Medio rural
Por unha vellez digna –e animada– no rural

A situación de abandono das aldeas nas comarcas galegas é xa coñecida. Nelas as persoas maiores viven aínda máis illadas e desatendidas que nas zonas urbanas, pois a maior parte da poboación adulta saíu das aldeas cara ás cidades para poder traballar.

Delia Míguez (1959, Moscoso) tamén tivo que deixar atrás a vida entre os montes para ir traballar á cidade. Este afastamento permitiulle reflexionar con claridade sobre os cambios na forma de vida nas aldeas: “A idea que había de aldea de cando eu era pequena non ten nada que ver. As casas son na súa maioría casas de fins de semana; as hortas aténdense en plan hobby mais que para vivir delas. Todo isto eran leiras cheas de vacas e agora non se ve ningunha. O concepto de aldea que tiñamos está a desaparecer”.

“O concepto de aldea que tiñamos está a desaparecer

Delia é integrante da Asociación de Mulleres de Gargamala (Mondariz, Pontevedra), que xurdiu no 2009 como un proxecto para dignificar a vida das persoas maiores que viven na aldea: “Amelia Varela foi quen viu que había moitísima xente soa e que estaban dentro de casa toda a tarde. Propúxonos facer algo para elas”, comenta Delia.

Cuestión de xénero

A natureza da Asociación de Mulleres tamén é unha proba máis de que, mesmo na terceira idade, a desigualdade de xénero está presente, pois as mulleres son quen máis sofren de illamento social. Por iso que a Asociación foi creada por mulleres e para mulleres, aínda que os seus eventos sexan pensados para toda a comunidade. Mais as mulleres son sempre maioría nas actividades.

Delia explica o porqué: “Os homes aínda teñen o pasatempo do bar. E teñen a asociación da Comunidade de Montes, na que o 90% dos participantes son homes. Eles sempre tiveron espazos para falar das súas cousas. Mentres as mulleres eran máis de estar en segundo termo e quedar nas súas casas. A misa era case o único acceso ao mundo social. Para moitas persoas esa era a oportunidade para cambiarse de roupa e saír das súas casa. Saír dálles vida”. Con esta frase queda desvelada a relación entre a saúde e as relacións sociais, que é o motor que dirixe o traballo da Asociación de mulleres de Gargamala.

“As mulleres eran máis de estar en segundo termo e quedar nas súas casas

Dolores Bernárdez (1957, Gargamala), outra integrante da Asociación, comenta divertida que para que a xente veña aos eventos “hai que ter algo de comida, o picoteo é sagrado”. Entre risas, Delia continúa: “Conseguimos que veña moita xente maior porque claro, non é o mesmo que dicirlles ‘imos a un restaurante’. Isto téñeno ao lado de casa, na casa cultural da aldea, e entón prefiren vir aquí.” Alén dos encontros en datas festivas tradicionais, conseguiron levar a cabo excursións e cursos de memoria, risoterapia, pandeireta, internet, pilates e ioga. Grazas ao seu traballo, as mulleres que participan na asociación puideron ver a evolución en dez anos dos vínculos da comunidade.

Dolores ten a impresión de que desde que naceu este proxecto “hai máis unión, máis diálogo. Eu miro o pobo distinto, bastante cambiado”. Delia recoñece: “Para min é unha satisfacción poder axudar á xente. Síntome ben colaborando”. E Dolores complementa: “A xente vaise relacionando máis e iso para nós é unha satisfacción. Que nos poidan usar de intermediarias para pedir cousas para as necesidades do pobo. Pensamos que neste momento é a nosa obriga facer isto, porque elas xa loitaron no seu momento”.

“É a nosa obriga facer isto, porque elas xa loitaron no seu momento

A Asociación de Mulleres de Gargamala é un proxecto que axuda a comprender como é que os actos cooperativos son fundamentais non só para manter relacións sociais sás, tamén para xerar ambientes nos que as persoas poidan desenvolverse con dignidade. Deste xeito poden mellorar o nivel de vida no ámbito rural, que foi desprazado das prioridades dos gobernos centrais, e serve tamén para lograr que os vínculos de complicidade se manteñan vivos nas aldeas.

Dolores e Delia lembran como toda a comunidade axudaba na leiras duns e outros; en como ían por todas as casas na época da matanza do porco. “Agora xa non hai nada diso. Cantas veces pasou que eu chegaba a Gargamala a pasar a fin de semana e non vía nin falaba con ninguén. Chega un momento no que entras en depresión”. Agora a asociación é ese motor que fai que teñan ganas de saír e facer. “Temos a necesidade de ter algo en común para xuntarnos e facer cousas. Isto tamén nos uniu, a pesar de que a idea era para a xente maior. No fondo, nós tamén o necesitabamos”, reflexiona Delia.

Utopías

A pesar de que manter a asociación por dez anos non é sinxelo para ningunha das mulleres que a integran, as súas aspiracións non baixan; aínda confían en que se pode seguir mellorando a vida das persoas da terceira idade no rural.

“Gustaríame que se puidese crear aquí unha especie de centro de día para que os nosos maiores non tivesen que desprazarse a outros lugares. As residencias teñen a súa parte positiva e a súa parte negativa. Ti saca á xente da súa contorna e pona noutra distinta a falar con xente descoñecida: hai xente que se sabe adaptar, pero hai persoas que aí dentro morren como paxariños engaiolados”, di Delia. E continúa: “Se houbese un sitio en cada aldea onde puidesen vir e darlles algún tipo de entretemento… Iso tería que existir en todas partes. Terían que montalo a nivel gobernamental. Tampouco son precisas grandes infraestruturas. Basta unha casa ampla que teña vixiancia e catro ou cinco persoas que estean aquí coidándoos. Non se necesita máis”.

Unha vez máis é a organización social, neste caso representada por un grupo de mulleres que tiñan ganas de “facer algo” para mellorar o nivel de vida da súa aldea, quen toma as rendas do futuro das comunidades e as mantén vivas.

Tronceda: un rural cheo de vida é posible, e desexable

Elena Martín

3

Medio rural

Tronceda: un rural cheo de vida é posible, e desexable

Elena Martín

3

As aldeas abandonadas derrúbanse mais tamén hai persoas dispostas a retornar a unha vida en contacto coa natureza. Este é o caso de Tronceda.