todo el colito que pedía, lo amamantaba cada hora y media, dormía con él en colecho, yo lo bañaba, lo cambiaba, lo acariciaba… hasta que me percaté de que llevaba varios días sin ducharme, muchas horas sin comer y de que lloraba a veces hasta sin darme cuenta. Entonces, todo se rompió dentro y fuera de mí y tuve que pedir ayuda. Leo tenía entonces apenas unos meses y enfrentarme a volver a trabajar y dejarlo atrás se me hizo imposible. Necesitaba mucho dormir y no era capaz. En fin, que recurrí al camino sencillo para poder descansar y me perdí por completo. Me diagnosticaron depresión postparto e ingresé en una clínica durante un tiempo (aunque no fue mucho, afortunadamente). Y fue allí, al verme completamente sola cuando me di cuenta de que necesitaba transformarme. Lo malo era que no conseguía expresarlo en voz alta, así que mi médico me dio una libreta de cuadros tamaño cuartilla y un lápiz (porque yo odio escribir con bolígrafo) y empecé a anotar todo lo que me estaba pasando. Cuando paré, resulta que había hecho un poemario entero.

¿Cómo se desarrolló tu proceso creativo para el mismo? ¿Cuándo? ¿En qué espacio emocional?

Podía haber hecho simplemente un relato en primera persona con todo lo vivido, pero al volver a casa me encontré frente a frente con mi hija mayor. Grecia estaba llena de preguntas y de dudas, todo el rato me repetía que lo que había pasado era culpa suya porque ella me había pedido un hermanito y de vez en cuando me hacía saber que ya no tenía deseos de ser madre al crecer. Sentí mucha pena al saber de su sufrimiento y empecé a transformar las notas y los versos que había hecho en el hospital en respuestas para ella. Le hablé de lo que significaba para mí la infancia, de lo que era crecer y ver crecer en ti a otra personita, le hablé del amor porque sin él gestar otra vida no tiene sentido y le conté cosas sobre ella y sobre su hermano. Los comparé a ambos con el universo entero y encontré mi paz al hacerlo.

¿Por qué la muerte de Alicia (o el ocaso)? ¿Qué contiene ese nombre?

Porque estaba estancada; paralizada y sin poder avanzar y pensé de pronto en el conejo blanco corriendo madriguera abajo y en la loca de Alicia siguiéndolo contra todo pronóstico. Pensé en la despedida de la infancia cuando Alicia deja volar toda su imaginación en el País de las Maravillas para regresar a su mundo ya como una preadolescente. Imaginé a mi hija como una Alicia y creí que ese era un buen homenaje a ella y a uno de mis clásicos favoritos. La muerte de Alicia solo es un simbolismo del fin de una etapa, pero no su final.

Si uno no se vacía, tampoco puede rellenarse con nuevas experiencias. El vaso termina por derramarse

¿Por qué llegas mejor a tu relato desde la poesía?

Si se lee con atención el poemario, enseguida uno se da cuenta de que es una especie de diálogo; es una conversación íntima con Grecia. Le estoy contando mis secretos en textos muy pequeñitos y metafóricos. Eso no sería posible desde un discurso narrativo. Y me dirás ahora, ¿y ella lo entiende? Pues realmente todo no, pero la esencia sí que la ha captado bastante bien. Es una niña muy lista, a veces incluso demasiado.

Hablas de La muerte de Alicia como redención... ¿Qué quieres expresar con ello?

Te redimes de tus errores y de tus pecados cuando aceptas que tienes la capacidad de construirte a ti misma a pesar del peso biológico que puedas acarrear a tus espaldas. Yo soy de las que cree que el factor social es más valioso y duradero que el genético en ciertas cosas, como la configuración de la propia personalidad. Y bueno… cuando te autoconstruyes, necesariamente cambias. Es posible que solo haya una muerte real en nosotros, cuando termina nuestro ciclo vital, pero a lo largo de nuestra existencia creo que con cada cambio que damos morimos un poquito para renacer de otra manera.

Qué inmensamente duro tiene que ser vaciarse cuando tienes en tus brazos una nueva vida...

Es algo necesario. Si uno no se vacía, tampoco puede rellenarse con nuevas experiencias. El vaso termina por derramarse. Ahora tengo mucho espacio libre para las preguntas raras de Grecia como si los perros también pueden eructar o para hacer torres hasta la luna como me pide Leo. Me caben mejor los amigos que se acuerdan de mí cuando leen mi libro y me cabe la esperanza de hacer otros proyectos bonitos como éste.

Opinión
Gestar la duda
¿Cómo podemos tomar una decisión sobre la maternidad que se base exclusivamente en la maternidad, en el amor, en el cuerpo, en lo orgánico? La verdad es que no podemos.

¿De qué crees que es hija, metafóricamente hablando, la depresión posparto? Hablas de ella sin tapujos y como tarjeta de visita

En mi caso de la falta de un modelo sólido en el que verme reflejada. No tuve un asidero firme al que agarrarme cuando me quedé embarazada y como no tenía ni idea de para dónde tirar, hacía caso de todos los consejos que me daban aunque muchos de ellos fueran contradictorios. Al final, como es lógico, tenía dudas con cada paso que daba y mis instintos como madre dejaron de funcionar; simplemente se apagaron. La depresión posparto no deja de ser una depresión como cualquier otra, solo que ligada a una circunstancia vital concreta.

Poniendo frente a frente las expectativas de la maternidad, de la “buena maternidad”, de la “buena madre” frente a la depresión posparto... ¿Cuántas presiones enfrenta? ¿Cuántas son hijas del patriarcado?

Creo que en nuestro país se dan muchas cosas por sentado. Se cree que por aumentar el tiempo de baja por maternidad y de lactancia, o incluso de conceder tal estatus al hombre también, ya se está fomentando el tener hijos; pero esas son políticas de conciliación familiar muy pobres y mediocres. En otros países hay asesores de lactancia dentro de los seguros médicos durante el primer año de vida de tu bebé; las matronas te visitan en tu casa y en tu propio contexto te explican lo que necesitas saber para llevar a cabo una buena lactancia y por supuesto la baja es mucho más prolongada que los cinco míseros meses españoles.

Hablar de depresión postparto sigue siendo un tabú; todavía se proyecta la idea de una maternidad idílica y decir abiertamente que no quieres ser madre es casi un pecado

Cuando yo colapsé no pude buscar a un especialista en depresión posparto, sino un psiquiatra generalista que, por cierto, me dio muchísima medicación y me hizo estar atontada durante bastante tiempo. No sé si realmente todo esto que explico es culpa del patriarcado o no, pero lo que sí tengo claro es que hablar de depresión postparto sigue siendo un tabú. Todavía se proyecta la idea de una maternidad idílica y decir abiertamente que no quieres ser madre es casi un pecado.

La crianza, la maternidad, la culpa…

Te va a hacer gracia lo que te digo ahora pero en la radio hay una mini sección en un programa matinal que se llama El Club de Madres imperfectas en donde las mamás exponen abiertamente sus errores garrafales. En sí, el asunto tiene su gracia pero no deja de parecerme algo sesgado porque sólo oyes los testimonios de las madres clásicas; nunca se escucha a un padre, o una familia monopartental o de hijos adoptados o una pareja homosexual. Sorprendentemente se dice a viva voz que hemos hecho muchos avances sociales pero se sigue proyectando un único modelo de familia y de madre perfecta.

¿Se habla lo suficiente sobre ese tipo de dolor, de depresión?

No hay tiempo para eso. Entre estar pendiente de la última disputa Shakira-Piqué, y decir chorradas sobre otras cuestiones tan absurdas no queda espacio en los medios para contar que tres de cada cuatro mujeres pasan por este trance en nuestro país. Llevo ya varios meses promocionando mi libro y en muchos lugares no me han dado cabida porque consideran mi temática deprimente y poco apta para ofrecer entretenimiento. Es un poco la ley del “pan y circo”. Hay que darle a la gente cosas para que no piensen por sí mismas y así… no protestarán por nada.

Se dice a viva voz que hemos hecho muchos avances sociales pero se sigue proyectando un único modelo de familia y de madre perfecta

Se suma, al duelo, el estigma de la enfermedad mental, de la psiquiatrización... ¿Cómo lo has vivido?

Mi madre aún sigue diciéndole a la gente que yo pasé por un pequeño bache emocional. No usa las palabras enfermedad, ni depresión, ni psiquiatra. Esto es como si hubiera tenido un desengaño amoroso o algo así. Pero mi bache todavía exige sesiones cada ciertos meses, control de mis síntomas por si me siento de pronto excesivamente triste, o tengo temblores otra vez, o terrores nocturnos o insomnio... Aún hay quien me mira y está más pendiente de mis gestos que de mis palabras y suele ver fantasmas donde no los hay. Es como si yo ahora mismo no me pudiera permitir ciertos estados de ánimo porque eso podría ser un aviso de recaída. Además, una enfermedad mental siempre se considera algo incurable así que digamos que yo soy, a ojos del mundo, una enferma crónica.

Terrible, ¿no?, en este mundo donde se teme casi más a la locura que a la muerte…

La muerte tiene un fin y un propósito. La locura no necesariamente desemboca en un desenlace.

Volviendo a la “redención”, y convirtiéndolo en sanación, ¿hasta qué punto ha sido sanador tu camino?

Digamos que ahora empiezo a gustarme un poco más a mí misma. Me agrada tener la libertad de decir en todo momento lo que pienso y lo que siento, porque lo debo hacer por prescripción médica, (y reconozco que juego mucho a mi favor con esa baza). Me parece que estoy en esa fase de caerme bien a mí misma y no me autoenamoro porque no soy nada narcisista.

Mi temática fue rechazada en muchas partes por lo “tétrico” del asunto, y eso que yo hablo desde la luz recuperada y el camino ya avanzado, no desde mi oscuridad inicial. Mi mensaje siempre ha sido de esperanza

Supongo que tendrás consejos al respecto de tu experiencia personal, de tu duelo.

Ninguno porque yo estoy en fase de reconstrucción. Soy como un puzzle a medio hacer. Lo único que puedo recomendar es que escucharse a uno mismo es siempre más acertado que oír las voces de todos los demás porque nunca hay una madre ejemplar a la que seguir y cada uno debe desarrollar su propia manera de ser mamá.

¿Cómo entiendes el papel de la poesía en relación al sufrimiento, al goce, a la vida?

Empecé hace muy poco años a leer a Juan Cobos Wilkins y me encandilé por completo con su forma de contar las cosas. En un contexto literario en donde todo se ha vuelto demasiado erotizado para mi gusto, recuperar el valor de la metáfora para explicar las cosas más sencillas de la vida me parece todo un privilegio. Además, este autor siempre que cuenta algo lo hace considerando los dos polos opuestos del asunto porque el amor no siempre es la totalidad; a veces también es la ausencia y la soledad, no siempre es el aislamiento sino en ocasiones igual significa el reencuentro con uno mismo.

¿Y el de la comunidad? ¿la familia?

Mi familia es amplia porque para mí no acoge solo a los lazos consanguíneos. Muchas otras personas maravillosas estuvieron ahí en todo mi proceso; empezando por mis hijos, pero siguiendo por mis amigos, algunas compañeras de trabajo; personas que de pronto se agregaron a mi mundo sin yo esperarlo ni pedirlo, vecinos… He tenido suerte en mi camino.

Feminismos
Feminismos Feminismos y maternidad: un manifiesto contra el simplismo
En el duelo idiota entre las ‘No Moms’ y las ‘Helicopter Moms’, en el ingenioso dilema entre las madres de caldo casero y las madres de caldo de tetra brick, parece que de momento solo van ganando las revistas de tendencias y el sentido común capitalista.

¿Existen recursos para las mujeres en circunstancias tan duras como las que tú has pasado, más allá de la psiquiatrización y de la patologización?

Aquí en Galicia solo conozco una Escuela de mamás y luego hay varias asociaciones de familiares de personas con trastornos mentales y una red de apoyo a mamás que funciona desde Madrid… Investigué un poco cuando buscaba espacios donde presentar mi texto pero la verdad es que encontré menos de lo que esperaba. Y como ya he dicho, mi temática fue rechazada en muchas partes por lo tétrico del asunto y eso que yo hablo desde la luz recuperada y el camino ya avanzado no desde mi oscuridad inicial. Mi mensaje siempre ha sido de esperanza, pero a la gente le da yuyu la sola mención de depresión más posparto.

¿Alicia nace, renace o resucita?

Alicia hace las tres cosas porque primero necesita ser una oruga, luego una pupa y finalmente una mariposa que pone nuevos huevos para continuar con el ciclo de la vida. Creo que Ana nace, renace y resucita y mi personaje ficticio que simplemente usé cruelmente para mis propósitos,lo hace igualmente conmigo.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Salud
Salud perinatal Susana Carmona: “No encuentro nada más feminista que estudiar lo que pasa en nuestros cuerpos”
La psicóloga clínica Susana Carmona recoge en ‘Neuromaternal’ casi todo lo que la neurociencia puede enseñar sobre las madres. Por ejemplo que la maternidad, como la adolescencia, es una época de neuroplasticidad y de adaptación.
Migración
Migración Maternidades migrantes: criar entre la precariedad laboral y la ley de extranjería
Sin redes familiares en las que sostenerse y en un contexto laboral enfrentado con la conciliación, las madres migrantes se ven especialmente expuestas a la precariedad.
Palestina
Palestina El terror de gestar, parir y maternar en una tierra devastada
La violencia reproductiva sacude más que nunca Gaza, donde las ONG están reportando un incremento alarmante del número de abortos espontáneos causados por el estrés extremo que atraviesan las madres durante la gestación.
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sumar pisa el acelerador y se anima al choque con Sánchez
En el grupo parlamentario están decididos a aprovechar la crisis de los “días de reflexión” para marcar perfil propio y recobrar iniciativa con medidas de agenda “social y democratizadora”.
Cómic
Cómic ‘Grandville’, de ucronías antropomórficas y viñetas ‘steampunk’ victorianas
‘Grandville’, el cómic creado por Bryan Talbot, situó París en una realidad alternativa donde es la ciudad más grande de un mundo poblado por animales, y advirtió del riesgo de creer que los horrores pasados no se repetirán.
Sidecar
Sidecar Fantasmas de 1968
Las universidades estadounidenses se han transformado paulatinamente en organizaciones policiales y carcelarias público-privadas, que responden ante los benefactores y los políticos, no ante los estudiantes ni el profesorado.
Migración
Migración y Asilo La Europea Fortaleza ya está en marcha en Líbano
Líbano devuelve 200 refugiados a Siria en el primer retorno supuestamente voluntario desde que Von der Leyen anunciara el pacto anti-inmigración con Beirut.
Sanidad pública
Sanidad Pública Madrid ha aumentado un 140% el presupuesto dedicado a privatizaciones sanitarias en la última década
Catalunya lidera el porcentaje de gasto en conciertos, con un 22,6%, seguida de Madrid, con un 12,3%, mientras el nuevo proyecto de ley no blinda los contratos con entes privados.
Contigo empezó todo
El Salto libros El Salto lanza su propia línea editorial con un libro sobre la otra historia de España
El Salto Libros se estrena con el volumen ‘Contigo empezó todo’, del periodista Eduardo Pérez, otra visión de la historia de España a través de 30 episodios olvidados. Suscríbete y te lo enviamos gratis.

Últimas

Opinión
Geopolítica El efecto mariposa en la geopolítica de nuestro tiempo
El planeta se encuentra inmerso en cuatro encrucijadas, cada una de las cuales por sí misma, tiene la potencia para dislocar el mundo que conocimos.
Neocolonialismo
Francia El níquel, la batería detrás del proyecto de recolonización de Macron en Nueva Caledonia
Las protestas de la población canaca se producen contra una reforma electoral que beneficiará aún más a los colonos asentados recientemente en la isla. De fondo están los beneficios de la minería de níquel, que la metrópolis quiere acaparar.
Literatura
Día das Letras Galegas As poetas queer ante Luísa Villalta: “A poesía é unha ferramenta para poder cambiar o espazo que habitamos”
Afra Torrado, Cinthia Romero e Lara Boubeta, tres poetas disidentes galegas, xúntanse para reflexionar sobre o seu vínculo coa poesía, a importancia de referentes na literatura e a implicación que ten o Día das Letras Galegas.
Sidecar
Sidecar Robert Fico en el punto de mira
La política de Fico, salpicada de conservadurismo y ramalazos contra “la ideología de género”, le ha granjeado muchos enemigos entre los atlantistas liberales europeos por su posición respecto a Ucrania y Gaza.
Más noticias
Opinión
Opinión Travestis
La literatura no puede tener como fin la propia literatura porque las palabras siempre dicen cosas por lo que hay que decir cosas con ellas.
Tribuna
Tribuna Todo el mundo es un poco trans, incluso Ayuso
El 17 de mayo es el Día Mundial contra la LGTBIfobia y mi nuevo DNI es consecuencia directa de lo que conmemoramos este día.
Formación El Salto
Formación El Salto Fotoperiodismo y movimientos sociales: una mirada a las luchas desde abajo a través de un objetivo
La Escuela de Periodismo Crítico de El Salto ofrece su primer curso presencial, en el que abordaremos, de la mano de nuestros fotógrafos, cómo plasmar a través de la imagen movilizaciones y resistencias.
Exhumación de fosas comunes
Memoria histórica Entregan los objetos del primer identificado en las fosas de Colmenar Viejo
El mal estado de conservación de los cuerpos está haciendo muy complicado identificar a los 77 cadáveres exhumados. En el caso de Florencio Elipe, el primer identificado, se repitió la prueba de ADN hasta en siete ocasiones.
Libertad de expresión
Macartismo El historiador israelí Ilan Pappé es detenido e interrogado por el FBI
El conocido historiador israelí, que ha denunciado el genocidio llevado a cabo por Israel, fue detenido e interrogado en una muestra del macartismo que ha proliferado en occidente con respecto a las opiniones antisionistas.

Recomendadas

LGTBIAQ+
Lesbofobia El triple lesbicidio en Argentina evidencia el impacto de los discursos de odio
La escasa repercusión mediática de un brutal feminicidio de tres mujeres lesbianas en una pensión de Buenos Aires alerta sobre la normalización de los discursos estigmatizantes.
Cuidados
Darcy Lockman “Antes de los niños no hay mucho que hacer y la desigualdad se tolera más fácilmente”
La psicóloga explica con datos en ‘Toda la rabia’ por qué la crianza intensifica la desigualdad en las parejas pese a todos los incentivos para que los hombres cuiden.
Instituciones culturales
Descolonizar el museo Colombia pide a España que devuelva el Tesoro de los Quimbayas
El Ministerio de Cultura de Colombia solicita formalmente el retorno de la colección Quimbaya que se encuentra en el Museo de América en Madrid.