Ilustración
Xico Paradelo: “Unha lingua existe se é útil”

Non hai dúbida de que a banda deseñada é un xénero literario moitas veces esquecido e categoricamente discriminado tanto polo mundo editorial, que non recoñece o seu valor literario, como polo mundo artístico que o desmerece como expresión artística. A historia da banda deseñada galega non só nos amosa o errados que están estes prexuízos, senón que ademais amosa o vínculo que ten coa loita pola preservación e normalización da lingua galega. Falamos con Xico Paradelo (1967, Ourense), un dos escritores e debuxantes detrás do Colectivo Pestinho, referente fundamental na historia do cómic galego, xénero que é moito máis grande e máis importante do que se adoita coñecer.

Pouco se estuda sobre a tradición da literatura gráfica en Galiza aínda que Castelao era debuxante. Vostede coñece a tradición? Como iniciou?
Si, Castelao é un dos grandes referentes, é un precursor do que actualmente entendemos como banda deseñada. Despois veu a guerra civil e cortou unha tradición que estaba a ter gran éxito. Do seguinte referente do que podemos falar é de Isaac Díaz Pardo que nos anos 50 empezou a facer “carteis de cego”.

Que eran os carteis de cego?
Noutra época en Galiza e noutros lugares da península, gañabas a vida indo ás feiras cantando historias “truculentas”; tocábase algún instrumento e acompañábanse cun cartel de cartón que chamaban cartón de cego no que un axudante ía debuxando as escenas que o cego lle ía contando. Iso realmente era unha banda deseñada porque se contaban as historias a través de debuxos. Xa a finais dos anos 60, Xaquín Marín con Raimundo Patiño experimentaron con esas mesmas técnicas e remataron por facer banda deseñada como a coñecemos hoxe. Considérase que eles son os que crearon a banda deseñada moderna galega.

“Castelao é un precursor do que actualmente entendemos como banda deseñada”

E podemos atopar mulleres nesta historia?
Non había moitas mulleres que debuxasen nin que fosen humoristas. Evidentemente o machismo que había naquela época influíu nisto. Esa era unha profesión de homes e por desgraza tamén o eran a maioría dos lectores de cómics. Aínda así, cada vez hai máis mulleres que se están a incorporar. As temáticas tamén até hai pouco tempo eran moi masculinas: homes musculosos que salvaban mulleres.

Nesa tradición Pestinho tivo un papel importante, en que contexto se formou?
O Colectivo Pestinho está formado por tres amigos: Xose Manuel Moxón, Miguel Carvalho e eu mesmo. Aos tres gustabanos moito debuxar e contar historias e faciamos algúns cómics. Cando tiñamos 16 anos empezamos a ir á Casa da Cultura de Ourense. Daquela facer un cómic era innovador e vangardista e por iso o director da Casa da Xuventude pediunos que fixeramos un cómic para unha revista e despois nos deu a oportunidade de sacar a nosa revista de banda deseñada. Decidimos sacala pero logo vimos que nós os tres non dabamos feito e fixemos unha reunión aberta para outros autores e debuxantes. Xuntámonos e fundamos o Colectivo Frente Comixario. O colectivo Pestinho despois tivo proxectos propios como a Historia da lingua en banda deseñada.

“O galego pasaría de ser una lingua rexional con 3 millóns de falantes a ser unha lingua internacional con case 300 millóns de falantes, que son os falantes do portugués no mundo”

Para que facer unha historia da lingua?
Nos anos 90, a banda deseñada estaba enganchando a moita xente nova á que podías achegar debates, ideas ou conceptos que en texto quedaban moi aburridos e moi abstractos. En cambio, a banda deseñada, coas imaxes e as caricaturas parece que é máis sinxelo que a xente se anime a ler e a mensaxe é máis fácil de colocar. Nós daquela estabamos entrando nunha época da defensa da lingua galega dentro dos colectivos reintegracionistas e necesitábamos dar luz a esta proposta da lingua, porque nos aquí tiñamos (e temos) o problema de que o goberno non traslada toda a información ás escolas. Nós o que pediamos era que nos centros de ensino se dera esta información porque os cidadáns teñen dereito a coñecer outros puntos de vista. Hai quen di que o galego e o portugués son dúas linguas diferentes, mais hai outro punto de vista que di que son a mesma. Nós pensamos que iso é un potencial para Galiza porque o galego, tal como o contempla o goberno actual e a Real Academia Galega, pasaría de ser una lingua rexional con 3 millóns de falantes a ser unha lingua internacional con case 300 millóns de falantes, que son os falantes do portugués no mundo. Iso muda completamente a perspectiva da lingua. Queriamos trasladar isto e a forma que nos pareceu máis axeitada era a banda deseñada. O Colectivo Mendinho, que era un grupo reintegracionista, preguntounos se estariamos dispostos a adaptar a historia da lingua galega a cómic e dixemos que si inmediatamente. Puxémonos a traballar e xurdiu esa banda deseñada que tivo perto de seis mil exemplares vendidos, que naquela época era moitísimo para un cómic en galego.

Que papel cumpre a literatura gráfica na normalización da lingua?
Primeiro, conseguir que se lea. Se ti sacas unha boa banda deseñada en galego e consegues que a xente —especialmente a xente nova— a lea, contribúe porque unha lingua existe se é útil. Claro, aquí temos que competir cunha lingua moi poderosa que é o castelán que inunda todo. A xente que lle gusta a banda deseñada encontra que case todo está traducido ao castelán. Temos que conseguir sacar mellor material en galego. Hoxe en día hai algunhas editoriais como Retranca, Demo, El patito, e a escola de cómic de Pontevedra “O Garaxe Hermético”, que están a sacar moitos títulos en galego e teñen unha importancia grande porque conseguen que no cómic, que é una forma de lecer que moitas veces está próxima á xuventude e á infancia, se normalice que se lea en galego. Demo Editorial está a sacar moitos títulos en galego que están chegando aos institutos e ás librerías, e que permiten que a xente poda ler en galego de forma normal.

En que condicións se encontra a produción da literatura gráfica na Galiza hoxe?
O problema do cómic galego é que temos moitísima xente boa que está traballado, pero non temos industria. A industria está fóra de Galiza. Nin o goberno nin as editoriais tradicionais galegas apostan pola banda deseñada. Entón a banda deseñada vive sempre nunha permanente loita por non desaparecer. O noso cómic ten moitísimo potencial. Temos grandes autores e unha escola de cómic consagrada mais á maioría dos nosos autores cóstalles moitísimo chegar a fin de mes e colocar os seus cómics; mesmo a maior parte da súa obra non a podemos ler en galego aínda que sexan galegos. Non porque eles non queiran, senón porque non hai editoriais nin espazos suficientes en Galiza.